To matka i ojciec dziecka decydują obecnie, jak długo – w ramach maksymalnego wymiaru – chcą skorzystać z płatnej opieki nad dzieckiem i które z nich korzysta z poszczególnych uprawnień. Trzeba jedynie wiedzieć, jakie przywileje im przysługują i jak się nimi podzielić.

6 TYGODNI przed przewidywaną datą porodu

Od tego momentu matka dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego.
Nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego może bowiem przypadać przed przewidywaną datą porodu.
W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany wcześniej (dla przykładu jeśli przed urodzeniem dziecka matka skorzysta z 6 tygodni urlopu, po porodzie pozostanie jej 14 tygodni macierzyńskiego; po urodzeniu jednego dziecka ma bowiem prawo do 20 tygodni takiego urlopu).

DZIEŃ PORODU

Od tej daty rozpoczyna się korzystanie z urlopu macierzyńskiego (o ile matka dziecka nie rozpoczęła jego wykorzystywania jeszcze przed porodem).
Wymiar urlopu wynosi:

20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie; 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie; 33 tygodnie, jeśli przy jednym porodzie przyjdzie na świat troje dzieci; 35 tygodni w razie urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie; 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

2 TYGODNIE (14 dni) po porodzie

Do tego dnia pracownica może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego (w pełnym wymiarze), a bezpośrednio po takim urlopie – urlopu rodzicielskiego (również w pełnym wymiarze)

w razie złożenia takiego wniosku – przez cały okres zadeklarowanych urlopów (łącznie będą to 52 tygodnie czyli 12 miesięcy, lub proporcjonalnie dłużej w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie) matka będzie pobierać co miesiąc 80 proc. zasiłku macierzyńskiego w razie niezłożenia wspomnianej deklaracji – w okresie urlopu macierzyńskiego (20 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka przy porodzie lub proporcjonalnie dłużej w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka) oraz dodatkowego macierzyńskiego (6 tygodni; jeśli rodzic zdecyduje się na jego wykorzystanie później niż 14 dni od porodu) będzie mu przysługiwać 100 proc. zasiłku macierzyńskiego. Jeżeli zdecyduje się następnie także na urlop rodzicielski (później niż 14 dni od porodu) otrzyma za jego czas (26 tygodni) 60 proc. zasiłku.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest ustalana dla osoby korzystającej z danego urlopu i liczona na podstawie jej wynagrodzenia za pracę (ważne z punktu widzenia możliwości wymieniania się urlopami przez matkę i ojca dziecka, patrz dalej).
UWAGA!
Zadeklarowanie skorzystania z wszystkich urlopów przez matkę nie oznacza, że to ona musi wykorzystać cały ich wymiar. W każdej chwili może zrezygnować z części albo całego dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego na rzecz ojca dziecka. Konieczne będzie złożenie wniosków w tej sprawie: przez matkę w sprawie rezygnacji z urlopu i powrotu do pracy w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy oraz przez ojca o skorzystaniu z części lub całego dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego – nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z danego urlopu.
Również ojciec może następnie zrzec się części urlopów na korzyść matki dziecka (rodzice mogą się nimi wymieniać w granicach dopuszczalnego podziału danych urlopów – patrz dalej). Możliwy jest także przypadek, że któryś z rodziców rezygnuje z części dodatkowego macierzyńskiego lub ojcowskiego, a drugi nie przejmuje pozostałej części w zamian. Wówczas kończy się po prostu korzystanie z płatnych urlopów nad dzieckiem (niewykorzystana ich część przepada).

