Częściowe świadczenie dostanie osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami. Orzeka o tym ZUS, ale można się odwołać do sądu
Choroba powodująca niezdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami daje możliwość uzyskania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, o ile spełnione zostaną pozostałe warunki określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna).
Warunki konieczne
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
1) jest niezdolny do pracy;
2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;
3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3–8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11–12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15–17 oraz art. 7 pkt 1–4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Ten ostatni wymóg nie dotyczy osób, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz są całkowicie niezdolne do pracy.
Ważne definicje
Wyjaśnienie pojęcia niezdolności do pracy zawiera art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej, według którego niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Niezdolność do pracy może mieć charakter całkowity lub częściowy. Przy czym całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolna do pracy jest zaś osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem swoich kwalifikacji.
O częściowej niezdolności do pracy nie decyduje samo występowanie schorzeń, lecz ocena, czy i w jakim zakresie wpływają one na utratę zdolności do pracy zgodnej z kwalifikacjami. Należy wyjaśnić, że na pojęcie niezdolności do pracy składają się bowiem łącznie dwa elementy: biologiczny i ekonomiczny, tj. utrata zdolności do pracy zarobkowej, która oznacza obiektywne pozbawienie danej osoby możliwości zarobkowania. Wymóg utraty zdolności do pracy zgodnej z kwalifikacjami w stopniu znacznym wskazuje na możliwość zachowania nieznacznej zdolności do takiej pracy. Przy czym o poziomie posiadanych kwalifikacji do pracy decyduje nie tylko wykształcenie, lecz także uzyskana poprzez przyuczenie do zawodu umiejętność wykonywania specjalistycznej, kwalifikowanej pracy – także pracy fizycznej.
Niższy jest więc poziom kwalifikacji osób wykonujących proste prace fizyczne, niewymagające przyuczenia zawodowego (jak na przykład magazyniera, sprzedawcy, robotnika budowlanego czy strażnika bez licencji) niż poziom kwalifikacji osób wykonujących prace wymagające określonych specjalistycznych umiejętności nabywanych na podstawie przygotowania zawodowego. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 18 września 2014 r. (sygn. akt III AUa 12/14).
Istotne jest również, że przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się: stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy i celowość przekwalifikowania zawodowego. Bierze się tu pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Zaznaczyć należy, że choroba uniemożliwiająca wykonywanie pracy w wyuczonym zawodzie nie jest równoznaczna z niezdolnością do pracy w rozumieniu art. 12 i 13 ustawy emerytalnej. Podobnie wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 18 maja 2010 r. (sygn. akt I UK 22/10), stwierdzając, że czym innym jest konkretne zatrudnienie, na którego wykonywanie nie wyraża zgody lekarz medycyny pracy, a czym innym szersza ocena stwierdzająca brak niezdolności do pracy, która nie odnosi się do jednego stanowiska pracy, lecz do pracy zgodnej z kwalifikacjami.
Oznacza to, że brak możliwości wykonywania tylko dotychczasowej pracy ze względu na chorobę nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy, w sytuacji gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Warto też zwrócić uwagę na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 12 lipca 2005 r. (sygn. akt II UK 288/04 OSNP 2006/5-6/99), w którym wskazano, że samo istnienie schorzeń powodujących konieczność pozostawania w stałym leczeniu nie stanowi samodzielnej przyczyny uznania częściowej niezdolności do pracy, jeśli leczenie to jest na tyle skuteczne, że przywraca zdolność do pracy, chociaż w pewnych okresach wymaga czasowych zwolnień lekarskich z powodu niezdolności do pracy.
Tryb postępowania
Oceny, czy schorzenia, na które cierpi ubezpieczony, powodują niezdolność do pracy, dokonuje lekarz orzecznik ZUS. Przy czym od jego orzeczenia istnieje możliwość wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej. Zatem osoba niezadowolona z oceny dokonanej przez lekarza orzecznika powinna wnieść swój sprzeciw do komisji lekarskiej. Warto pamiętać, że wniesienie tego sprzeciwu warunkuje także dopuszczalność dalszego postępowania odwoławczego przed sądem. Po wydaniu orzeczenia przez komisję oddział ZUS wydaje decyzję, w której przyznaje lub odmawia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, uwzględniając także pozostałe warunki określone w art. 57 ww. ustawy. Od decyzji tej można w ciągu miesiąca wnieść odwołanie do właściwego sądu okręgowego. Przed sądem ubezpieczony i ZUS są równorzędnymi stronami. Często gdy przedmiotem sporu jest określenie, czy schorzenia powodują niezdolność do pracy, sąd korzysta z pomocy biegłych lekarzy specjalistów, którzy sporządzają opinię dotyczącą niezdolności do pracy. Opinia ta stanowi następnie istotny dowód przy rozstrzyganiu przez sąd o prawie do renty.
Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach
Podstawa prawna
Art. 57 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).
