Wszczęcie egzekucji nie oznacza, że zobowiązany nie ma już pola manewru. Może zaskarżać wszelkie niekorzystne dla siebie działania, ale musi to zrobić właściwie.
Firma ma kłopoty, zleceń coraz mniej. Przedsiębiorca nie płaci składek już kilka miesięcy, aż w końcu otrzymuje decyzję określającą zaległości. Jeśli ich nie zapłaci, musi liczyć się z wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Kiedy jednak już to tego dochodzi, dłużnicy rzadko korzystają z przysługujących im praw. Nie wiedzą, że mogą zaskarżać czynności podejmowane w trakcie postępowania. A nawet gdy to robią, często wybierają niewłaściwe środki prawne. Przede wszystkim muszą wiedzieć, że nie cały majątek może zostać zajęty, choć w tym przypadku myli się czasami sam organ egzekucyjny.

Wyłączenie z mocy prawa...

Kwestie te reguluje ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: ustawa egzekucyjna). Zawiera ona rozbudowane wyliczenie składników majątku dłużnika zwolnionych ustawowo spod egzekucji oraz listę wyjątków. Na tej podstawie organ egzekucyjny nie może dokonać zajęcia np. potrzebnego zobowiązanemu ubrania niezbędnego do pełnienia służby lub wykonywania zawodu. Określone w ustawie składniki majątku wyłączone są spod egzekucji administracyjnej z mocy samego prawa, a zatem organ nie wydaje w związku z tym żadnych rozstrzygnięć.

Nie tak łatwo odróżnić

Wydawałoby się, że nie ma nic prostszego, jak dokładnie określić na postawie literalnego brzmienia ustawy, które składniki majątku dłużnika są wyłączone spod egzekucji. Ich wyliczenie nie jest jednak konkretne i precyzyjne. Na siedemnaście podanych w ustawie przypadków wyłączających egzekucję aż w siedmiu posłużono się nieprecyzyjnymi zwrotami wymagającymi oceny organu egzekucyjnego. Musi on np. ustalić, czy dany składnik majątku należy zakwalifikować jako niezbędny do określonego celu albo czy dany przedmiot ma znaczną wartość użytkową dla zobowiązanego.
Wątpliwości budzi kategoria środków pochodzących z dotacji przyznanej z budżetu państwa na określone cele znajdujących się na wyodrębnionym rachunku bankowym prowadzonym dla obsługi bankowej dotacji oraz środków pochodzących z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240 ze zm.). Chodzi tu oczywiście o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, jak również inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi. Wyłączenie nie obowiązuje wtedy, gdy egzekwowana wierzytelność powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone. Przepis ten ma więc zastosowanie, jeśli spełnione są łącznie dwie przesłanki:

środki pochodzą z dotacji budżetu państwa na określone cele,znajdują się na wyodrębnionym rachunku bankowym.

Wyjątek wprowadzono tylko dla sytuacji, gdy wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone, np. wówczas gdy za pracowników zatrudnionych do realizacji projektu nie zostały odprowadzone należne składki.

Problemy z dotacjami

Nie jest też oczywiste, co wchodzi w zakres pojęcia dotacji z budżetu państwa. Za zwolnione uznać można tylko te środki, które przyznane zostały w sposób sformalizowany jako dotacje z budżetu państwa. Oczywiste jest, że budżet państwa nie obejmuje budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Środki pochodzące z ich budżetu nie są zatem zwolnione spod egzekucji. Co natomiast w sytuacji, gdy jednostka samorządu otrzyma dotację celową z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych, a następnie środki te przekaże innemu podmiotowi na realizację zadania, np. związanego z budową i remontem obiektu sportowego lub rozwijaniem sportu? Otóż wydaje się, że istnieją dostateczne podstawy do przyjęcia, że wskazany wyżej przepis odnosi się także do sum redystrybuowanych przez JST. Ograniczenie egzekucji wynikające z tego przepisu obejmuje również środki pochodzące z funduszy europejskich, które są przekazywane beneficjentom przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa.

Warto kwestionować

Jeśli organ wbrew przepisom dokona zajęcia przedmiotu podlegającego ustawowemu zwolnieniu, to dłużnik może złożyć zarzut lub skargę na zastosowanie niedopuszczalnego środka egzekucyjnego. Możliwość taką daje właśnie ustawa egzekucyjna. Podstawą zarzutu może być m.in. niedopuszczalność samej egzekucji lub zastosowanego środka. Dłużnik może także skorzystać z przewidzianej w art. 54 ustawy egzekucyjnej ogólnej skargi, która służy zaskarżaniu wszelkich czynności wykonawczych organu egzekucyjnego.
Dłużnik może także zwrócić się o zwolnienie spod egzekucji dowolnej rzeczy lub prawa, które nie podlegają ustawowemu wyłączeniu. Może to dotyczyć przedmiotu, który już został zajęty, jak również takiego, który może stać się przedmiotem egzekucji dopiero w przyszłości. Zobowiązany musi określić składnik, który chciałby objąć zwolnieniem, i wykazać, na czym polega jego interes w uzyskaniu zwolnienia. Powinien także wskazać powody, dla których interes należy uznać za ważny. Ocena tego należy do organu egzekucyjnego oraz wierzyciela, którego zgoda na zwolnienie jest wymagana. Ważnego interesu zobowiązanego nie można jednak utożsamiać z jego subiektywnym przekonaniem o potrzebie uzyskania zwolnienia. Trzeba pamiętać, że nawet stwierdzenie przez organ wszystkich przesłanek do zastosowania zwolnienia nie obliguje go do tego, lecz stwarza tylko taką możliwość. Od rozstrzygnięcia w sprawie takiego wniosku po jego zaskarżeniu do organu wyższego stopnia można złożyć skargę do sądu, jednak sąd zbada tylko formalną poprawność postępowania i orzeczenia. Nie nakaże natomiast organowi uznania interesu dłużnika za ważny, a w konsekwencji – wyłączenia składnika spod egzekucji.

Częsty błąd

Dłużnicy zaskarżając zajęcie przedmiotów niepodlegających egzekucji z mocy prawa, często powołują się na art. 13 par. 1 ustawy egzekucyjnej. Przewiduje on wydawanie postanowień o zwolnieniu składnika majątkowego spod egzekucji. Skoro dotyczy zwalniania spod egzekucji, nie można zwolnić z niej rzeczy, która jej nie podlega na podstawie przepisów. Kwestia, czy dana rzecz lub prawo mogą być objęte egzekucją, a jeżeli tak, to w jakim zakresie, musi zostać oceniona przez organ egzekucyjny. Jeżeli tak, organ powinien umorzyć postępowanie w sprawie tego wniosku jako bezprzedmiotowe. Prawidłowość dokonanych ocen poddawana jest także kontroli sądów. Rozstrzygnięcie organu można zaskarżyć do organu wyższego szczebla, a następnie do sądu administracyjnego na zasadach ogólnych.
Co przysługuje zobowiązanemu, gdy...
● zajęto rzecz niepodlegającą egzekucji:
– zarzut (art. 33)
– skarga na zastosowanie niedopuszczalnego środka egzekucyjnego (art. 54)
● chce zwolnić spod egzekucji rzecz jej podlegającą:
– wniosek (art. 13 par. 1).
Podstawa prawna
Art. 8, art. 13 par. 1 i art. 54 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 24, poz. 121 ze zm.).