8 TYGODNI po porodzie

Po wykorzystaniu takiego wymiaru macierzyńskiego przez matkę ojcu przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego w okresie, w którym matka wymaga opieki szpitalnej (ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem)
W takim przypadku macierzyński pracownicy przerywa się na czas, w którym wykorzystuje go ojciec.
Łączny czas korzystania z urlopu (matki i ojca) nie może jednak przekraczać ogólnego jego wymiaru (czyli np. 20 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie).
UWAGA!!!
W razie:

zgonu matki w czasie urlopu macierzyńskiego, ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu, urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą jego część może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala, urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od śmierci dziecka. Kobiecie, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy porodzie, przysługuje w takim przypadku macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu, zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od śmierci dziecka, rezygnacji z wychowywania dziecka i oddania go innej osobie w celu przysposobienia lub do domu dziecka, nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania podopiecznego. Macierzyński po porodzie nie może jednak wynosić mniej niż 8 tygodni.

13 TYGODNI po porodzie

Przed upływem tej daty matka dziecka musi złożyć pisemny wniosek do pracodawcy w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, jeżeli po upływie 14 tygodni po porodzie chce wrócić do pracy.
Do wniosku dołącza się zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego ojca dziecka, potwierdzające termin rozpoczęcia przez mężczyznę pozostałej części urlopu macierzyńskiego (przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu przez pracownicę).

14 TYGODNI po porodzie

Od tego momentu matka dziecka ma prawo zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego (czyli np. 6 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka przy porodzie).
W takim przypadku niewykorzystaną część urlopu macierzyńskiego udziela się ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

18 TYGODNI po porodzie

Przed upływem tego terminu należy złożyć pisemny wniosek o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z przepisami trzeba to zrobić w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
UWAGA!!!
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. jeśłi urodziły się bliźnięta wniosek należy złożyć nie później niż przed upływem 29. tygodnia od porodu).
Pracodawca musi zgodzić się na udzielenie dodatkowego macierzyńskiego.
We wniosku o udzielenie tego urlopu określa się termin jego zakończenia, a gdy wniosek dotyczy drugiej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego (można go udzielać w częściach) – termin zakończenia jego pierwszej części i okres dotychczas wykorzystanego urlopu.
Przekroczenie 14-dniowego terminu na złożenie wniosku o dodatkowy macierzyński skutkuje tym, że pracodawca nie ma obowiązku jego udzielenia. Może wprawdzie zdecydować się na to, ale trzeba pamiętać, że jest to decyzja, do której nie jest zobowiązany przepisami.

20 TYGODNI po porodzie

Koniec urlopu macierzyńskiego i możliwość rozpoczęcia dodatkowego urlopu macierzyńskiego w maksymalnym wymiarze:

do 6 tygodni – w razie urodzenia jednego dziecka przy porodzie, do 8 tygodni – w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy porodzie.

UWAGA!!!
Jest to urlop fakultatywny – rodzic może, ale nie musi z niego korzystać.
Wskazana data dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniaków urlop rozpoczyna się po upłynięciu 31 tygodni od porodu).
Dodatkowy macierzyński jest udzielany bezpośrednio po zwykłym macierzyńskim (nie można np. wrócić po macierzyńskim do pracy na dwa tygodnie, a następnie skorzystać z 4 tygodni dodatkowego macierzyńskiego).
Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo albo w dwóch częściach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej – w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności (zatem rodzice mogą się nim np. podzielić).
Rodzic może łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy w firmie udzielającej tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy; w takim przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.
Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy.
Pracownik wskazuje we wniosku wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Firma uwzględnia wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj obowiązków wykonywanych przez rodzica; o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika na piśmie.
Przepisy nie zawierają ograniczeń co do rozkładów czasu pracy w takich przypadkach. Zatem jeśli rodzic łączy urlop np. z pracą na pół etatu, to może pracować np. 2 dni w tygodniu po 8 godzin i 1 dzień przez 4 godziny albo np. 5 dni po 4 godziny.

