Czy pracownikowi odchodzącemu za kilka miesięcy na emeryturę przysługuje refundacja kosztów zakupu okularów? Na jakich zasadach sporządza się plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie? Jak przepisy covidowe wpłynęły na kodeksowe zasady udzielania urlopów zaległych?
Równocześnie z podaniem o rozwiązanie umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę, co ma nastąpić za trzy miesiące, pracownik złożył wniosek o refundację kosztów poniesionych na zakup okularów korygujących wzrok do pracy przy komputerze. Czy w takim przypadku pracodawca jest to do tego zobowiązany?
Planowane przejście na emeryturę nie ma wpływu na obowiązek pracodawcy polegający na zapewnieniu pracownikowi zatrudnionemu przy obsłudze komputera okularów korygujących wzrok na czas realizowania obowiązków służbowych uzasadniających ich zapewnienie. W takim przypadku pracodawca może co najwyższej zastrzec, że po ustaniu stosunku pracy pracownik będzie zobowiązany do zwrotu okularów lub ich proporcjonalnej wartości.
Obowiązek zapewnienia pracownikowi okularów korygujących wynika z par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Na jego podstawie pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodnie z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej (badań wstępnych, okresowych lub kontrolnych) wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Warunkiem jest jednak, aby pracownik wykonywał pracę przy komputerze powyżej czterech godzin dziennie. W innych przypadkach (np. stanowiska kierowcy, kasjera, robotnika itp.) pracodawca nie musi pokrywać kosztów związanych z zakupem okularów. Żaden szczegółowy przepis nie nakłada takiego obowiązku, ponieważ okulary korygujące wzrok nie są środkiem ochrony indywidualnej w rozumieniu art. 237[6] kodeksu pracy. Pracodawca ma w tym przypadku prawo oczekiwać od pracownika, że jeżeli ma on jakąś wadę wzroku, to zapewni sobie okulary we własnym zakresie, tak aby móc należycie wykonywać swoje obowiązki.
Zgodnie z przepisami omawianego rozporządzenia prawo do refundacji kosztów poniesionych na zakup okularów do pracy przy komputerze przysługuje zarówno pracownikom, jak i praktykantom i stażystom, o ile korzystają z komputera co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Niedopuszczalne byłoby zatem ograniczenie powyższego uprawnienia od rodzaju zawartej umowy (na okres próbny, czas określony, czas nieokreślony) lub długości jej trwania (np. co najmniej 12 miesięcy) lub też planowanego przejścia na emeryturę (tak jak w tym przypadku za trzy miesiące).
Reasumując, planowane przejście na emeryturę co do zasady nie ma wpływu na obowiązek pracodawcy polegający na zapewnieniu pracownikowi zatrudnionemu przy obsłudze komputera okularów korygujących wzrok na czas realizowania obowiązków służbowych uzasadniających ich zapewnienie. W takim przypadku pracodawca może co najwyższej zastrzec, że po ustaniu stosunku pracy pracownik będzie zobowiązany do zwrotu okularów lub ich proporcjonalnej wartości.
Podstawa prawna
• art. 229 ustawy z 26 czerwca1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1700)
• par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973)
Nasza firma ma zamiar rozszerzyć działalność o prowadzenie robót budowlanych. Na jakich zasadach musimy sporządzić plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie? W jakim terminie należy go przygotować?
Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (dalej: plan BIOZ) ma na celu zidentyfikowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa w miejscu pracy oraz wdrożenie rozwiązań służących ich zapobieganiu na etapie realizacji inwestycji. Dokument ten, tworzony dla konkretnej budowy przez kierownika budowy jeszcze przed jej rozpoczęciem, ma zapewnić efektywniejsze zarządzanie ryzykiem zawodowym i zwiększyć skuteczność działań w zakresie bezpieczeństwa robót budowlanych. Na podstawie planu BIOZ opracowuje się dokumenty takie jak np. instrukcja bezpiecznego wykonywania robót.
Zgodnie z art. 21a ust. 1 prawa budowlanego przed rozpoczęciem budowy jednym z podstawowych obowiązków kierownika budowy jest sporządzenie lub zapewnienie sporządzenia planu BIOZ, uwzględniającego specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej. Dokument ten należy sporządzić, jeżeli w trakcie budowy wykonywane są roboty wysokiego ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa lub przewidywane roboty budowlane mają trwać dłużej niż 30 dni roboczych i jednocześnie będzie przy nich zatrudnionych co najmniej 20 pracowników lub pracochłonność planowanych robót będzie przekraczać 500 osobodni.
W planie BIOZ należy uwzględnić specyfikę rodzajów robót budowlanych:
- których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości;
- przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi;
- stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym;
- prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych;
- stwarzających ryzyko utonięcia pracowników;
- prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach;
- wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych;
- wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza;
- wymagających użycia materiałów wybuchowych;
- prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.
