Programy emerytalne prowadzone dla pracowników przez firmy to powszechny sposób oszczędzania na starość w wielu krajach świata. W Polsce jednak wciąż pokutuje przekonanie, że składki odprowadzane do publicznego systemu są już na tyle wysokie, że powszechna emerytura z ZUS powinna na jesień życia wystarczyć. Tak jednak nie będzie i warto dodatkowo oszczędzać, do czego stara się przekonać ustawodawca.

W tekście przeczytasz o tym:
• jakie obowiązki zdjęto z pracodawców prowadzących PPE;
• na jakich zasadach firma może zawiesić składkę podstawową i ograniczyć jej wysokość;
• czy umowa może zakazać wnoszenia składki dodatkowej przez pracownika;
• jakie może być źródło finansowania składki dodatkowej;
Kilka lat temu wprowadzono pracownicze plany kapitałowe (PPK), które jednak popularności nie zdobyły. W tym roku natomiast nieco zmieniono zasady prowadzenia pracowniczych programów emerytalnych (PPE). Ten drugi rodzaj programów może być o tyle atrakcyjniejszy dla pracowników, że jeśli nie chcą, to z ich wynagrodzenia nie będą potrącane żadne składki i finansował je będzie tylko pracodawca. Żeby jednak takie oszczędzanie było możliwe, pracodawcy muszą chcieć PPE u siebie stworzyć. I aby ich do tego zachęcić, 7 kwietnia 2022 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy o pracowniczych programach emerytalnych oraz ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz.U. poz. 904; dalej: nowelizacja), która zmienia przede wszystkim ustawę z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2139; dalej: ustawa o PPE). Wprowadzone zmiany m.in. znoszą niektóre obowiązki pracodawców, skracają okres wypowiedzenia w razie podjęcia przez niego jednostronnej decyzji o likwidacji PPE, a także precyzują przepisy budzące dotychczas wątpliwości. Pracownicy zyskali zaś możliwość wnoszenia składki z innego źródła niż wynagrodzenie. Nowe regulacje wejdą w życie w większości 1 lipca 2022 r., a tylko niektóre - 1 stycznia 2023 r.
Nowelizacja dotyczy także ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1808; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 904). Indywidualne konta emerytalne (IKE) oraz indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) to, jak sama ich nazwa mówi, indywidualne formy oszczędzania na czas emerytury. Także w tym przypadku ustawodawca starał się uporządkować przepisy, aby nie budziły już wątpliwości. Te zmiany weszły w życie 12 maja 2022 r. ©℗
Zachęty dla pracodawców i pracowników / Dziennik Gazeta Prawna - wydanie cyfrowe
JŚ

Porządki w III filarze emerytalnym

Decyzja o utworzeniu pracowniczego programu emerytalnego należy do pracodawcy. Jeśli jednak się na to już zdecyduje, na kształt programu muszą zgodzić się przedstawiciele pracowników. A gdy strony dojdą do porozumienia, zawierają umowę zakładową. Pracodawca musi zawrzeć także umowę o zarządzanie programem z odpowiednim podmiotem (zarządzającym) i program zarejestrować, składając odpowiedni wniosek do organu nadzoru (Komisji Nadzoru Finansowego). Uczestnictwo w programie jest dobrowolne, jeśli jednak pracownik wyrazi taką wolę, pracodawca musi odprowadzać za niego składki. Sam pracownik może, ale nie musi, zadeklarować, żeby z jego wynagrodzenia potrącana była składka dodatkowa.
Zgodnie z ogólną zasadą wypłata składek następuje na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat. Wypłata może nastąpić wcześniej, bo po ukończeniu 55. roku życia, o ile uczestnikowi przyznano emeryturę. W innych przypadkach będzie wiązała się z potrąceniami.
Omawiana nowelizacja tych podstawowych założeń nie zmieniła, wprowadziła jednak kilka korzystnych rozwiązań dla pracodawców i uczestników, aby zachęcić ich do tworzenia PPE i uczestnictwa w nich. Większość zmian wejdzie w życie 1 lipca 2022 r., a pozostała część - 1 stycznia 2023 r.

kto może być uczestnikiem

Prawo do uczestnictwa w programie przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy nie krócej niż trzy miesiące, chyba że umowa zakładowa stanowi inaczej. Umowa nie może jednak warunkować prawa uczestnictwa w programie posiadaniem stażu dłuższego niż trzy lata u danego pracodawcy. Osoba zatrudniona u kilku pracodawców prowadzących programy może w tym samym czasie uczestniczyć w więcej niż jednym PPE.
Ustawa o PPE rozszerza definicję pracownika. Na jej potrzeby obejmuje ona:
  • osobę zatrudnioną, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę,
  • osobę zatrudnioną na podstawie umowy zawartej w wyniku powołania lub wyboru do organu reprezentującego osobę prawną,
  • członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych.
Jeżeli umowa zakładowa tak stanowi, za pracownika uznaje się także:
  • osobę wykonującą pracę nakładczą,
  • osobę fizyczną wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
  • członka rady nadzorczej wynagradzanego z tytułu pełnienia tej funkcji.
Prawo do uczestnictwa w programie przysługuje również osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, wspólnikowi spółki cywilnej, jawnej, spółki partnerskiej oraz komandytowo-akcyjnej i komandytowej odpowiadającemu bez ograniczenia, który podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, jeżeli te osoby lub spółki prowadzą program dla swoich pracowników. Osoby te jednak nie są objęte definicją pracownika, chociaż jeśli są uczestnikami PPE, to stosuje się do nich odpowiednio przepisy dotyczące pracowników.
Nie wszystkie osoby, które spełniają definicję pracownika, mogą jednak do PPE przystąpić. Prawa do tego nie mają:
  • pracownik, który ukończył 70. rok życia,
  • pracownik, który z tego programu dokonał wypłaty jednorazowej albo wypłaty pierwszej raty w przypadku dokonywania wypłaty ratalnej (nie dotyczy to osób, które dokonały wypłaty jako osoby uprawnione).
Liczba osób mających prawo do przystąpienia do programu wpłynie na możliwość rejestracji programu. Ustawa o PPE wymaga, aby w dniu złożenia wniosku o zarejestrowanie programu prawo to przysługiwało co najmniej połowie pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy. Jeżeli pracodawca zatrudnia więcej niż 500 pracowników, prawo to musi przysługiwać co najmniej jednej trzeciej pracowników zatrudnionych u pracodawcy, który tworzy program.
Ustawa o PPE przewiduje kilka mechanizmów mających chronić uczestników programu. Zgodnie z tą ustawą umowa zakładowa nie może przewidywać dla uczestnictwa pracowników w programie żadnych innych warunków poza określonymi ustawą.

prowadzenie ppe

Ustawa o PPE dopuszcza prowadzenie PPE w formie:
  • funduszu emerytalnego,
  • umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego,
  • umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
  • zarządzania zagranicznego.
Wybór formy wiąże się z dodatkowymi wymogami właściwymi dla każdej z nich.

Wnoszenie składek do funduszu inwestycyjnego

Umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego mogą być także zawierane przez pracodawcę z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. W przypadku takiej umowy pracownik ma prawo do zmiany funduszu lub podziału środków znajdujących się w tych funduszach inwestycyjnych na warunkach określonych w umowie zakładowej.
Jeśli otwarto likwidację takiego funduszu, musi on powiadomić o tym pracodawcę. Wówczas pracodawca zawiadamia o tym uczestnika, który w ciągu 14 dni powinien złożyć oświadczenie woli w sprawie środków uzyskanych z likwidacji.

Grupowe ubezpieczenie na życie

Jeżeli program jest prowadzony w formie umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń, umowa ta powinna określać:
  • niepotrącanie kosztów ochrony ubezpieczeniowej ze środków zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym w przypadku nieopłacenia składki ubezpieczenia na życie oraz związanego z ryzykiem chorobowym i wypadkowym,
  • przeznaczanie co najmniej 85 proc. każdorazowej składki podstawowej na ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy oraz co najmniej 1 proc. składki na pokrycie kosztów ochrony ubezpieczeniowej,
  • pobieranie wskazanych w ustawie opłat z aktywów funduszu,
  • utrzymanie przez uczestnika ochrony ubezpieczeniowej w przypadku nieterminowego przekazania składki ubezpieczeniowej przez pracodawcę.
Utrzymanie ochrony ubezpieczeniowej obowiązuje przez okres co najmniej 45 dni od dnia wymagalności składki. Po tym terminie ochrona ubezpieczeniowa może ulec zawieszeniu, pod warunkiem że zakład ubezpieczeń przed dniem ustania ochrony ubezpieczeniowej przekaże pracodawcy informację o fakcie jej zawieszenia. Zawieszenie ochrony ubezpieczeniowej obowiązywać może przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy między pracodawcą a reprezentacją pracowników zostanie zawarte porozumienie o zawieszeniu przekazywania składek.
Umowa grupowego ubezpieczenia na życie może przewidywać ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe, jeżeli jest ona uzupełnieniem ubezpieczenia na życie. I jak wspomnieliśmy wcześniej, nie może natomiast przewidywać przeznaczania środków ze składki dodatkowej na koszty ochrony ubezpieczeniowej.

Zarządzanie zagraniczne

Jeżeli program jest prowadzony w formie zarządzania zagranicznego:
1) umowa z zarządzającym zagranicznym lub statut funduszu nie może przewidywać pokrycia ze składek ryzyk o charakterze ubezpieczeniowym;
2) wszystkie dokumenty niezbędne do prowadzenia programu przewidują gromadzenie środków uczestników na zasadach określonych w ustawie i sporządzane są w języku polskim.
Zarządzającym zagranicznym jest podmiot, niezależnie od jego formy prawnej, mający swoją siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, podlegający nadzorowi organu nadzoru tego państwa, którego przedmiotem działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę uczestnikom programu emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego.
Do zarządzającego zagranicznego będącego zakładem ubezpieczeń stosuje się wskazane wyżej zasady dotyczące prowadzenia PPE w formie umowy grupowego ubezpieczenia. Do zarządzającego zagranicznego mającego osobowość prawną, którego udziałowcem jest pracodawca, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące formy funduszu emerytalnego.

