Sytuacja osobista niepełnosprawnego pracownika może powodować, że pracodawca nie może wypłacać mu wynagrodzenia we wskazany w przepisach sposób. Dlatego jeśli pensja nie trafia na jego konto, tylko na rachunek domu pomocy społecznej (DPS), w którym mieszka, nie musi to stanowić ich naruszenia.
Tak uznał Naczelny Sąd Administracyjny, który rozpatrywał skargę w sprawie o zwrot dofinansowań do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. W trakcie postępowania prowadzonego u jednego z pracodawców Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ustalił, że dwóm osobom wypłacił on pensje na podane przez nich konto DPS, który jest ich aktualnym miejscem zamieszkania. Fundusz stwierdził, że naruszony został art. 26a ust. 11 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 573 ze zm.), i wydał decyzję nakazującą oddanie subsydiów płacowych. Zgodnie z tym przepisem miesięczne dofinansowanie nie przysługuje, jeżeli wynagrodzenie niepełnoprawnego pracownika nie zostało przekazane na jego rachunek albo na jego adres zamieszkania.
Pracodawca odwołał się od tej decyzji do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, jednak ten utrzymał ją w mocy. Przyznał, że wprawdzie w wyjątkowych przypadkach, gdy osoby niepełnosprawne mają trudności w codziennej egzystencji, pensja może być przekazana na rachunek innej osoby (taka informacja została opublikowana na stronie PFRON, gdy wspomniany przepis wszedł w życie), ale okoliczności sprawy, w tym fakt, że niepełnosprawni pracownicy samodzielnie podpisali umowy o pracę, dowodzą, że nie jest to taki przypadek.
Również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie dopatrzył się nieprawidłowego stosowania przepisów przez PFRON oraz ministra rodziny i oddalił skargę pracodawcy (wyrok z 24 stycznia 2018 r., sygn. akt V SA/Wa 523/17). Podkreślił, że ustawa o rehabilitacji precyzyjnie określa sposób wypłaty wynagrodzenia, a argumenty odwołujące się do stopnia niepełnosprawności pracowników i złożenia przez nich oświadczenia o przekazywaniu wynagrodzenia na konto DPS nie mają znaczenia.
Takiej wykładni przepisów nie podzielił NSA, który stwierdził, że skarga kasacyjna była zasadna, i orzekł o uchyleniu zarówno wyroku WSA, jak i decyzji PFRON oraz ministra rodziny. Podkreślił, że wbrew twierdzeniu sądu okoliczności podnoszone przez pracodawcę mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Zdaniem NSA sytuacja osobista osób przebywających w DPS może stanowić przeszkodę w realizowaniu każdej z przewidzianych w art. 26a ust. 11 pkt 2 form przekazywania wynagrodzenia. Uprawdopodabnia to argumentacja przedstawiona przez pracodawcę, która ma źródło w informacji pochodzącej z placówki, a dotyczącej konieczności stałego monitorowania, edukowania, wspierania oraz korygowania zachowania wspomnianych osób. NSA dodał, że skoro podopieczni DPS wymagają całodobowej opieki, bo nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu i nie można im zapewnić pomocy w formie usług opiekuńczych, to niewątpliwie ich sytuacja osobista może wymagać podjęcia działań zabezpieczających także w zakresie świadczeń przekazywanych z tytułu umowy o pracę - adekwatnie do ich potrzeb oraz możliwości DPS i pracodawcy.
OPINIA
Tomasz Jaroszewicz radca prawny z Kancelarii Radców Prawnych Kutnik, Kalinowski i Partnerzy, reprezentującej pracodawcę w sprawie, w której rozstrzygał NSA
Nadmierny formalizm uderza w najsłabszych
NSA po raz kolejny zwrócił uwagę, że PFRON, stosując przepisy o pomocy osobom niepełnosprawnym, nie powinien kierować się nadmiernym formalizmem, szczególnie gdy powoduje to dla osób niepełnosprawnych nieproporcjonalnie uciążliwe konsekwencje. Zbyt sztywno rozumiany wymóg przelewu wynagrodzenia na rachunek bankowy osoby zamieszkałej w DPS, a więc osoby, która może być mniej zaradna życiowo i niezdolna do korzystania z takiego rachunku, powoduje, że osobie takiej trudniej jest znaleźć zatrudnienie, co z kolei oznacza wykluczenie jej z rynku pracy. Taki skutek jest niewątpliwie całkowicie sprzeczny z celami ustawy o rehabilitacji, jak również z misją samego PFRON. Dyspozycja pracownika niepełnosprawnego odnośnie do przelewu jego wynagrodzenia bezpośrednio na konto DPS w wystarczający sposób zapobiega potencjalnym nadużyciom, które mogą występować w przypadku wypłaty wynagrodzenia w gotówce. Dotychczasowe stanowisko PFRON powodowało zatem znaczną dysproporcję pomiędzy zakładanym celem a rzeczywiście uzyskanym skutkiem. Ochrona prawidłowości wydatkowania środków publicznych, którymi gospodaruje PFRON, jest oczywiście zasadna i potrzebna, ale nie może powodować, że środki te nie służą rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
ORZECZNICTWO
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 maja 2022 r., sygn. akt I GSK 2385/18 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia