Po kilkunastu latach emigracji planuję z żoną powrót do Polski. Jestem osobą niepełnosprawną, ale aktywną zawodowo. Chciałbym wiedzieć, jakie będą mi przysługiwały w Polsce uprawnienia i ulgi w codziennym życiu – pyta pan Łukasz z Brukseli.
W prawie Unii Europejskiej brak jest niestety jednolitych przepisów porządkujących status osoby niepełnosprawnej, a Polska nie jest stroną umowy międzynarodowej, na mocy której można by uznać dokumenty potwierdzające niepełnosprawność wydane poza granicami. Systemy orzekania o niepełnosprawności bazują na różnych kryteriach. Osoba uznana za niepełnosprawną w jednym kraju niekoniecznie uzyskałaby taki status w Polsce. Zgodnie z ustawą niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu naruszenia sprawności, czyli niemożność lub trudności w codziennej aktywności. O niepełnosprawności i jej stopniu orzekają powiatowe, miejskie lub wojewódzkie zespoły orzecznictwa, a także rejonowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych jako organ odwoławczy. Potrzebny jest wniosek i oczywiście dokumentacja medyczna.
Od 1997 r. obowiązuje w Polsce Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, dokument wskazujący najważniejsze obszary, w których niezbędne są intensywne działania. Trzeba przyznać, że w ostatnich latach widać znaczą zmianę i łatwiej żyje się osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Coraz więcej budynków, restauracji, urzędów, środków komunikacji jest dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych. Przepisy prawa dają uprawnienia niepełnosprawnym w całym kraju, ale oczywiście najlżej funkcjonuje się im w większych miastach, które oferują różne ułatwienia w życiu codziennym i zawodowym.
W środkach transportu publicznego osoba niepełnosprawna może korzystać z ulg przy zakupie biletów. W ruchu miejskim przysługują jej ułatwienia na podstawie karty parkingowej (patrz porada eksperta), wydawanej przez przewodniczącego Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności, właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu osoby z niepełnosprawnością.
Osoby ociemniałe nadające korespondencję do związku, organizacji lub fundacji, które mają w statucie działanie na rzecz osób niewidzących bądź niedowidzących, są zwolnione z opłaty pocztowej. Osoba niepełnosprawna może także nadać przesyłkę nierejestrowaną z domu. Telewidzowie posiadający I grupę inwalidzką są zwolnieni z opłaty abonamentowej radiowo-telewizyjnej.
Wolne od podatku dochodowego są środki otrzymane na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych ze środków państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz z zakładowych funduszy rehabilitacyjnych i aktywności. Podstawę naliczenia podatku od osób fizycznych obniża się o wydatki na cele rehabilitacyjne osoby niepełnosprawnej lub niepełnosprawnego bliskiego pozostającego na utrzymaniu podatnika. Odliczyć można także usługi pielęgniarskie, koszty dojazdów, zabiegów lub adaptacji pomieszczeń, ale tylko do określonych kwot.

Osoba uznana za niepełnosprawną w innym kraju Unii nie zyskuje od razu tego statusu w Polsce

Specjalnych udogodnień można oczekiwać podczas wyborów. Osoby niepełnosprawne mają prawo do informacji, który lokal jest dla nich przystosowany, a członek komisji wyborczej powinien przekazać ustnie treści obwieszczenia wyborczego. Wyborca może, po wcześniejszym zgłoszeniu takiej potrzeby, głosować przy pomocy użycia nakładek dla osób niewidzących.
Osoba niepełnosprawna może także liczyć na wsparcie przy zakładaniu firmy, czyli na dotacje i preferencyjne kredyty. Zaś pracodawcy tworzącemu miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych przysługują zwolnienia oraz refundacje przy miesięcznych obciążeniach składkami i dofinansowania przy wyposażaniu stanowisk.
Ulgi i uprawnienie zapisane są w kilku różnych aktach prawnych. Jeśli zachodzą niejasności lub osoba niepełnosprawna ma wątpliwości co do przysługujących jej praw, może zgłosić się do Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.
Podstawa prawna
Art. 3, art. 12, art. 21, art. 26. ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.). Art. 8 ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r. nr 108, poz. 908 ze zm.). Art. 4 ustawy z 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz.U. z 2005 r. nr 85, poz. 728 ze zm.). Art. 21 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361). Art. 40 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 112 ze zm.).
PORADA EKSPERTA
Janusz Sejmej, ministerstwo Pracy i Polityki społecznej
Osoba niepełnosprawna (legitymująca się kartą parkingową, kierująca pojazdem samochodowym oznaczonym tą kartą), kierujący pojazdem, który przewozi osobę niepełnosprawną (jeśli ma kartą parkingową), kierujący pojazdem, który należy do placówki zajmującej się osobami niepełnosprawnymi (o ile przewozi właśnie podopiecznego mającego znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się), może – pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności – nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju (m.in. zakaz ruchu w obu kierunkach, zakaz wjazdu pojazdów silnikowych, zakaz postoju).
Dodatkowo w odpowiedni sposób oznacza się miejsca postojowe przeznaczone dla pojazdu samochodowego uprawnionej osoby niepełnosprawnej o obniżonej sprawności ruchowej oraz dla kierującego pojazdem przewożącym taką osobę.
Warunkiem skorzystania z ww. uprawnień jest umieszczenie karty parkingowej za przednią szybą pojazdu samochodowego, jeśli pojazd jej nie posiada w widocznym miejscu w przedniej części pojazdu. Istotne jest, że karta musi być umieszczona w sposób pozwalający na odczytanie jej numeru i daty ważności oraz widocznych zabezpieczeń karty (np. hologramu). Należy również podkreślić, że karta, co do zasady, nie zwalnia z opłat za parkowanie. Ewentualna decyzja o zwolnieniu z opłat jest każdorazowo podejmowana przez odpowiedni organ lub podmiot.
W różnych państwach różne są uprawnienia wynikające z posiadania karty parkingowej. Ze względu na brak jednolitych przepisów w tym zakresie w przypadku podróży do innych państw należy szczegółowo zapoznać się z regulacjami obowiązującymi w konkretnym kraju – w przypadku państw członkowskich UE pomocna jest broszura dostępna na stronach internetowych i punktach informacyjnych.