Prowadzenie więcej niż jednego programu

Ustawa o PPE dopuszcza niekiedy prowadzenie przez pracodawcę więcej niż jednego PPE. Będzie to możliwe w przypadku:
  • nabycia zakładu pracy w całości lub jego zorganizowanej części albo nabycia akcji towarzystwa emerytalnego lub
  • połączenia pracodawców prowadzących programy.
W pierwszym przypadku w celu zaproponowania gromadzenia środków w jednym programie, w terminie trzech lat od dnia nabycia albo połączenia, pracodawca powinien zmienić umowę zakładową oraz:
  • wypowiedzieć lub zmienić umowę z instytucją finansową albo
  • z połączonych towarzystw emerytalnych utworzyć jedno towarzystwo i doprowadzić do przejęcia funduszu emerytalnego przez jedno z towarzystw oraz dokonać likwidacji drugiego lub sprzedać akcje towarzystwa emerytalnego.
Pracodawca wchodzi w prawa i obowiązki dotychczasowego pracodawcy wynikające z umowy zakładowej. Zasadę tę stosuje się odpowiednio, jeżeli program jest prowadzony przez jednego z łączących się pracodawców lub przez pracodawcę, którego zakład pracy lub jego zorganizowana część została nabyta.

tworzenie ppe

Utworzenie programu emerytalnego przebiega w kilku etapach:
1. Zawarcie umowy zakładowej albo umowy międzyzakładowej.
2. Zawarcie umowy z instytucją finansową (chyba że zakład ubezpieczeń jest jednocześnie pracodawcą tworzącym program i zarządzającym tym programem, wówczas krok ten się pomija) albo utworzenie towarzystwa emerytalnego i funduszu emerytalnego, albo nabycie przez pracodawcę akcji istniejącego towarzystwa emerytalnego.
3. Rejestracja programu przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Co ważne, umowy nie mogą zawierać warunków uczestnictwa pracownika w programie niezgodnych z przepisami ustawy.
W przypadku gdy program ma być prowadzony w formie zarządzania zagranicznego (podmiot zarządzający ma siedzibę w kraju UE innym niż Polska), warunkiem rejestracji programu przez organ nadzoru jest również przekazanie temu organowi przez zagraniczny organ nadzoru informacji, że akceptuje on zarządzanie programem przez zarządzającego zagranicznego. Przepis stosuje się odpowiednio w przypadku przejęcia przez zarządzającego zagranicznego zarządzania programem już istniejącym.
Umowy tworzące program obowiązują od dnia rejestracji programu, a ich zmiana następuje w trybie właściwym do zawarcia danej umowy.

Umowa zakładowa

Pracodawca zawiera umowę z reprezentacją pracowników, którą tworzą wszystkie zakładowe organizacje związkowe działające u danego pracodawcy. Jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, to umowę zakładową zawiera on z reprezentacją pracowników wyłonioną w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Umocowanie reprezentacji pracowników wyłonionej w tym trybie do podejmowania czynności przewidzianych przez ustawę wygasa po upływie 48 miesięcy od dnia wyłonienia reprezentacji. Umocowanie wygaśnie przed upływem 48 miesięcy od dnia wyłonienia reprezentacji w przypadku gdy:
1) co najmniej połowa osób wchodzących w skład reprezentacji pracowników przestanie być pracownikami pracodawcy,
2) u pracodawcy rozpocznie działalność zakładowa organizacja związkowa.
Po wygaśnięciu umocowania reprezentację wyłania się ponownie.
ZMIANA OD 1 LIPCA!
Do 1 lipca 2022 r. umocowanie dla reprezentacji pracowników wynosi 24 miesiące. Po zmianach - 48 miesięcy.
Zanim dojdzie do podpisania umowy, pracodawca przedstawia reprezentacji pracowników ofertę utworzenia programu, która zawiera:
  • projekt umowy zakładowej,
  • ustalone w umowie przedwstępnej warunki umowy z instytucją finansową lub statut towarzystwa emerytalnego i statut funduszu emerytalnego albo projekty tych statutów,
  • określenie okresu ważności oferty, nie krótszego niż trzy miesiące.
Jeżeli w okresie dwóch miesięcy od dnia przedstawienia oferty nie dojdzie do zawarcia umowy zakładowej z powodu niemożności uzgodnienia przez strony jej treści, pracodawca może zawrzeć umowę zakładową z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 854), z których każda zrzesza co najmniej 5 proc. pracowników zatrudnionych u pracodawcy.
Ustawa przewiduje kilka obowiązkowych elementów, które musi umowa zakładowa zawierać, do których należą m.in.:
  • forma programu wraz ze wskazaniem zarządzającego, który będzie gromadził środki i zarządzał nimi na podstawie umowy z pracodawcą lub na podstawie postanowień statutu funduszu emerytalnego,
  • warunki i tryb przystępowania do programu i występowania z niego,
  • proponowane warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi,
  • warunki, terminy i sposób dokonania wypłaty, wypłaty transferowej oraz zwrotu,
  • wysokość składki podstawowej,
  • minimalna wysokość możliwej do zadeklarowania składki dodatkowej.
Umowa zakładowa może umożliwiać uczestnikowi wnoszenie składki dodatkowej po ustaniu zatrudnienia u pracodawcy.

Program międzyzakładowy

PPE może obejmować więcej niż jednego pracodawcę. Do utworzenia programu międzyzakładowego konieczne jest zawarcie umowy międzyzakładowej i umowy z instytucją finansową wspólnej dla pracodawców. Umowa międzyzakładowa jest zawierana między reprezentacją pracodawców a międzyzakładową reprezentacją pracowników.
Tryb wyłaniania oraz zmiany składu takiej reprezentacji określają w formie pisemnej pracodawcy i zakładowe reprezentacje pracowników.
Możliwe jest także przystąpienie do już istniejącego programu międzyzakładowego. Wówczas zakładowa reprezentacja wyraża zgodę na przystąpienie do umowy międzyzakładowej.

Umowa z instytucją finansową

Po zawarciu umowy zakładowej pracodawca zawiera umowę z instytucją finansową, która określa warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi. Instytucją finansową może być zakład ubezpieczeń, fundusz inwestycyjny lub zarządzający zagraniczny, który zarządza środkami gromadzonymi w programie na podstawie umowy z pracodawcą.
W przypadku programu w formie funduszu emerytalnego warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi określa statut funduszu. W przypadku programu międzyzakładowego warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi określa umowa zawarta przez reprezentację pracodawców z instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego.
Ustawa przewiduje również kolejne zabezpieczenie dla uczestników. Umowa z instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego nie może przewidywać żadnych kosztów obciążających uczestnika w przypadku dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, wpłaty środków z tytułu dokonywanej wypłaty transferowej lub zwrotu.

Deklaracje uczestników

Przystąpienie pracownika do programu jest dobrowolne. Następuje ono na warunkach określonych w umowie zakładowej na podstawie deklaracji o przystąpieniu do programu złożonej w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku informacji lub w postaci papierowej. Przystąpienie następuje po upływie miesiąca od dnia złożenia deklaracji, chyba że pracodawca potwierdził to wcześniej.
ZMIANA OD 1 LIPCA 2022 R.
Dotychczas deklaracja co do zasady jest składana w formie elektronicznej, a papierowo - jeśli umowa tak stanowi. Po zmianach forma papierowa zostanie zrównana z formą elektroniczną. Podobnie będzie w przypadku potwierdzenia przyjęcia deklaracji i jej zwrotu oraz składania innych oświadczeń woli w sprawach dotyczących programu.
Deklaracja zawiera oświadczenie pracownika, że otrzymał kopię umowy zakładowej i zapoznał się z jej treścią, akceptuje jej warunki oraz może zawierać rozporządzenie na wypadek śmierci pracownika. Jeśli uczestnik zadeklarował wnoszenie składki dodatkowej, to deklaracja zawiera również wysokość deklarowanej składki dodatkowej oraz upoważnienie dla pracodawcy do jej naliczania i potrącania z wynagrodzenia oraz dokonania jej przelewu na rachunek uczestnika.
Pracodawca przyjmuje deklarację i potwierdza uczestnikowi jej przyjęcie w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie treści na trwałym nośniku informacji lub w formie papierowej. Jeżeli jednak pracownikowi nie przysługuje prawo do uczestnictwa w programie, to pracodawca zwraca deklarację wraz z uzasadnieniem odmowy jej przyjęcia w postaci elektronicznej lub papierowej. Zwrócenie deklaracji powinno nastąpić nie później niż w terminie miesiąca od dnia jej złożenia przez pracownika.
W sprawach odmowy przyjęcia deklaracji i roszczeń między uczestnikiem programu a pracodawcą orzekają sądy pracy właściwe dla siedziby pracodawcy. Pracodawca jest zobowiązany udostępniać dane zawarte w deklaracjach na wniosek administracyjnego organu egzekucyjnego, wymienionego w art. 19 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479) oraz centralnego biura łącznikowego, o którym mowa w ustawie z 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2157).
ZMIANA OD 1 STYCZNIA 2023 R.
Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów deklaracja zawiera również upoważnienie dla pracodawcy do naliczania i potrącania składki dodatkowej z wynagrodzenia oraz dokonania jej przelewu na rachunek uczestnika. Deklaracja może zawierać także upoważnienie dla pracodawcy do przyjęcia środków wpłacanych przez uczestnika na rachunek dodatkowy oraz do przekazania ich przez pracodawcę na rachunek uczestnika w programie. Rachunek dodatkowy to rachunek pracodawcy, na który uczestnicy nieotrzymujący wynagrodzenia od pracodawcy mogą przekazać środki pieniężne przeznaczone na finansowanie składek dodatkowych - szerzej na ten temat w dalszej części poradnika.

