TEZA: Odesłanie wynikające z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma charakter dynamiczny, co oznacza, że o zastosowaniu przepisów ordynacji podatkowej w określonym brzmieniu decydują przepisy międzyczasowe, a w ich braku – ogólne zasady intertemporalne.
Sygn. akt II UK 77/14
WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO
z 3 grudnia 2014 r.
STAN FAKTYCZNY
Organ rentowy decyzją stwierdził, że spółka cywilna W. (dalej: W.) odpowiada solidarnie z P. sp. z o.o. (dalej: P.) całym swoim majątkiem jako nabywca składnika majątkowego związanego z prowadzoną działalnością, za zaległości zbywcy – płatnika P. sp. z o.o. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, powstałe do dnia nabycia.
Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję o tyle, że stwierdził, iż W. nie odpowiada solidarnie z P. całym swoim majątkiem – jako nabywca składnika majątkowego związanego z prowadzoną działalnością – za zaległości zbywcy-płatnika P. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami na kwotę ok. 56 000 zł, a w pozostałym zakresie odwołanie oddalił.
Wskazał, że nie ma podstaw do pociągnięcia do odpowiedzialności odwołujących się, za zaległości zbywcy z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych, natomiast w pozostałym zakresie podzielił stanowisko organu rentowego. Sąd drugiej instancji w wyniku apelacji zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdził, że W. nie odpowiada solidarnie z P.
Sąd drugiej instancji wskazał, że treść art. 112 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) w dacie wydania zaskarżonej decyzji (która od 1 stycznia 2009 r. uległa zmianie) nie przewidywała już możliwości pociągnięcia nabywców składników majątku związanego z prowadzoną działalnością do odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, a w konsekwencji i składkowe. Wskazując na konstytutywny charakter decyzji o odpowiedzialności osób trzecich, sąd drugiej instancji stwierdził, że należy stosować przepisy obowiązujące w dacie wydania decyzji, czyli w niniejszej sprawie art. 112 par. 1 ordynacji podatkowej, w brzmieniu wykluczającym taką odpowiedzialność. Wyrok ten został zaskarżony skargą kasacyjną przez organ rentowy.
UZASADNIENIE
SN podkreślił, że uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121) w związku z art. 112 par. 1 ordynacji podatkowej. Zmiana art. 112 par. 1 ordynacji podatkowej, która weszła w życie od 1 stycznia 2009 r. (wprowadzona ustawą zmieniającą), ma kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Mianowicie po zmianie tego przepisu nie jest możliwe przeniesienie odpowiedzialności za zaległości podatkowe zbywcy na nabywcę składników majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, a z tego to właśnie tytułu organ rentowy obciążył odwołujących się odpowiedzialnością za zaległości składkowe. Jeśli zatem odesłanie na podstawie art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należałoby odnosić do aktualnego brzmienia art. 112 par. 1 ordynacji podatkowej, nie istniałaby podstawa prawna odpowiedzialności odwołujących się.
Od 1 stycznia 2003 r. – na podstawie ustawy z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2002 r. nr 169, poz. 1387 ze zm.) – dokonano nowelizacji art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, rozszerzając odesłanie, które objęło cały art. 112 ordynacji podatkowej. Natomiast w art. 112 ordynacji podatkowej – w interesującym zakresie – dokonano zmiany nie merytorycznej, ale wyłącznie redakcyjnej, przenosząc uregulowanie z par. 5 pkt 1 do par. 4 pkt 1.
Ograniczenie odpowiedzialności nabywcy za zaległości składkowe wynikało zatem ze zmian ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (rozszerzenia odesłania), a nie ordynacji podatkowej. Przepis zaś intertemporalny ustawy zmieniającej z 12 września 2002 r. (art. 21) odnosił się wyłącznie do przepisów ustawy zmienianej w art. 1, czyli ordynacji podatkowej, a nie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W istocie zatem kwestie intertemporalne dotyczące włączenia do zaległości składkowych od 1 stycznia 2003 r. treści normatywnej wynikającej z dawnego par. 5 pkt 1 art. 112 ordynacji podatkowej nie zostały przez ustawodawcę uregulowane.
Przyjmuje się, że jeżeli w ustawie brak jest przepisów przejściowych, ustawę tę stosuje się od dnia jej wejścia w życie wprost i bezpośrednio do wszystkich stanów prawnych objętych jej zakresem podmiotowym i przedmiotowym. Innymi słowy, uniemożliwia to stosowanie innych przepisów niż przepisy nowe (przepisy w brzmieniu nadanym nowelizacją).
Dlatego też nie ma potrzeby potwierdzania, że od dnia wejścia w życie stosuje się nowe przepisy. Tak więc milczenie ustawodawcy co do reguły intertemporalnej należy uznać za przejaw jego woli bezpośredniego działania nowego prawa, chyba że przeciw jego zastosowaniu przemawiają ważne racje systemowe lub aksjologiczne, np. stosowaniu nowych przepisów sprzeciwia się zasada ochrony praw nabytych.
Podsumowując, o zastosowaniu określonych reguł intertemporalnych rozstrzyga ustawodawca. Jeśli zaś czyni to w sposób formalny, wprowadzając przepis międzyczasowy, w myśl którego do zdarzeń prawnych zaistniałych pod rządem dawnych przepisów mają zastosowanie przepisy sprzed nowelizacji, nie ma podstaw, aby z jego pominięciem dokonywać wyboru ustawy względniejszej.
Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, SN uznał, że skoro zaległości składkowe oraz nabycie składnika majątku są zdarzeniami powstałymi przed nowelizacją art. 112 ordynacji podatkowej, to do oceny skutków tych zdarzeń należy stosować – wedle wyraźnej woli ustawodawcy – prawo sprzed nowelizacji. Biorąc powyższe pod uwagę, SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania.