TEZA: Niedopuszczalna jest niekorzystna dla pracowników zmiana warunków płacy przez porozumienie zbiorowe z mocą wsteczną.
Sygn. akt I PK 79/14
WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO
z 12 listopada 2014 r.
STAN FAKTYCZNY
Pracodawca zawarł ze związkiem zawodowym porozumienie w sprawie podwyżki wynagrodzeń od stycznia 2008 r., w zamian za co zawieszono spór zbiorowy. W czerwcu 2010 r. strony tego porozumienia zawarły aneks, w którym uchyliły postanowienie porozumienia dotyczące podwyżek wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 2008 r., przyznając w ich miejsce mniejsze podwyżki wprowadzane w indywidualnych porozumieniach zmieniających. Było to uzasadnione trudną sytuacją finansową pracodawcy, a zawarcie indywidualnego porozumienia, warunkującego wypłatę podwyżki, było uzależnione od złożenia pisemnego oświadczenia o zrzeczeniu się wszelkich roszczeń o podwyżki wynikające z pierwotnego brzmienia porozumienia zbiorowego. Mimo to jedna z pielęgniarek wystąpiła do sądu o wynagrodzenie za okres od stycznia 2009 r. do czerwca 2010 r.
Sąd rejonowy uwzględnił jej żądania, uznając, że porozumienie płacowe zawarte w styczniu 2008 r. jest źródłem prawa w rozumieniu art. 9 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.; dalej: k.p.), skoro zostało zawarte na podstawie przepisów ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 295). Objęcie pracownicy postanowieniami tego porozumienia powoduje, że dotyczyła jej podwyżka wynagrodzenia planowana w porozumieniu na lata 2009 i 2010. Sąd uznał za bezwzględnie nieważne postanowienie porozumienia zmieniającego warunki płacy pracownicy w zakresie, w jakim dotyczy roszczeń za okres przypadający przed jego zawarciem. Nowe warunki wynagradzania ustalone w porozumieniu zmieniającym obowiązują od czerwca 2010 r., więc nie wywierają wpływu na okres wcześniejszy.
Sąd okręgowy oddalił apelację pracodawcy, uznając, że porozumienia zmieniające warunki pracy pracownicy są skuteczne od czerwca 2010 r., gdyż od tej daty nie są zrzeczeniem się wynagrodzenia, lecz skuteczną zmianą warunków płacy w drodze porozumienia. W tym kontekście nieważne okazały się postanowienia dotyczące roszczeń pracownicy wynikających z porozumienia w pierwotnym brzmieniu, obowiązującym do czerwca 2010 r., co uzasadniało uwzględnienie roszczenia o wyrównanie wynagrodzenia.
UZASADNIENIE
Rozpoznając skargę kasacyjną pracodawcy, Sąd Najwyższy podniósł, że porozumienie zawarte w 2008 r. było źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., a aneks z czerwca 2010 r. miał na celu uchylenie dotychczasowego brzmienia porozumienia w zakresie, w jakim kształtowało ono warunki wynagrodzenia. Takie działanie uznano za niedopuszczalne ukształtowanie uprawnień pracowniczych powodujące pozbawienie prawa do wynagrodzenia z mocą wsteczną.
W omawianym przypadku prawo do podwyżki wynagrodzenia wynikało wprost z przepisu prawa pracy, więc pracownica nie mogła skutecznie zrzec się prawa do jego wyrównania z uwagi na normę art. 84 k.p., wykluczającą możliwość zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia. Jako działanie niedopuszczalne zrzeczenie się przez pracownicę prawa do wynagrodzenia należało uznać za bezwzględnie nieważne. W porozumieniu z czerwca 2010 r. pracownica wyraziła zgodę na obniżenie wynagrodzenia w stosunku do poziomu gwarantowanego w porozumieniu zbiorowym z 2008 r., lecz nie może mieć to wpływu na jej roszczenia płacowe za wcześniejsze okresy.