Oświadczenia woli

W sprawach dotyczących programu uczestnik składa oświadczenie woli pracodawcy lub za jego pośrednictwem w postaci elektronicznej lub papierowej. Uczestnik musi pamiętać o obowiązku informowania swojego pracodawcy o każdej zmianie adresu, także po ustaniu zatrudnienia.
Jeśli doszło do połączenia, podziału, zbycia zakładu pracy w całości albo jego zorganizowanej części, to uczestnik składa oświadczenia woli za pośrednictwem nowego pracodawcy. W przypadku zaś likwidacji zakładu pracy uczestnik składa oświadczenia woli za pośrednictwem likwidatora, a po zakończeniu likwidacji bezpośrednio zarządzającemu. Gdy doszło do upadłości pracodawcy, uczestnik składa oświadczenia woli bezpośrednio zarządzającemu. Syndyk jest obowiązany do powiadomienia uczestników programu o sposobie składania oświadczenia woli w sprawach dotyczących programu w związku z upadłością pracodawcy, w terminie 45 dni od dnia ogłoszenia upadłości.

obowiązki ewidencyjne zarządzającego

Zarządzający ewidencjonuje wszystkie wpłacone składki, przyjęte i dokonane wypłaty transferowe (przekazanie środków do innego programu, na indywidualne konto emerytalne (IKE) uczestnika albo osoby uprawnionej, z konta pracowniczego planu kapitałowego zmarłego uczestnika PPK lub z IKE uczestnika albo osoby uprawnionej do programu), wypłaty oraz inne operacje na rachunku. Zasady dokonywania wypłat i wypłat transferowych zostaną szczegółowo omówione w dalszej części poradnika.
Przed dokonaniem wypłaty transferowej zarządzający sporządza informację dotyczącą uczestnika, który złożył dyspozycję wypłaty transferowej w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku informacji. Informację tę zarządzający sporządza również w przypadku złożenia przez uczestnika dyspozycji wypłaty albo przeniesienia.
Informacja ta zawiera m.in. dane uczestnika, pracodawcę, zarządzającego, a także:
  • wysokość wpłat w ciągu każdego roku kalendarzowego z podziałem na wpłaty z tytułu składki podstawowej i dodatkowej,
  • wysokość i daty wypłat transferowych przyjętych przez zarządzającego oraz dane identyfikujące zarządzającego lub nazwę instytucji finansowej prowadzącej IKE, dokonujących tych wypłat transferowych.

obowiązek informacyjny

Ochronę uczestnikom ma zapewniać także obowiązek informacyjny pracodawców. Ustawa o PPE przewiduje, że pracodawca jest obowiązany do przekazywania pracownikom w sposób zrozumiały, na piśmie, w postaci papierowej lub elektronicznej informacji o warunkach funkcjonowania programu. Początkowo ustawodawca poprzestał na stwierdzeniu, że informacja ma być przekazana w sposób zrozumiały. Takie niedookreślone pojęcie okazało się jednak niewystarczające, dlatego je doprecyzowano w 2019 r. Jak obecnie stanowi ustawa o PPE, informacja ma być udostępniona bezpłatnie i ma być sporządzona z użyciem jasnego, zwięzłego i zrozumiałego języka, bez stosowania żargonu i terminów technicznych, jeżeli zamiast nich można użyć języka niespecjalistycznego. Ponadto informacja ma być spójna pod względem słownictwa i treści, nie może wprowadzać w błąd i ma być przedstawiona w sposób ułatwiający czytanie. Ma być przy tym dostępna w języku urzędowym państwa członkowskiego Unii Europejskiej, którego prawo ubezpieczeń społecznych i prawo pracy stosuje się do danego programu emerytalnego.
Informacja taka ma zawierać m.in.:
  • formę programu wraz ze wskazaniem zarządzającego,
  • określenie wysokości składki podstawowej,
  • minimalną i maksymalną wysokość możliwej do zadeklarowania miesięcznej składki dodatkowej oraz sposób jej deklarowania,
  • omówienie zasad wypłaty, wypłaty transferowej i zwrotu zgromadzonych na rachunku uczestnika środków.
Jeśli zmieni się prawo dotyczące np. zasad wypłaty lub praw osoby uprawnionej, to zarządzający zawiadamia o tym pracodawcę, a pracodawca niezwłocznie po tym informuje o tym uczestnika. Pracodawca jest dodatkowo obowiązany przekazać uczestnikowi pisemną informację o warunkach wypłaty środków gromadzonych w programie:
  • w pierwszym kwartale roku kalendarzowego, w którym uczestnik ten ukończy 60 lat, lub
  • w ciągu 30 dni od dnia ustania stosunku pracy z powodu uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych, lub
  • na żądanie uczestnika programu.
Skutki ustania zatrudnienia uczestnika
Na wniosek uczestnika programu, jednak nie częściej niż raz w roku, pracodawca musi mu niezwłocznie udzielić informacji o skutkach prawnych ustania zatrudnienia w odniesieniu do środków gromadzonych na jego rachunku. Informacja ta powinna spełniać wyżej określone wymagania dotyczące zrozumiałej informacji. Pracodawca jest zobowiązany do poinformowania uczestnika:
  • o warunkach nabycia prawa do wypłaty, wypłaty transferowej i zwrotu zgromadzonych na rachunku uczestnika środków,
  • o wartości zgromadzonych na rachunku uczestnika środków, na dzień sporządzenia informacji,
  • że w przypadku ustania zatrudnienia u pracodawcy prowadzącego program lub likwidacji programu środki zgromadzone na rachunku pozostają na rachunku i są inwestowane w instytucji finansowej, na zasadach analogicznych jak w przypadku pozostałych uczestników programu,
  • że w przypadku dokonania zwrotu uczestnik powinien rozważyć zasięgnięcie porady w sprawie zainwestowania środków zgromadzonych na rachunku uczestnika, w celu uzyskania dodatkowego świadczenia emerytalnego.
Pracodawca ma także obowiązek informacyjny wobec byłego pracownika. Na jego wniosek, jednak nie częściej niż raz w roku, musi niezwłocznie udzielić informacji na temat:
  • wartości zgromadzonych na rachunku byłego pracownika środków,
  • stosowania takich samych zasad co do środków zgromadzonych na rachunku wobec wszystkich uczestników programu.
Powyższe informacje pracodawca będzie musiał przekazać także osobom uprawnionym do otrzymania środków zgromadzonych przez uczestnika programu w przypadku jego śmierci, które zamierzają otrzymać wypłatę środków.

Fundusz emerytalny

Przynajmniej raz w roku fundusz emerytalny sporządza informację o świadczeniu emerytalnym, która zawiera kluczowe informacje dla uczestnika programu. Jest ona przekazywana uczestnikowi programu w postaci elektronicznej lub papierowej. Fundusz ma obowiązek wyraźnego zaznaczenia daty, do której odnoszą się informacje w niej podawane. Jest ponadto obowiązany do wyraźnego wskazania w informacji istotnych zmian w porównaniu z informacją sporządzoną w roku poprzednim. Informacja ta, oprócz podstawowych danych uczestnika i samego funduszu, musi przedstawiać m.in.:
  • wartość zgromadzonych środków,
  • wyszczególnienie kosztów odliczonych przez fundusz emerytalny w ciągu 12 miesięcy poprzedzających dzień sporządzenia informacji,
  • informacje o składkach wpłaconych w ramach programu przez pracodawcę i przez uczestnika, co najmniej w ciągu ostatnich 12 miesięcy,
  • opcje, jakimi dysponuje uczestnik w ramach programu emerytalnego,
  • informację, gdzie można znaleźć roczne sprawozdania finansowe oraz deklarację zasad polityki inwestycyjnej funduszu emerytalnego,
  • prognozy dotyczące zgromadzonych środków opierające się na wieku emerytalnym oraz zastrzeżenie, że prognozy te mogą się różnić od końcowej wartości zgromadzonego kapitału, a jeżeli te prognozy są oparte na scenariuszach ekonomicznych ‒ powinny zawierać również optymistyczny i pesymistyczny wariant, z uwzględnieniem specyfiki programu.
Prognozy są ustalane w przypadku złożenia przez uczestnika wniosku o wypłatę dokonywaną:
  • jednorazowo ‒ na podstawie szacunków wartości zgromadzonych środków, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc dokonania wypłaty,
  • ratalnie ‒ na podstawie szacunków ilorazu wartości zgromadzonych środków, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc dokonania wypłaty, oraz średniego dalszego trwania życia.

Potencjalni uczestnicy

Ustawa o PPE bardzo szczegółowo reguluje zakres informacji dla potencjalnych uczestników programu prowadzonego w formie funduszu emerytalnego. Ustawa o PPE uznaje za potencjalnych uczestników wszystkie osoby, które mają prawo przystąpić do programu, ale nie są jego uczestnikami.
Przed przystąpieniem do PPE mają oni prawo do otrzymania informacji o:
  • wszystkich dostępnych dla nich opcjach, w tym opcjach inwestycyjnych,
  • tym, czy i jak czynniki środowiskowe, społeczne i czynniki związane z ładem korporacyjnym są uwzględniane w strategii inwestycyjnej,
  • miejscu, w którym można znaleźć dodatkowe informacje na temat programu,
  • osiągniętych w przeszłości stopach zwrotu związanych z programem za łączny okres co najmniej pięciu lat lub łącznie za wszystkie lata działalności programu, jeżeli było ich mniej niż pięć,
  • rodzajach i wysokości kosztów ponoszonych przez uczestników,
  • cechach programu, w tym np. formie programu, wysokości składki podstawowej, minimalnej wysokości możliwej do zadeklarowania składki dodatkowej.
Dokonujący wypłat ratalnych
W przypadku programu prowadzonego w formie funduszu emerytalnego uczestnicy albo osoby uprawnione dokonujące wypłat ratalnych są okresowo, nie rzadziej niż raz w roku, informowane przez fundusz emerytalny o pozostałej liczbie rat, łącznej wartości środków pozostałych do wypłaty oraz o dostępnych opcjach dokonania wypłaty pozostałych środków zgromadzonych w programie.
Informacja ta może być przekazana za pośrednictwem pracodawcy.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Na fundusze inwestycyjne nałożono obowiązek przekazywania uczestnikom programu informacji o:
• wysokości środków zgromadzonych na ich rachunku według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku kalendarzowego,
• wysokości wpłat dokonanych na ten rachunek w poprzednim roku kalendarzowym,
• innych transakcjach zrealizowanych na rachunku uczestnika w programie w poprzednim roku kalendarzowym.
Termin na przekazanie tej informacji mija ostatniego dnia lutego każdego roku. Informacja ta przekazywana jest co do zasady elektronicznie, chyba że uczestnik złoży wniosek o przekazanie tej informacji papierowo.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Zarządzający do 31 stycznia każdego roku przekazuje KNF informację dotyczącą realizacji programów. Przed nowelizacją do przekazania tych informacji zobowiązany był pracodawca. Nowelizacja zwolniła go z tego obowiązku.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Nowelizacja nałożyła na pracodawcę obowiązek przekazywania informacji (oświadczenia) Polskiemu Funduszowi Rozwoju o liczbie pracowników i uczestników zatrudnionych u danego pracodawcy według stanu na 1 stycznia i na 1 lipca w danym roku kalendarzowym. Termin na złożenie oświadczenia to odpowiednio 31 stycznia i 31 lipca w danym roku kalendarzowym.
PFR przekazuje następnie te informacje KNF.