24 TYGODNIE po porodzie

Przed upływem tego terminu należy złożyć pisemny wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego (zgodnie z przepisami trzeba to zrobić nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu).
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniąt wniosek należy złożyć nie później niż przed upływem 37. tygodnia od porodu).
We wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego określa się termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a gdy pismo dotyczy kolejnej części urlopu rodzicielskiego (można go bowiem udzielać w częściach) – termin zakończenia poprzedniej jego części oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek zatrudnionego.
Przekroczenie 14-dniowego terminu na złożenie wniosku o dodatkowy macierzyński powoduje takie same skutki, jak przekroczenie terminu w sprawie udzielenia dodatkowego macierzyńskiego (patrz wcześniej).
UWAGA
Pracownik składający wniosek dołącza do niego pisemne oświadczenie o braku zamiaru korzystania z urlopu – w okresie wskazanym we wniosku – przez drugiego z rodziców dziecka albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z tego urlopu w czasie objętym wnioskiem (z urlopu rodzicielskiego mogą korzystać w tym samym czasie oboje rodzice, ale wówczas proporcjonalnie skraca się jego wymiar).

26 TYGODNI po porodzie

Koniec dodatkowego urlopu macierzyńskiego i możliwość rozpoczęcia urlopu rodzicielskiego w maksymalnym wymiarze do 26 tygodni niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
Jest to urlop fakultatywny – rodzic może, ale nie musi z niego korzystać.
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniąt urlop rozpoczyna się od 39. tygodnia od porodu).
Rodzicielski jest udzielany bezpośrednio po dodatkowym macierzyńskim (nie można np. wrócić po tym ostatnim do pracy na dwa tygodnie, a następnie skorzystać z 24 tygodni rodzicielskiego).
Rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej – w wymiarze wielokrotności tygodnia.
Rodzice mogą zatem wymiennie korzystać z tego uprawnienia poprzez wykorzystywanie poszczególnych jego części przez matkę albo ojca dziecka.
Możliwa jest tzw. przeplatanka urlopów (czyli np. najpierw matka dziecka korzysta z 9 tygodni rodzicielskiego, następnie ojciec z 9 tygodni, a potem znów matka z 8 tygodni – trzeba pamiętać, że żadna z części urlopu nie może być krótsza od 8 tygodni).
Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu nie może jednak przekraczać 26 tygodni (opieka nad dzieckiem będzie więc trwać w praktyce 13 tygodni – w tym samym czasie ojciec i matka wykorzystają bowiem po 13 tygodni urlopu, co daje łącznie 26 tygodni, a więc pełny wymiar urlopu rodzicielskiego).
Rodzic może łączyć korzystanie z rodzicielskiego z wykonywaniem pracy w firmie udzielającej tego urlopu (na zasadach identycznych jak przy dodatkowym urlopie macierzyńskim, w tym również tych dotyczących rozkładów pracy: patrz wyżej).
UWAGA!
Rodzic korzystający z urlopu rodzicielskiego może w tym czasie oddać dziecko do żłobka .
Jeśli rodzic jest zatrudniony w więcej niż jednej firmie, to w każdej z nich przysługują mu odrębne uprawnienia rodzicielskie (nie ma przeszkód, aby zatrudniony np. w jednej firmie korzystał z urlopu rodzicielskiego, a w drugiej wrócił już do pracy lub łączył ją z urlopem).
W okresie urlopu rodzicielskiego można być zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, podobnie jak w trakcie wcześniejszych urlopów – macierzyńskiego i dodatkowego macierzyńskiego..

50 TYGODNI po porodzie

lub 18. tydzień albo 24. tydzień, jeśli rodzic nie skorzysta odpowiednio z dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego – przed upływem tego terminu należy złożyć pisemny wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, jeśli rodzic chce bez przerwy sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem.
Zgodnie z przepisami wniosek trzeba złożyć w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
Jeżeli wniosek o udzielenie urlopu został złożony bez zachowania tego terminu, urlop powinien być udzielony nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia jego złożenia. Oczywiście pracodawca może iść na rękę rodzicowi i udzielić mu urlopu w terminie, o który poprosił.
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy jednym porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniąt wniosek należy złożyć przed upływem 63. tygodnia od porodu).
Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się pracodawcy w formie pisemnej.
UWAGA!!!
Wniosek o wychowawczy powinien zawierać:

datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu, wskazanie okresu urlopu już wykorzystanego na dane dziecko, określenie liczby części urlopu, z których dotychczas skorzystano.

