Firmy zewnętrzne mogą zatrudniać na podstawie zlecenia pracowników swoich kontrahentów. Nie można ich jednak zobowiązać do rozliczania należności z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego
Za pracownika w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uważana jest także osoba, która wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia albo umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wykonywanie umowy na rzecz własnego pracodawcy występuje, gdy pracownik dodatkowo z innym podmiotem zawiera umowę-zlecenie, ale pracę w ramach tej umowy wykonuje na rzecz własnego pracodawcy. Odpowiedź na to, co należy rozumieć przez wykonywanie pracy na rzecz własnego pracodawcy, daje nam analiza orzecznictwa sądowego. [ramka]
Podstawa wymiaru
To na pracodawcy jako płatniku składek ciąży obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc do ZUS składek na ubezpieczenia społeczne osób wymienionych w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Pracodawca zobowiązany jest również do obliczania części składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych i po potrąceniu ich ze środków ubezpieczonych do przekazania ich do ZUS.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.) z tytułu stosunku pracy. Na podstawie art. 18 ust. 1a tej ustawy, w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Zdaniem SN oznacza to, że pracodawca w podstawie wymiaru składek powinien uwzględnić także wynagrodzenie, jakie jego pracownik otrzymuje od innych podmiotów na podstawie umowy zlecenia, gdy te umowy są wykonywane na jego rzecz.
Pracodawca ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy i od łącznej podstawy naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Oczywiście pracodawca ustalając kwotę wynagrodzenia, jakie powinno zostać wypłacone pracownikowi, z wynagrodzenia pracownika odlicza składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez niego, zarówno od kwoty wynagrodzenia ze stosunku pracy, jak i od kwoty wynagrodzenia ze zlecenia. Natomiast pracodawca z własnych środków finansuje składki zarówno od wynagrodzenia ze stosunku pracy, jak i od kwoty wynagrodzenia z umowy-zlecenia.
Brak informacji
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie nakłada na pracownika ani na zleceniodawcę (firmę) obowiązku informowania pracodawcy o wypłaconym wynagrodzeniu. Pracodawca staje więc przed problemem:
wpo pierwsze – skąd uzyskać informację, że jego pracownik wykonuje umowę-zlecenie na jego rzecz,
w po drugie – w jakiej wysokości i w którym miesiącu wypłacane jest mu wynagrodzenie.
Te trudności nie zwalniają jednak pracodawcy z obowiązku opłacania składek również od przychodów z umów cywilnoprawnych, tj. umowy-zlecenia, umowy o dzieło – gdy te umowy są wykonywane na jego rzecz.
Pracodawca, zawierając umowy z firmami zewnętrznymi, które na jego rzecz będą świadczyły określone usługi, może zastrzec, że podmioty te są zobowiązane przekazać mu informację o zawarciu umów cywilnoprawnych z jego pracownikami oraz poinformować o wysokości wypłacanego tym osobom wynagrodzenia. Gdy takie zapisy zostaną wprowadzone do umowy, pracodawcy łatwiej będzie opłacać do ZUS należne składki.
Zapisy w kontrakcie
Dodatkowo pracodawca ze względów ekonomicznych w celu zabezpieczenia swoich interesów powinien wprowadzić do umów zawieranych z firmami zewnętrznymi zapis, że w sytuacji angażowania jego pracowników na podstawie umów-zleceń firma zobowiązuje się zwrócić pracodawcy koszty, jakie poniósł (poniesie) on w związku z koniecznością opłacenia od tego przychodu składek. Mogą to być zarówno składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego (13,71 proc.), składka zdrowotna (9 proc.), jak i składki finansowane ze środków płatnika. Nie ma również przeszkód, aby do takiej umowy wprowadzić wręcz zakaz zatrudniania pracowników płatnika. Takie zapisy mogą zostać wprowadzone. Są one jednak wiążące jedynie w sferze stosunków cywilnoprawnych.
Zawarcie pomiędzy dwoma firmami umowy, zgodnie z którą obowiązek zgłoszenia zleceniobiorców do ubezpieczeń oraz opłacania za nich należnych składek będzie należał nie do pracodawcy, ale do firmy, która świadczy usługi na rzecz pracodawcy, nie wywiera skutków prawnych w relacjach z ZUS. Mimo takiej umowy ZUS będzie dochodził składek od pracodawcy jako podmiotu zobowiązanego z mocy ustawy do ich uregulowania. Żadnych roszczeń ZUS nie będzie kierował w stosunku do zleceniodawcy (drugiej firmy). Z uwagi bowiem na art. 8 ust. 2a i art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych płatnikiem składek jest pracodawca. Druga firma żadnych składek nie powinna opłacać, a gdy je opłaciła, ma nadpłatę.
Co wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego
Przyjęta przez Sąd Najwyższy i akceptowana w orzecznictwie sądów powszechnych interpretacja przepisów ustawy systemowej w tym zakresie nie jest korzystna dla pracodawców.
W uchwale z 2 września 2009 r. (sygn. akt II UZP 6/09) SN uznał, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne (i zdrowotne) z tytułu tej umowy. W konsekwencji płatnikiem składek powinien być pracodawca, a więc podmiot, na rzecz którego praca na podstawie umowy o dzieło czy też na podstawie innych umów cywilnoprawnych, np. zlecenia, jest wykonywana (faktycznie świadczona), a nie podmiot, z którym umowa została zawarta.
Taki sam pogląd został przedstawiony w wyrokach SN: z 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 259/09, niepubl., z 14 stycznia 2010 r., sygn. akt I UK 252/09, z 18 października 2011 r., sygn. akt III UK 22/11, z 11 maja 2012 r., sygn. akt I UK 5/12, z 6 lutego 2014 r., sygn. akt II UK 279/13 i 10 czerwca 2014 r., sygn. akt II UK 464/13.
Podstawa prawna
Art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).