składki na ppe

Co do zasady program emerytalny jest finansowany przez pracodawcę, który odprowadza za uczestnika składkę podstawową. Uczestnik może, ale nie musi, zadeklarować odprowadzanie dodatkowej składki ze swoich środków.
Pracodawca ma obowiązek obliczyć i odprowadzić składkę podstawową, a w stosunku do składki dodatkowej - obliczyć ją, potrącić i odprowadzić. Składki są odprowadzane na rachunki prowadzone w celu realizacji programu.
Jeśli zatrudnienie uczestnika u pracodawcy prowadzącego program ustało lub nastąpiła likwidacja programu, to środki pozostają na rachunku uczestnika do czasu wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu.
Składka podstawowa
Maksymalnie składka podstawowa może wynosić 7 proc. wynagrodzenia uczestnika. Jej wysokość może zostać ustalona:
  • procentowo od wynagrodzenia albo
  • w jednakowej kwocie dla wszystkich uczestników, albo
  • procentowo od wynagrodzenia, z określeniem maksymalnej kwotowej wysokości tej składki.
Jeśli pracodawca zdecydował się na procentowe ustalanie składki, to dla wszystkich uczestników procent ten musi być taki sam.
Pracodawca nalicza i odprowadza składkę podstawową:
  • w odniesieniu do składników wynagrodzenia należnych za okresy nie dłuższe niż miesiąc ‒ w terminie wypłaty tych składników obowiązującym u pracodawcy, i odprowadza je w okresach miesięcznych,
  • w odniesieniu do składników wynagrodzenia należnych za okresy dłuższe niż miesiąc ‒ w terminie wypłaty tych składników, i odprowadza je również w tym terminie.
Składka nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne.

Składka dodatkowa

Uczestnik może zadeklarować składkę dodatkową, jednocześnie określając jej wysokość. W każdej chwili uczestnik może zmienić wysokość składki dodatkowej lub zrezygnować z jej wnoszenia, ze skutkiem na przyszłość, w formie zmiany deklaracji.
Ustawa o PPE ustala maksymalną kwotę, jaką uczestnik może wpłacić do programu. Suma składek dodatkowych wniesionych przez uczestnika do jednego programu w ciągu roku kalendarzowego nie może przekroczyć czteroipółkrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego na dany rok. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy środki wnoszone są w ramach wypłaty transferowej.
Składka dodatkowa jest potrącana z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu. Jeżeli umowa zakładowa umożliwia uczestnikowi wnoszenie składki dodatkowej po ustaniu zatrudnienia, to uczestnik, który nie jest już zatrudniony przez pracodawcę i zadeklarował wnoszenie składki dodatkowej po ustaniu zatrudnienia u tego pracodawcy, wpłaca tę składkę bezpośrednio na swój rachunek w programie.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Zgodnie z obowiązującymi do 1 lipca 2022 r. przepisami uczestnik może zadeklarować składkę dodatkową, jeżeli umowa zakładowa tego nie zakazuje. Po wejściu w życie nowelizacji będzie to możliwe bezwarunkowo.
ZMIANY OD 1 STYCZNIA 2023 R.
Nowelizacja wprowadza możliwość odprowadzania składki dodatkowej przez pracowników również ze źródeł innych niż wynagrodzenie za okresy, w których uczestnik zatrudniony u pracodawcy prowadzącego ten program nie otrzymywał wynagrodzenia (np. okresy niezdolności do pracy). W takim przypadku składka dodatkowa odprowadzana ze źródeł innych niż wynagrodzenie jest przekazywana przez uczestnika na rachunek dodatkowy wskazany przez pracodawcę, z którego następnie pracodawca odprowadza ją na rachunek uczestnika w programie w uzgodnionym z nim terminie. Uczestnik deklarujący składkę dodatkową odprowadzaną ze źródeł innych niż wynagrodzenie musi upoważnić pracodawcę do przyjęcia środków wpłacanych przez uczestnika na rachunek dodatkowy oraz do przekazania ich przez pracodawcę na rachunek uczestnika w programie.

rejestracja programu

Każdy PPE podlega rejestracji przez KNF, która prowadzi rejestr programów. Wszelkie rozstrzygnięcia organu nadzoru z tym związane, tj.:
  • rejestracja programu,
  • odmowa rejestracji programu,
  • wpis zmian do rejestru programów z wyłączeniem art. 34 ust. 5 ustawy o PPE,
  • odmowa wpisu zmian do rejestru programów,
  • nałożenie kary pieniężnej,
  • wykreślenie programu z rejestru programów,
  • odmowa wykreślenia programu z rejestru programów
‒ następują w drodze decyzji administracyjnej.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Do czasu wejścia w życie nowelizacji decyzją administracyjną rozstrzygano także kwestię wpisu i odmowy wpisu do rejestru postanowień porozumień w sprawie zawieszenia naliczania i odprowadzania składek podstawowych, czasowe ograniczenie ich wysokości lub wyłączenie ich finansowania oraz kwestię zezwolenia i odmowy zezwolenia na zawieszenie naliczania i odprowadzania składek podstawowych. Po 1 lipca tak już nie będzie. Szerzej na ten temat w dalszej części poradnika.
Pracodawca musi złożyć odpowiedni wniosek zawierający nie tylko dane samego pracodawcy wraz z dokumentami je potwierdzającymi, lecz także:
  • informację o umocowaniu reprezentacji pracowników do zawarcia umowy zakładowej,
  • zaświadczenie ZUS o braku zaległości w opłacaniu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne wystawione nie później niż trzy miesiące przed dniem złożenia wniosku,
  • zaświadczenie urzędu skarbowego o braku zaległości podatkowych wystawione nie później niż trzy miesiące przed dniem złożenia wniosku,
  • umowę zakładową,
  • umowę z instytucją finansową albo statut funduszu emerytalnego.
Do wniosku należy również dołączyć oświadczenie pracodawcy, że w dniu złożenia wniosku o zarejestrowanie programu prawo do uczestnictwa w programie przysługuje:
  • co najmniej połowie zatrudnionych pracowników,
  • co najmniej jednej trzeciej zatrudnionych pracowników, jeżeli pracodawca zatrudnia więcej niż 500 pracowników.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Do 1 lipca 2022 r. do wniosku o rejestrację programu zakładowego i programu międzyzakładowego należy dołączyć wzór deklaracji o przystąpieniu do programu. Po wejściu w życie nowelizacji wzór nie będzie już obowiązkowym załącznikiem do wniosku.
Dodatkowe dokumenty są wymagane do rejestracji programu międzyzakładowego. Wniosek ten składa reprezentacja pracodawców wraz z danymi tych pracodawców. Do wniosku należy dołączyć:
  • umowę międzyzakładową,
  • dokument określający zasady wyłonienia reprezentacji pracodawców i międzyzakładowej reprezentacji pracowników,
  • dokumenty potwierdzające umocowanie reprezentacji pracodawców i międzyzakładowej reprezentacji pracowników obejmujące dane tych osób: imię, nazwisko i numer PESEL lub, w przypadku osób nieposiadających obywatelstwa polskiego ‒ numer paszportu,
  • umowę zawartą przez reprezentację pracodawców z instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego,
  • dotyczące każdego pracodawcy wymienione wyżej dokumenty i informacje wymagane do wniosku o rejestrację programu zakładowego z wyjątkiem, co oczywiste, umowy zakładowej oraz umowy z instytucją finansową, albo statut funduszu emerytalnego.
Umowa międzyzakładowa z dniem rejestracji programu międzyzakładowego staje się umową zakładową. Stronami tej umowy są pracodawca i reprezentacja pracowników. Z kolei umowa zawarta przez reprezentację pracodawców z instytucją finansową z dniem rejestracji programu międzyzakładowego staje się umową między reprezentowanym pracodawcą a instytucją finansową.