52 TYGODNIE po porodzie

Koniec urlopu rodzicielskiego i możliwość rozpoczęcia urlopu wychowawczego w maksymalnym wymiarze 36 miesięcy (można go wykorzystać także wcześniej, jeśli rodzic np. zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego lub później). Urlop ten może być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Wyjątkowo, jeśli dziecko wymaga osobistej opieki z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, może być udzielony dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
Jest to urlop fakultatywny – rodzic może, ale nie musi z niego korzystać.
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniąt urlop rozpoczyna się od 65. tygodnia od porodu).
Prawo do urlopu wychowawczego ma pracownik (rodzic, opiekun) mający co najmniej 6-miesięczny staż pracy. Do wymaganego sześciomiesięcznego stażu zatrudnienia wliczane są poprzednie okresy, niezależnie od tego, ile ich było i jakie były przerwy między nimi.
Urlop musi być wykorzystany w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i co najwyżej w 5 częściach.
Każdemu z rodziców (opiekunów) przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca wychowawczego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców. Zatem matka dziecka może wykorzystać maksymalnie 35 z 36 miesięcy tego urlopu, bo jeden miesiąc jest zarezerwowany dla ojca. Jeśli więc rodzice chcą wybrać pełen wymiar urlopu wychowawczego, muszą oboje go wykorzystywać. Są jednak wyjątkowe sytuacje, gdy jeden rodzic może wykorzystać pełną pulę wychowawczego.
UWAGA!
Rodzic dziecka może wykorzystać 36 miesięcy wychowawczego, jeżeli:

drugi rodzic nie żyje, drugiemu rodzicowi nie przysługuje władza rodzicielska, drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

UWAGA!
52. tydzień (lub wcześniejsza data w razie wcześniejszego zakończenia urlopu rodzicielskiego – np. 36. tydzień, jeśli rodzic wykorzystał tylko 10 tygodni urlopu rodzicielskiego, albo 20. tydzień lub 26. tydzień, jeśli nie skorzysta odpowiednio z dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego) – od tej daty rodzic może wykorzystać przysługujący mu urlop wypoczynkowy.
Dotyczy to zarówno urlopu bieżącego, jak i zaległego.
Pracodawca nie może odmówić udzielenia tego urlopu.
Przepisy nie określają terminu, w jakim należy złożyć wniosek. Aby uniknąć nieporozumień i niepotrzebnych napięć z pracodawcą, najlepiej złożyć wniosek urlopowy z kilkudniowym wyprzedzeniem.
Wskazany termin dotyczy rodzica, któremu urodziło się jedno dziecko przy jednym porodzie.
W razie urodzenia większej liczby dzieci termin jest proporcjonalnie późniejszy (np. w razie urodzenia bliźniąt urlop rodzicielski kończy się w 65. tygodniu od porodu).

Okres, w którym rodzic ma prawo do URLOPU WYCHOWAWCZEGO

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie w tym okresie jego wymiaru czasu pracy, jednak nie niższego niż połowa pełnego wymiaru.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
W opinii departamentu prawa pracy MPiPS, okres pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego nie wpływa na wymiar urlopu wychowawczego. Natomiast z prawa do pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy na podstawie art. 186 kp pracownik będzie korzystał przez okres, w którym będzie spełniał ustawowe warunki uprawniające go do urlopu wychowawczego.

12 MIESIĘCY od porodu

Do tej daty ojciec wychowujący dziecko może skorzystać z urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni.
Udziela się go na pisemny wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko. Wniosek powinien być złożony nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu w terminie wskazanym przez uprawnionego do niego ojca.
Łukasz Guza
Mariusz Stępień
Tomasz Zalewski