Kwestia wysokości świadczeń za wykonywanie obowiązków w porze nocnej nie jest objęta dyrektywą dotyczącą czasu pracy. Tym samym w układzie zbiorowym można przewidzieć np. wyższy dodatek dla osób, które pracują nocą nieregularnie (jeśli jest to obiektywnie uzasadnione). Przepisy unijne nie są w tym względzie przeszkodą. Tak wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 7 lipca 2022 r.
Sprawa, którą rozpatrywał TSUE, dotyczyła pracowników z Niemiec, zatrudnionych w przedsiębiorstwie produkcyjnym z branży spożywczej. W firmie obowiązywał układ zbiorowy, przewidujący m.in. wypłatę dodatków za wykonywanie obowiązków w porze nocnej. Ich wysokość była zróżnicowana. Jeśli podwładny świadczył pracę w nocy regularnie, to otrzymywał dodatkowe 17,5 proc. lub 20 proc. wynagrodzenia (w zależności od momentu, w którym zaczął wykonywać obowiązki). Jeśli taka praca miała być nieregularna, to świadczenie wynosiło 40 lub 50 proc. pensji. Dwóch podwładnych regularnie pracujących w nocy uznało, że takie rozwiązanie wprowadza różnicę w traktowaniu, która jest sprzeczna nie tylko z prawem niemieckim, lecz także art. 20 Karty praw podstawowych UE (Dz.Urz. UE z 2012 r. C 326/391; przepis ten przewiduje, że „wszyscy są równi wobec prawa”). Dlatego domagali się przed niemieckimi sądami wypłaty wyrównania dodatków do kwot, jakie by otrzymali, gdyby pracowali w nocy niesystematycznie. Podkreślali, że osoby wykonujące obowiązki regularnie w godzinach nocnych są narażone na większe ryzyka zdrowotne i zakłócenia w środowisku społecznym, niż ci wykonujący je niesystematycznie. Z kolei pracodawca wskazywał, że praca nieregularna miała dodatkowy charakter (nadgodziny) i była świadczona dużo rzadziej niż ta systematyczna (co do zasady zaplanowana). Wyższy dodatek miał więc zrekompensować utrudnienia wynikające z niestabilności godzin pracy i „zniechęcać” pracodawcę do takiej nagłej ingerencji w czas wolny zatrudnionych. Firma podkreślała też, że regularne wykonywanie obowiązków w porze nocnej wiązało się z innymi korzyściami (np. dawało prawo do dodatkowych przywilejów urlopowych). Ostatecznie sprawa trafiła do niemieckiego federalnego sądu pracy, a ten powziął wątpliwości co do rozwiązań przewidzianych we wspomnianym układzie zbiorowym i wystosował pytania prejudycjalne do TSUE. Chodziło o ustalenie, czy wspomniane różnicowanie stawek jest objęte stosowaniem dyrektywy 2003/88 dotyczącej czasu pracy (Dz.U. z 2003 r., L 299), a jeśli tak, to czy jest zgodne z art. 20 karty (jeśli ma rekompensować mniejszą przewidywalność godzin pracy).
Gwarancje rekompensat za pracę w nocy zawiera konwencja MOP, ale UE jej nie ratyfikowała i nie ma ona wiążącej mocy prawnej
Trybunał przypomniał, że jeśli przepisy unijne w danej dziedzinie nie regulują określonego aspektu i nie nakładają na państwa członkowskie żadnego szczególnego obowiązku w odniesieniu do danej sytuacji, to postanowienie układu zbiorowego w tej kwestii sytuuje się poza zakresem stosowania Karty praw podstawowych, a danej sytuacji nie można oceniać w świetle jej przepisów (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., sprawy C 609/17 i C 610/17). Należy zatem sprawdzić, czy dyrektywa 2003/88 reguluje dodatek za pracę w porze nocnej i kwestie poruszone w sprawie niemieckiej. TSUE podkreślił, że ogranicza się ona do uregulowania niektórych aspektów organizacji czasu pracy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników (wyjątkiem jest jedynie zagwarantowanie corocznego płatnego urlopu). Tym samym nie ma ona zasadniczo zastosowania do wynagrodzenia zatrudnionych (co potwierdzono m.in. w wyroku trybunału z 9 marca 2021 r., sprawa C 344/19). Gwarancje w zakresie rekompensat za pracę w nocy zawiera za to konwencja nr 171 Międzynarodowej Organizacji Pracy (z 26 czerwca 1990 r.), ale UE jej nie ratyfikowała i nie ma ona wiążącej mocy prawnej w unijnym porządku prawnym. Dlatego dodatek za pracę w porze nocnej nie jest objęty zakresem stosowania dyrektywy 2003/88 (nie może zostać uznany za przejaw stosowania prawa Unii w rozumieniu Karty praw podstawowych).
orzecznictwo
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 7 lipca 2022 r., sprawy połączone C 257/21 i C 258/21. www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