Przystąpienie do programu międzyzakładowego

Pracodawca, chcąc przystąpić do zarejestrowanego programu międzyzakładowego, musi złożyć odpowiedni wniosek do KNF. We wniosku tym musi podać dane przystępującego pracodawcy i dołączyć zaświadczenia o braku zaległości składkowych i podatkowych. Do wniosku należy także dołączyć:
  • umowę o przystąpieniu do umowy międzyzakładowej,
  • umowę o przystąpieniu pracodawcy do umowy zawartej przez reprezentację pracodawców z instytucją finansową,
  • informacje o umocowaniu reprezentacji pracowników do zawarcia umowy międzyzakładowej.
Do wniosku należy również oświadczenie pracodawcy, że w dniu złożenia wniosku prawo do uczestnictwa w programie przysługuje:
  • co najmniej połowie pracowników zatrudnionych u pracodawcy,
  • co najmniej jednej trzeciej pracowników zatrudnionych u pracodawcy, jeżeli pracodawca zatrudnia więcej niż 500 pracowników.
Umowa o przystąpieniu pracodawcy do programu międzyzakładowego wchodzi w życie z dniem wpisu do rejestru zmiany w programie międzyzakładowym. Stronami tej umowy są:
  • przystępujący pracodawca i reprezentacja jego pracowników oraz
  • reprezentacja pracodawców i międzyzakładowa reprezentacja pracowników.
Wpis programu do rejestru
Jeśli wniosek spełnia warunki, to KNF dokonuje wpisu programu zakładowego lub programu międzyzakładowego do rejestru programów.
Wpis programu zakładowego obejmuje:
  • zawarte we wniosku dane pracodawcy,
  • zawarte we wniosku dane zarządzającego,
  • warunki uczestnictwa w programie zawarte w umowie zakładowej albo w umowie międzyzakładowej,
  • formę programu,
  • numer w rejestrze programów,
  • dane o porozumieniach dotyczących zawieszenia naliczania i odprowadzania składki podstawowej lub czasowego zmniejszenia składki podstawowej.
Wpis programu międzyzakładowego do rejestru programów obejmuje dane wszystkich pracodawców tworzących ten program. Pracodawca jest obowiązany zgłosić do rejestru programów zmiany swoich danych, które obejmuje wpis, w terminie 30 dni od zaistnienia tych zmian. O rejestracji tych zmian KNF zawiadamia pracodawcę.
Jeśli jednak zmiany dotyczą warunków uczestnictwa w programie zawartych w umowie zakładowej albo w umowie międzyzakładowej lub formy programu, to pracodawca wniosek o wpis zmian do rejestru składa w terminie 14 dni od dnia ich zaistnienia. Zmiana umowy zakładowej wchodzi w życie od dnia wpisu do rejestru. Pracodawca jest zobowiązany poinformować o tym uczestników.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Zmiana umowy zakładowej spowodowana zmianą statutu funduszu inwestycyjnego lub statutu funduszu emerytalnego od 1 lipca 2022 r. będzie obowiązywała z dniem wejścia w życie zmian statutu.
Do czasu wejścia w życie nowelizacji zmiana ta obowiązuje z chwilą wpisu zmian do rejestru, nie wcześniej niż z chwilą wejścia w życie zmian statutu. Wniosek o dokonanie rejestracji takiej zmiany umowy zakładowej może być złożony przed wejściem w życie zmian statutu.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Po wejściu w życie nowelizacji wpis programu zakładowego będzie także obejmował dane o porozumieniach dotyczących zawieszenia naliczania i odprowadzania składki podstawowej lub czasowego zmniejszenia składki podstawowej.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Do czasu wejścia w życie nowelizacji pracodawca jest zobowiązany zgłosić do KNF także zmiany dotyczące danych zarządzającego. Od 1 lipca 2022 r. obowiązek ten będzie ciążył na samym zarządzającym - w terminie 30 dni od zaistnienia tych zmian.

Wniosek z brakami

Zgodnie z przepisami obowiązującymi od 1 lipca 2022 r., jeżeli wniosek o wpis programu do rejestru programów, wpis zmian do rejestru programów albo o wykreślenie programu z rejestru programów nie spełnia warunków wynikających z przepisów ustawy, to KNF w terminie miesiąca od dnia otrzymania wniosku wzywa pracodawcę albo reprezentację pracodawców do usunięcia nieprawidłowości, wyznaczając jednocześnie termin do ich usunięcia wynoszący co najmniej 14 dni. KNF wezwie do usunięcia nieprawidłowości, jeśli wniosek spełnia wymogi formalne, o których mowa w art. 30, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 33 ust. 1 i art. 41 ust. 2 i 3 ustawy o PPE oraz w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego.
KNF odmawia wpisu rejestru do programu w przypadku:
  • nieusunięcia nieprawidłowości w wyznaczonym przez niego terminie,
  • niezgodności programu z przepisami ustawy,
  • nieuzyskania od zagranicznego organu nadzoru akceptacji przejęcia zarządzania przez zarządzającego zagranicznego, jeżeli program ma formę zarządzania zagranicznego.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Do 1 lipca 2022 r., jeśli wniosek o rejestrację programu nie spełnia warunków wynikających z przepisów ustawy, to KNF jest obowiązana w terminie miesiąca wezwać pracodawcę albo reprezentację pracodawców do usunięcia nieprawidłowości, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin, nie krótszy niż trzy tygodnie. Po zmianach, jak wskazano wyżej, termin na uzupełnienie wniosku może wynosić zaledwie 14 dni.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Od tej daty, na mocy nowelizacji KNF będzie odmawiała wykreślenia programu z rejestru programów w przypadku:
• nieusunięcia nieprawidłowości w wyznaczonym przez niego terminie,
• niezgodności wniosku o wykreślenie programu z rejestru programów z art. 40-41a ustawy o PPE (dotyczącymi przesłanek i zasad likwidacji programu).
Obowiązujące do tego dnia przepisy nie określały przesłanek wykreślenia programu z rejestru programów.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Nowelizacja doprecyzowała, że KNF nie „odmawia rejestracji”, ale „odmawia wpisu programu do rejestru programów albo wpisu zmian do rejestru programów”. Przesłanki nie uległy zmianie.

nadzór knf

Zadaniem KNF jest nadzór nad funkcjonowaniem programów w zakresie ich zgodności z prawem. Nadzorowi takiemu podlega również zarządzający zagraniczny ‒ w zakresie zgodności jego działalności związanej z prowadzeniem programu z wymogami prawa polskiego.
W razie uzyskania informacji uzasadniających podejrzenie zaistnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu programu KNF jest uprawniona do żądania od pracodawcy lub zarządzającego wszelkich informacji, dokumentów i wyjaśnień z tym związanych. Jeśli podejrzenia się potwierdzą i nieprawidłowości zostaną stwierdzone, to KNF powiadamia o nich pracodawcę i wzywa do ich usunięcia w terminie określonym w wezwaniu, ale nie krótszym niż 14 dni. Jeśli pracodawca nieprawidłowości usunie w wyznaczonym terminie, to nie poniesie konsekwencji. Jeśli jednak nie zostaną usunięte, to KNF może nałożyć na pracodawcę prowadzącego program karę pieniężną w wysokości do 50 000 zł. To maksymalna wysokość kary, a jej realny wymiar powinien uwzględnić rodzaj i wagę stwierdzonych nieprawidłowości.
Czynności nadzorcze będą podejmowane w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w realizacji programu przez zarządzającego, którym jest fundusz inwestycyjny, towarzystwo emerytalne, fundusz emerytalny. Jeśli nieprawidłowości będą dotyczyły zarządzającego zagranicznego, to KNF niezwłocznie powiadamia o nieprawidłowościach zagraniczny organ nadzoru.
Na jakich zasadach oblicza się okres wyczekiwania [Poradnia ubezpieczeniowa]
Na jakich zasadach oblicza się okres wyczekiwania [Poradnia ubezpieczeniowa]

Zobacz również
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 r.
Po wejściu w życie nowelizacji KNF w każdej chwili będzie mogła zażądać informacji, dokumentów i wyjaśnień, a nie tylko w przypadku uzyskania informacji „uzasadniających podejrzenie zaistnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu programu”. Co więcej, zbadany będzie mógł być w ten sposób nie tylko aktualnie prowadzony program, lecz także taki, który już nie jest realizowany. KNF będzie więc mogła wezwać do usunięcia naruszeń stwierdzonych w programie już zlikwidowanym.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 r.
Przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej KNF będzie musiała wziąć pod uwagę nie tylko rodzaj stwierdzonych nieprawidłowości i ich wagę, lecz także czas ich trwania oraz sytuację finansową pracodawcy. Ustawodawca dąży więc do indywidualizacji kary.
KNF współpracuje także z zagranicznymi organami nadzoru. W przypadku gdy zarządzający zagraniczny przejmie zarządzanie środkami gromadzonymi w ramach PPE, KNF przygotowuje informację na temat wymagań prawa ubezpieczeń społecznych i prawa pracy obowiązujących zarządzającego zagranicznego oraz dotyczących informacji udzielanych uczestnikom, potencjalnym uczestnikom oraz uczestnikom uprawnionym do otrzymania wypłaty. Informacje te KNF przekazuje zagranicznym organom nadzoru. Gdyby przepisy się zmieniły, KNF również o tym zawiadamia.