Szczegółowy zakres i forma planu BIOZ zostały określone w przepisach rozporządzenia ministra infrastruktury w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Zgodnie z przepisami tego aktu wykonawczego plan BIOZ powinien zawierać:
- nazwę i adres obiektu budowlanego, imię i nazwisko lub nazwę inwestora oraz jego adres, imię i nazwisko oraz adres kierownika budowy sporządzającego plan BIOZ, a w przypadku gdy plan BIOZ sporządzany jest przez inną osobę – również imię i nazwisko oraz adres tej osoby lub nazwę i adres podmiotu sporządzającego plan BIOZ;
- część opisową (zawierającą m.in. zakres robót dla całego zamierzenia budowlanego oraz kolejność realizacji poszczególnych obiektów; wykaz istniejących obiektów budowlanych podlegających adaptacji lub rozbiórce; wskazanie elementów zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi; informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia);
- część rysunkową (zawierającą m.in.: oznaczenie czynników mogących stwarzać zagrożenie; rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych wraz z parametrami poboru mediów, punktami czerpalnymi, zaworami odcinającymi, drogami dojazdowymi; rozmieszczenie sprzętu ratunkowego – w tym pływającego, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem robót – niezbędnego przy prowadzeniu robót budowlanych; rozmieszczenie i oznaczenie granic obszarów wewnętrznych i zewnętrznych stref ochronnych wynikających z przepisów odrębnych, takich jak strefy magazynowania i składowania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych; strefy pracy sprzętu zmechanizowanego i pomocniczego; lokalizację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych).
W planie BIOZ nie zamieszcza się danych dotyczących obiektów lub części tych obiektów służących obronności lub bezpieczeństwu, które mogą ujawnić charakter, przeznaczenie i nazwę tych obiektów. Zakres takich wyłączeń określa inwestor, zgodnie z przepisami o ochronie informacji niejawnych.
Istotne jest, że dla danej budowy sporządza się wyłącznie jeden plan BIOZ, a osoby przebywające na budowie powinny być zapoznane z jego zawartością albo przynajmniej poinformowane o jego istnieniu. Należy również pamiętać, że kierownik budowy, wprowadzając zmiany w części opisowej i w części rysunkowej planu BIOZ, jest zobowiązany zamieścić adnotację określającą przyczyny ich wprowadzenia.
Podstawa prawna
• art. 21a ust. 1 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1768)
• rozporządzenie ministra infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. nr 120, poz. 1126)
W październiku w mojej firmie ma odbyć się kontrola PIP. Obawiam się, że inspektor może stwierdzić naruszenie przepisów o udzielaniu urlopów zaległych. Wyznaczyłem pracownikom terminy tych urlopów także na październik, ale nie tylko do 30 września. Czy w tej sytuacji inspektor może mi postawić zarzut naruszenia przepisów kodeksu pracy?
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że na mocy specjalnych przepisów covidowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii pracodawca może udzielić pracownikowi, w terminie przez siebie wskazanym, urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego przez pracownika w poprzednich latach kalendarzowych w wymiarze do 30 dni. Co ważne, może to zrobić bez uzyskania zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów, a pracownik jest zobowiązany taki urlop wykorzystać. Wynika to z art. 15gc ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowej odnoszącej się do udzielania zaległego urlopu wypoczynkowego bez zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów. Zasada ta ma pierwszeństwo w okresie epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego przed przepisami wynikającymi z kodeksu pracy. Trzeba jednak zauważyć, że przepis ten przewiduje jedynie uprawnienie – nie obowiązek – pracodawcy do jednostronnego udzielenia urlopu zaległego z pominięciem zgody pracownika oraz planu urlopów.
W praktyce problematyczne jest to, że art. 15gc specustawy nie zawiera terminu granicznego, do którego pracodawca może udzielić jednostronnie urlopu zaległego. W sytuacji braku szczegółowych uregulowań prawnych należy przyjąć, że pracodawca ma co prawda możliwość udzielenia urlopu zaległego w terminie przez siebie wskazanym, jednak nie powinno to naruszać ogólnej zasady udzielania go do końca września. Wynika to z tego, że ww. przepis szczególny nie uchyla wynikającej z kodeksu pracy zasady określającej graniczny termin udzielania urlopu zaległego. Modyfikacji uległa jedynie możliwość przymuszenia pracownika do wykorzystania urlopu zaległego w okresie epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego.
W odniesieniu do uprawnień inspektorów PIP należy zauważyć, że inspektor pracy ma prawo kontrolować udzielanie urlopu do końca września. W sytuacji naruszenia przez pracodawców powyższej zasady inspektor ma prawo wydać pisemne wystąpienie, w którego treści zobowiąże pracodawcę do udzielania urlopów zaległych do końca września lub polecenie ustne. Nieprawidłowości zostaną opisane w protokole z kontroli.
Zarówno pisemne wystąpienie inspektora, jak i polecenie ustne dotyczące zasad udzielania urlopów zaległych nie mogą być uznane za niewiążące sugestie. Wystąpienie inspektora, które ma formę pisemną, jak również ustne polecenie, jak najbardziej powinno zostać zrealizowane. Przy okazji kolejnej kontroli inspektor zweryfikuje, czy pracodawca udziela urlopu zaległego do końca września.
W skrajnych przypadkach nieudzielenie urlopu do końca września mogłoby zostać uznane za wykroczenie albo nawet za przestępstwo. Jednak w opisywanej sytuacji pracodawca urlopu udzielił, jednak w terminie późniejszym. Wydaje się zatem, że nie ma podstaw do postawienia pracodawcy zarzutu popełnienia wykroczenia ani tym bardziej przestępstwa.
Podstawa prawna
• art. 15gc ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1723)
• art. 282 par. 1 pkt 2 ustawy z 26 czerwca1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1700)
• art. 218 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1726)
Zapraszamy do zadawania pytań