zawieszanie odprowadzania składek podstawowych lub ich zmniejszenie

Jak wskazano wcześniej, w przypadku PPE to pracodawca decyduje o prowadzeniu programu. Przedstawia pracownikom ofertę jego prowadzenia wraz z wysokością proponowanej składki. Jeśli zostanie ona zaakceptowana, to strony podpisują umowę zakładową, a po rejestracji programu pracodawca ma obowiązek odprowadzać składki w wysokości wynikającej z zawartej umowy. Zmiana wysokości składki wymaga uzgodnienia, a likwidacja programu - dokonania wypowiedzenia.
Ustawa o PPE pozwala jednak pracodawcy na podjęcie samodzielnych, natychmiastowych ograniczeń w odprowadzanych składach. Może on jednostronnie:
  • zawiesić odprowadzanie składek podstawowych;
  • czasowo ograniczyć wysokość naliczanej składki podstawowej przez określenie obowiązującej w okresie tego ograniczenia zasady naliczania składki;
  • nie finansować składki podstawowej:
‒ w okresie przestoju ekonomicznego, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 669), oraz w okresie obniżonego wymiaru czasu pracy, o którym mowa w art. 2 pkt 2 tej ustawy,
‒ w przypadku zaistnienia przesłanek niewypłacalności pracodawcy, o których mowa w ustawie z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 7),
‒ w okresie przejściowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej lub ograniczenia jej prowadzenia na skutek powodzi i braku środków na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników, o których mowa w art. 23 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 379).
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Nowelizacja doprecyzowała, że pracodawca może nie tylko jednostronnie zawiesić odprowadzanie składek podstawowych, lecz także zawiesić ich naliczanie. Dotychczas pojawiały się wątpliwości, czy po okresie zawieszenia pracodawca nie powinien zaległych składek jednak odprowadzić. Aby nie dopuścić do takich interpretacji, nowelizacja wprowadziła przepis mówiący wprost, że po okresie zawieszenia albo czasowego ograniczenia wysokości składki podstawowej pracodawca nie jest obowiązany do wpłaty kwoty składki, która nie została odprowadzona w związku z zawieszeniem albo czasowym ograniczeniem wysokości składki podstawowej.
W okresie obejmującym 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych łączny okres jednostronnego zawieszenia odprowadzania składek nie może przekroczyć trzech miesięcy. Jeżeli jednak umowa zakładowa to przewiduje, łączny okres jednostronnego zawieszenia odprowadzania składek może wynosić do sześciu miesięcy w okresie obejmującym 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Przepisy w brzmieniu obowiązującym do 1 lipca 2022 r. nie przewidują ograniczenia dla czasowego zmniejszenia składki podstawowej. Nowelizacja takie ograniczenie wprowadza. Zgodnie z nim w okresie obejmującym 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych łączny okres jednostronnego czasowego ograniczenia wysokości składki nie może przekroczyć sześciu miesięcy.
Po okresie maksymalnego zawieszenia odprowadzania składki lub jej zmniejszenia pracodawca może, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową, zawrzeć z reprezentacją pracowników porozumienie o dalszym zawieszeniu naliczania i odprowadzania składek podstawowych albo czasowym ograniczeniu wysokości składek podstawowych przez określenie obowiązującej w okresie tego ograniczenia zasady naliczania tej składki. Zawarcie porozumienia następuje, jeżeli strony porozumienia uznają, że jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy. Do jego zawarcia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zawarcia umowy zakładowej.
Pracodawca ma obowiązek niezwłocznego przekazania porozumienia. Organ nadzoru wpisuje zawarte porozumienie do rejestru programów w terminie 7 dni od daty jego otrzymania. Porozumienie obowiązuje od dnia w nim określonego, lecz nie wcześniej niż od dnia wpisania jego postanowień do rejestru programów. Organ nadzoru odmawia wpisu, jeżeli postanowienia porozumienia są sprzeczne z przepisami.
Pracodawca rozwiązuje porozumienie w przypadku ustania przyczyny będącej podstawą jego zawarcia. Pracodawca jest obowiązany rozpocząć ponowne naliczanie i odprowadzanie składek podstawowych, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło rozwiązanie lub wygaśnięcie porozumienia.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Nowelizacja doprecyzowała przepisy o kontynuowaniu zawieszenia. Zgodnie z nowym ich brzmieniem w celu kontynuowania zwolnienia z obowiązku naliczania i odprowadzania składki podstawowej w wysokości określonej w umowie zakładowej polegającego na jednostronnym zawieszeniu naliczania i odprowadzania składki podstawowej albo jednostronnym czasowym ograniczeniu jej wysokości pracodawca jest obowiązany zawrzeć z reprezentacją pracowników stosowne porozumienie.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Do 1 lipca 2022 r. ustawa o PPE stanowi, że pracodawca ma przekazać KNF porozumienie o kontynuowaniu zawieszenia „niezwłocznie”. Po zmianach pracodawca będzie miał obowiązek w terminie 7 dni od dnia zwolnienia się z obowiązku naliczania i odprowadzania składki podstawowej w wysokości określonej w umowie zakładowej przekazać organowi nadzoru:
• informację o jednostronnym zawieszeniu naliczania i odprowadzania składek podstawowych, która określa datę jego dokonania i okres, na jaki następuje;
• informację o jednostronnym czasowym ograniczeniu wysokości naliczanej składki podstawowej, która określa datę jego dokonania, okres, na jaki następuje, i wysokość odprowadzanej w tym czasie składki podstawowej;
• potwierdzoną za zgodność z oryginałem kopię porozumienia o zawieszeniu naliczania i odprowadzania składek podstawowych, które określa datę jego zawarcia, dzień, od którego obowiązuje, i okres, na jaki zostało zawarte;
• potwierdzoną za zgodność z oryginałem kopię porozumienia o czasowym ograniczeniu wysokości naliczanej składki podstawowej, które określa datę jego zawarcia, dzień, od którego obowiązuje, okres, na jaki zostało zawarte, i wysokość odprowadzanej w tym okresie składki podstawowej.
KNF zawiadomi pracodawcę o dokonaniu wpisu do rejestru programów porozumienia o zawieszeniu naliczania i odprowadzania składek podstawowych albo porozumienia o czasowym ograniczeniu wysokości naliczanej składki podstawowej w terminie 30 dni od dnia otrzymania od pracodawcy informacji o zawieszeniu (ograniczeniu) albo porozumieniu.
Zwolnienia z obowiązku naliczania i odprowadzania składki podstawowej w wysokości określonej w umowie zakładowej obowiązują od dat wskazanych w dokumentach z zastrzeżeniem maksymalnego ustawowego okresu obowiązywania takiego zwolnienia.
Uchylone zostają dotychczasowe przepisy o dokonywanych w takich sytuacjach wpisach do rejestru.

Ograniczenie czasowe

Porozumienie zawarte w wyżej określonym trybie nie może obowiązywać bezterminowo. Ustawa o PPE także w tym przypadku wprowadza ograniczenie. W okresie obejmującym 48 kolejnych miesięcy kalendarzowych łączny okres obowiązywania porozumienia nie może przekroczyć 24 miesięcy. Istnieje jednak wyjątek. Czas obowiązywania takiego porozumienia może przekroczyć wskazany okres, w przypadku gdy dalsze naliczanie i odprowadzanie składek podstawowych spowodowałoby konieczność złożenia wniosku o upadłość, o którym mowa w art. 21 ustawy z 28 lutego 2003 r. ‒ Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 872). Jeśli porozumienie zostało zawarte przy wykorzystaniu powyższego wyjątku, to pracodawca przekazując porozumienie KNF, musi przedstawić dokumenty uzasadniające wystąpienie zagrożenia upadłością. Ustawa o PPE wprowadza w tym miejscu kolejne ograniczenie. Porozumienie w drodze wyjątku może być zawarte na okres nie dłuższy niż 24 miesiące, ale jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może on ponownie zawrzeć porozumienie.

likwidacja programu

To, że pracodawca zdecydował się na utworzenie PPE, nie oznacza, iż program będzie oferowany w danej firmie już zawsze. Może dojść do jego zamknięcia, co ustawa o PPE nazywa „likwidacją”.
Likwidacja programu może nastąpić w przypadku:
  • otwarcia likwidacji zakładu ubezpieczeń, jeżeli nie nastąpi przelew praw (cesja) z umowy pracodawcy z zakładem na rzecz innego zakładu;
  • wystąpienia przesłanki do rozwiązania i w konsekwencji likwidacji wszystkich funduszy inwestycyjnych, w których były gromadzone składki w ramach programu, jeżeli nie nastąpi przejęcie któregokolwiek z tych funduszy przez inne towarzystwo funduszy inwestycyjnych;
  • otwarcia likwidacji funduszu emerytalnego, jeżeli nie nastąpi przejęcie tego funduszu przez inne towarzystwo emerytalne;
  • nabycia zakładu pracy w całości lub jego zorganizowanej części albo nabycia akcji towarzystwa emerytalnego lub połączenia pracodawców prowadzących programy;
  • wypowiedzenia umowy przez instytucję finansową.
Ustawa o PPE wskazuje, że likwidacja programu „może” nastąpić, a nie „następuje”. Związane jest to z możliwością wyrażenia zgody przez reprezentację pracowników na zmianę umowy zakładowej w trybie art. 41 ustawy o PPE - o czym mowa w dalszej części poradnika.
Ustawa o PPE przewiduje także kolejne okoliczności, w których może dojść do likwidacji PPE. Może to nastąpić również w przypadku:
  • likwidacji albo upadłości pracodawcy;
  • spadku wartości środków zgromadzonych w programie poniżej kwoty ustalonej w umowie zakładowej;
  • podjęcia przez pracodawcę decyzji o likwidacji programu, pod warunkiem zawarcia przez pracodawcę porozumienia w sprawie rozwiązania umowy zakładowej z reprezentacją pracowników;
  • stwierdzenia przez organ nadzoru uporczywego naruszania prawa przez zarządzającego zagranicznego;
  • podjęcia przez pracodawcę jednostronnej decyzji o rozwiązaniu umowy zakładowej, pod warunkiem zachowania co najmniej 12-miesięcznego okresu wypowiedzenia, jeżeli uprzednio przez okres co najmniej trzech miesięcy zostało zawieszone odprowadzanie składek podstawowych lub została ograniczona ich wysokość.
Likwidacja programu skutkuje wykreśleniem programu z rejestru. Decyzja o wykreśleniu z rejestru może zawierać termin wykreślenia. Wykreślenie programu z rejestru może również nastąpić z przyczyn, o których mowa w art. 7 ustawy o PPE, tj. w sytuacji nabycia zakładu pracy w całości lub jego zorganizowanej części albo nabycia akcji towarzystwa emerytalnego lub połączenia pracodawców prowadzących programy. Wówczas pracodawca w celu zaproponowania gromadzenia środków w jednym programie, w terminie trzech lat od dnia nabycia albo połączenia, powinien zmienić umowę zakładową oraz wypowiedzieć lub zmienić umowę z instytucją finansową albo z połączonych towarzystw emerytalnych utworzyć jedno towarzystwo i doprowadzić do przejęcia funduszu emerytalnego przez jedno z towarzystw oraz dokonać likwidacji drugiego lub sprzedać akcje towarzystwa emerytalnego.
ZMIANY OD 1 lipca 2022 r.
Nowelizacja zmieniła zasady, na jakich pracodawca może jednostronnie zdecydować o rozwiązaniu umowy zakładowej. Jak wskazano wyżej, dotychczas pracodawca musiał zachować co najmniej 12-miesięczny okres wypowiedzenia, jeżeli uprzednio przez okres co najmniej trzech miesięcy zostało zawieszone odprowadzanie składek podstawowych lub została ograniczona ich wysokość. Od 1 lipca 2022 r. warunkiem będzie zachowanie tylko co najmniej sześciomiesięcznego okresu wypowiedzenia. Dotychczasowy wymóg aż 12-miesięcznego wypowiedzenia, gdy dodatkowo wymagano jeszcze co najmniej trzymiesięcznego zawieszenia odprowadzania składek podstawowych, uznawany był za zbyt restrykcyjny.
Ponadto nowelizacja dodała dwie nowe okoliczności, które mogą spowodować likwidację programu:
• niezatrudniania przez pracodawcę przez okres co najmniej sześciu miesięcy pracowników ani osób prowadzących działalność gospodarczą, wspólników spółki cywilnej, jawnej, spółki partnerskiej oraz komandytowo-akcyjnej i komandytowej odpowiadającemu bez ograniczenia, który podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli te osoby lub spółki prowadzą program dla swoich pracowników;
• nieprzystąpienia do programu osoby uprawnionej przez okres co najmniej 12 miesięcy od dnia jego utworzenia.
Brak takich rozwiązań w dotychczasowych przepisach był krytykowany, ponieważ pracodawca, mimo że nie zatrudniał nikogo, żaden z jego pracowników nie mógł stać się uczestnikiem PPE albo nikt nie jest zainteresowany uczestnictwem, nie mógł zlikwidować programu z tego powodu. Teraz to się zmieni. Autorzy projektu ustawy podkreślają, że wskazane w nowych przesłankach i tak dość długie terminy „oczekiwania” spowodują, że likwidacji nie można będzie przeprowadzić z powodu krótkotrwałych zmian organizacyjnych u pracodawcy.
ZMIANY OD 1 lipca 2022 r.
Do 1 lipca 2022 r. ustawa o PPE stanowi, że likwidacja programu następuje (nie - „może nastąpić”), jeżeli osoby prowadzące działalność gospodarczą, wspólnicy spółki cywilnej, jawnej, spółki partnerskiej oraz komandytowo-akcyjnej i komandytowej odpowiadający bez ograniczenia, którzy podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, prowadzą program dla swoich pracowników (osoby wymienione w art. 5 ust. 4 ustawy o PPE), a nie pozostają u nich w zatrudnieniu pracownicy będący uczestnikami programu.
Od 1 lipca 2022 r. ustawa stanowić będzie, że likwidacja programu nie może nastąpić, jeżeli w programie prowadzonym przez te podmioty uczestniczą osoby wymienione w art. 5 ust. 4. Chodzi o to, aby brak pracowników nie przeszkodził w kontynuacji programu, gdy uczestniczy już w nim tylko sam przedsiębiorca (wspólnik spółki cywilnej, jawnej itd.).
Kontynuacja programu po śmierci pracodawcy
W przypadku śmierci pracodawcy program nie ulega likwidacji, jeżeli z chwilą śmierci pracodawcy został ustanowiony zarząd sukcesyjny, o którym mowa w ustawie z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 170), a zarządca sukcesyjny, w terminie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, złoży organowi nadzoru pisemne oświadczenie o woli kontynuacji programu wraz z informacją o dacie śmierci pracodawcy oraz aktualnych danych przedsiębiorstwa w spadku.
KNF zawiadamia zarządcę sukcesyjnego o dokonaniu rejestracji zmian wynikających ze złożonego oświadczenia w terminie 30 dni od dnia jego złożenia.
Po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego obowiązek kontynuacji programu spoczywa wyłącznie na zapisobiorcy windykacyjnym, jeżeli przedmiotem zapisu uczyniono całe przedsiębiorstwo, albo następcy prawnym zmarłego pracodawcy - jeżeli w następstwie podziału spadku nabył on przedsiębiorstwo w całości. Przepisy o wpisie zmian do rejestru stosuje się odpowiednio.

Po likwidacji programu

W przypadku likwidacji programu z jednej z następujących przyczyn:
  • otwarcia likwidacji zakładu ubezpieczeń, jeżeli nie nastąpi przelew praw (cesja) z umowy pracodawcy z zakładem na rzecz innego zakładu;
  • wystąpienia przesłanki do rozwiązania i w konsekwencji likwidacji wszystkich funduszy inwestycyjnych, w których były gromadzone składki w ramach programu, jeżeli nie nastąpi przejęcie któregokolwiek z tych funduszy przez inne towarzystwo funduszy inwestycyjnych;
  • otwarcia likwidacji funduszu emerytalnego, jeżeli nie nastąpi przejęcie tego funduszu przez inne towarzystwo emerytalne;
  • nabycia zakładu pracy w całości lub jego zorganizowanej części albo nabycia akcji towarzystwa emerytalnego lub połączenia pracodawców prowadzących programy;
  • wypowiedzenia umowy przez instytucję finansową
‒ pracodawca jest obowiązany przedstawić reprezentacji pracowników ofertę zawierającą projekt umowy z nową instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego, do którego zamierza przystąpić, oraz propozycję zmiany umowy zakładowej.
Jeżeli w okresie dwóch miesięcy od przedstawienia przez pracodawcę reprezentacji pracowników oferty nie zostanie wyrażona przez tę reprezentację zgoda na dokonanie zmiany umowy zakładowej, to pracodawca, przedstawiając dokumenty potwierdzające złożenie propozycji zmiany umowy zakładowej, składa do organu nadzoru wniosek o wydanie decyzji o wykreśleniu programu z rejestru programów.
ZMIANY OD 1 lipca 2022 r.
Zgodnie z jeszcze obowiązującymi przepisami w przypadkach likwidacji programu z powodu:
• likwidacji albo upadłości pracodawcy;
• spadku wartości środków zgromadzonych w programie poniżej kwoty ustalonej w umowie zakładowej;
• podjęcia przez pracodawcę decyzji o likwidacji programu, pod warunkiem zawarcia przez pracodawcę porozumienia w sprawie rozwiązania umowy zakładowej z reprezentacją pracowników;
• stwierdzenia przez organ nadzoru uporczywego naruszania prawa przez zarządzającego zagranicznego;
• podjęcia przez pracodawcę jednostronnej decyzji o rozwiązaniu umowy zakładowej, pod warunkiem zachowania co najmniej 12-miesięcznego okresu wypowiedzenia, jeżeli uprzednio przez okres co najmniej trzech miesięcy zostało zawieszone odprowadzanie składek podstawowych lub została ograniczona ich wysokość
‒ pracodawca lub likwidator pracodawcy jest obowiązany do złożenia do KNF wniosku o wydanie decyzji o wykreśleniu programu z rejestru programów, przedstawiając dokumenty potwierdzające zaistnienie przyczyn likwidacji programu.
Obowiązek ten obejmował więc cały art. 40 ust. 2 ustawy o PPE. W związku dodaniem kilku przesłanek likwidacji programu konieczne było doprecyzowanie, jakie obowiązki nakłada na likwidatora i pracodawcę zaistnienie poszczególnych przesłanek. I tak, w przypadku:
• likwidacji albo upadłości pracodawcy;
• spadku wartości środków zgromadzonych w programie poniżej kwoty ustalonej w umowie zakładowej;
• podjęcia przez pracodawcę decyzji o likwidacji programu, pod warunkiem zawarcia przez pracodawcę porozumienia w sprawie rozwiązania umowy zakładowej z reprezentacją pracowników;
• podjęcia przez pracodawcę jednostronnej decyzji o rozwiązaniu umowy zakładowej pod warunkiem zachowania co najmniej sześciomiesięcznego okresu wypowiedzenia
‒ pracodawca lub likwidator pracodawcy składa do KNF wniosek o wykreślenie programu z rejestru programów wraz z dokumentami potwierdzającymi zaistnienie przyczyn likwidacji programu.
W przypadku zaś likwidacji programu z powodu:
• niezatrudniania przez pracodawcę przez okres co najmniej sześć miesięcy pracowników ani osób wymienionych w art. 5 ust. 4;
• nieprzystąpienia do programu osoby uprawnionej przez okres co najmniej 12 miesięcy od dnia jego utworzenia
‒ pracodawca lub likwidator pracodawcy składa do KNF wniosek o wykreślenie programu z rejestru programów, ale nie składa przy tym dokumentów potwierdzających zaistnienie przyczyn likwidacji programu. Nie ma bowiem konkretnych dokumentów, które mogłyby to potwierdzić.
Uporządkowano ten przepis także w tym sensie, że obecnie stanowi on, iż w przypadku stwierdzenia przez organ nadzoru uporczywego naruszania prawa przez zarządzającego zagranicznego wniosek o wykreślenie składa likwidator lub pracodawca. Ustawa o PPE zawiera w tej kwestii błąd, bo wykreślenie w tym przypadku następuje z urzędu, po stwierdzeniu naruszenia prawa przez zarządzającego zagranicznego. Nowelizacja błąd ten naprawia.
Po uzyskaniu decyzji o wykreśleniu programu z rejestru programów odpowiednio pracodawca, syndyk lub likwidator pracodawcy przekazuje uczestnikom, za potwierdzeniem, przesyłką poleconą albo na adres do doręczeń elektronicznych, informację o likwidacji programu, powiadamiając ich jednocześnie o terminie, od którego zaprzestano naliczać, pobierać i odprowadzać składki, oraz o przyczynach likwidacji programu i o czynnościach, które podjęto zgodnie z przepisami prawa. Informacja ta zawiera ponadto wezwanie uczestnika do wskazania odpowiednio pracodawcy, likwidatorowi lub zarządzającemu rachunku, na który ma zostać dokonana wypłata transferowa, oraz pouczenie uczestnika, że w przypadku niepodania tego rachunku w terminie określonym w umowie zakładowej nastąpi zwrot oraz o konsekwencjach finansowych tego zwrotu (o konsekwencjach zwrotu - w dalszej części poradnika). Termin wskazania przez uczestnika rachunku określony w umowie zakładowej nie może być krótszy niż miesiąc od dnia otrzymania przez uczestnika informacji. Co ważne, obowiązek pracodawcy, syndyka lub likwidatora pracodawcy uważa się za zrealizowany, także jeżeli uczestnik dwukrotnie nie podejmie przesyłki poleconej.
Wykreślenie z rejestru programów
KNF wykreśla z urzędu program z rejestru programów w przypadku, gdy:
1) zakończono postępowanie likwidacyjne pracodawcy albo zakończono postępowanie upadłościowe pracodawcy, a podmiot obowiązany do złożenia wniosku o wydanie decyzji o wykreśleniu programu z rejestru programów nie złożył takiego wniosku;
2) nie zakończono postępowania w sprawie wykreślenia programu przed dniem zakończenia postępowania likwidacyjnego pracodawcy albo zakończenia postępowania upadłościowego pracodawcy.
KNF nie wydaje decyzji, a adnotację o wykreśleniu programu pozostawia w aktach sprawy.

wypłaty i zwroty środków

Oszczędności zgromadzone w PPE mają być przeznaczone na utrzymanie po zakończeniu pracy zarobkowej. Ustawa o PPE pozwala więc wypłacić środki co do zasady dopiero po 60. roku życia. Wcześniejsze wypłaty są, co prawda, możliwe, ale na dość niekorzystnych zasadach.
Wypłata
W ustawie o PPE „wypłata” nie oznacza każdego podjęcia środków z PPE. Ma ona swoje ściśle określone znaczenie i dotyczy sytuacji, gdy przekazanie oszczędności z PPE następuje:
  • na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat,
  • na wniosek uczestnika po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu prawa do emerytury i po ukończeniu 55. roku życia;
  • w przypadku ukończenia przez uczestnika 70 lat, jeżeli wcześniej nie wystąpił z wnioskiem o wypłatę środków (jeśli uczestnik jest pracownikiem pracodawcy prowadzącego ten program, to wypłata następuje po ustaniu stosunku pracy),
  • na wniosek osoby uprawnionej, w przypadku śmierci uczestnika.
Wypłata może być, w zależności od wniosku uczestnika albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo ratalnie. Wypłata jednorazowa jest dokonywana w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia wniosku, a w przypadku wypłaty ratalnej pierwsza rata jest płatna w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia wniosku, chyba że uczestnik albo osoba uprawniona wystąpi z wnioskiem o wypłatę w terminie późniejszym.

Wypłata transferowa

Ustawa o PPE posługuje się także pojęciem „wypłaty transferowej”. Polega ona nie na przekazaniu środków na rachunek uczestnika do jego dyspozycji, ale na przekazaniu ich:
  • do innego programu, którego uczestnikiem jest uczestnik programu,
  • na IKE uczestnika,
  • na IKE osoby uprawnionej, w przypadku śmierci uczestnika,
  • z IKE uczestnika na jego rachunek w programie na warunkach określonych w ustawie z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1808; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 904; dalej: ustawa o IKE/IKZE);
  • z PPK zmarłego uczestnika PPK na rachunek w programie małżonka zmarłego uczestnika PPK lub osoby uprawnionej na warunkach określonych w ustawie z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1342; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086).
Wniosek o wypłatę transferową jest równoznaczny z wypowiedzeniem udziału w programie. Sama wypłata jest dokonywana w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia wniosku przez uczestnika.
Również w przypadku wypłaty transferowej ustawa o PPE wprowadza pewne ograniczenia. W przypadku gdy ma być ona dokonana na IKE uczestnika lub w przypadku jego śmierci na IKE osoby uprawnionej, należy okazać pracodawcy potwierdzenia zawarcia odpowiedniej umowy, o której mowa w ustawie o IKE/IKZE.
Wypłata transferowa z programu nie może w ogóle nastąpić, gdy uczestnik pozostaje w stosunku pracy z pracodawcą prowadzącym ten program, chyba że program jest zlikwidowany.
Jeśli wypłata transferowana dokonywana jest z IKE uczestnika na jego rachunek w programie, to środki te traktowane są jak składka dodatkowa.
Jeśli likwidacja programu następuje z przyczyny określonej w art. 40 ust. 1 pkt 4 ustawy o PPE (przejęcie lub połączenie pracodawców), to wypłata transferowa nie następuje, a rachunki uczestników przenoszone są na wniosek pracodawcy do programu, w którym zaproponowano im gromadzenie środków.

Zwrot

Jeśli nie dojdzie do skutku likwidacja PPE w wyniku zdarzeń określonych w art. 41 ustawy o PPE (nieprzyjęcie oferty zmiany umowy zakładowej przez stronę pracowniczą), a uczestnik nie wskaże rachunku, na który ma być dokonana wypłata transferowa, następuje zwrot. To słowo również ma specyficzne znaczenie w ustawie.
Likwidator zarządzającego lub zarządzający na wniosek pracodawcy dokonuje zwrotu, po uprzednim przekazaniu kwoty naliczonego podatku od tych środków, na rachunek właściwego urzędu skarbowego.
W przypadku braku możliwości przekazania zwracanych środków uczestnikowi są one przekazywane do depozytu sądowego. Środki przekazane do depozytu sądowego stają się własnością Skarbu Państwa po upływie 20 lat od chwili przekazania ich do depozytu, chyba że uczestnik przed upływem tego terminu wyda dyspozycję przekazania tych środków na wskazany przez siebie rachunek bankowy.
Zwrot środków wiąże się jednak z potrąceniem ich części. W tym bowiem przypadku zarządzający albo likwidator zarządzającego przekazuje, ze środków uczestnika, na rachunek bankowy wskazany przez ZUS 30 proc. sumy składek podstawowych wpłaconych do programu. Stanowią one przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale informacja o tej kwocie jest ewidencjonowana na koncie ubezpieczonego jako składka na ubezpieczenie emerytalne należna za miesiąc, w którym kwota ta została przekazana do ZUS.
Jak widać, pracownik może pobrać oszczędności przed ukończeniem 60. roku życia, ale będzie się to wiązało z ich częściową utratą. Będzie to jednak „utrata”, która w przyszłości podwyższy otrzymywaną z ZUS emeryturę.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Nowelizacja wprowadziła do ustawy o PPE nowe pojęcie: przeniesienie. Jest to przekazanie przez dotychczasowego zarządzającego środków zgromadzonych w ramach programu do nowego zarządzającego w związku ze zmianą formy programu lub zarządzającego.
Zgodnie z obowiązującym od 1 lipca 2022 r. art. 46a ustawy o PPE, w przypadku gdy decyzja organu nadzoru o wpisie zmian do rejestru programów o zmianie formy programu lub zarządzającego stanie się ostateczna, dokonuje się przeniesienia w terminie miesiąca od dnia doręczenia dotychczasowemu zarządzającemu zlecenia pracodawcy dotyczącego przeniesienia. Ma to zapobiec sytuacjom, w których dotychczasowy zarządzający przetrzymywałby środki zgromadzone w programie zbyt długo.
Warunki przeniesienia mogą być określone przez strony w umowie z instytucją finansową albo w statucie funduszu emerytalnego.

Wypowiedzenie udziału w programie

Jedną z podstawowych zasad uczestnictwa w III filarze emerytalnym, w tym także w PPE, jest dobrowolność. Uczestnik może dokonać w każdym czasie wypowiedzenia udziału w programie przez złożenie pracodawcy oświadczenia woli w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jego treści na trwałym nośniku informacji lub w innej formie, jeśli w umowie tak określono. Okres wypowiedzenia przewidziany umową zakładową nie może być krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż trzy miesiące. Przepisy o wypłacie, wypłacie transferowej i zwrocie stosuje się odpowiednio ‒ środki dotychczas zgromadzone na rachunku pozostają na tym rachunku do czasu ich wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu.
ZMIANY OD 1 LIPCA 2022 R.
Także w przypadku wypowiedzenia udziału w PPE (jak np. w przypadku deklaracji) będzie obowiązywała zasada, że oświadczenie woli składa się w formie elektronicznej albo papierowej
Na wypadek śmierci uczestnika
W deklaracji uczestnik może wskazać osobę fizyczną uprawnioną do odbioru środków na wypadek jego śmierci. W każdej chwili może zmienić lub odwołać rozporządzenie. Jeżeli uczestnik wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, to uważa się, że udziały tych osób są równe.
W razie braku takiego rozporządzenia do zgromadzonych środków uprawnieni są spadkobiercy na zasadach ogólnych. Wypłata na ich rzecz powinna nastąpić w terminie miesiąca od dnia przedłożenia prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu nabycia prawa do spadku oraz zgodnego oświadczenia wszystkich spadkobierców o sposobie podziału środków zgromadzonych przez uczestnika lub prawomocnego postanowienia sądu o dziale spadku.
Jeżeli program jest prowadzony w formie umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, to stosuje się odpowiednio przepisy o uposażeniu (art. 831 i 832 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2459).
Uprawnionym do wypłaty świadczenia nie może być pracodawca, chyba że jest on członkiem najbliższej rodziny uczestnika. Członkami najbliższej rodziny uczestnika są: małżonek, dzieci, rodzice oraz wnuki.

Wyłączenie z egzekucji

Środki ze składki podstawowej nie podlegają egzekucji sądowej i administracyjnej, chyba że powstał obowiązek ich zwrotu albo wypłaty i wtedy podlegają egzekucji od dnia wymagalności. Ograniczenia te nie mają zastosowania do egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów.

przepisy karne

Określenie „program emerytalny” jest chronione. Kto go nadużywa, jest zagrożony sankcją karną. Ustawa o PPE przewiduje, że kto, nie będąc do tego uprawnionym, używa w firmie lub do określenia prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej albo w reklamie określenia „program emerytalny”, podlega grzywnie do 1 000 000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto dopuszcza się tego czynu, działając w imieniu osoby prawnej. Orzekanie w sprawach o czyny, o których mowa, następuje w trybie przepisów postępowania karnego.
IKE i IKZE - przepisy doprecyzowane
Oszczędzanie na indywidualnych kontach emerytalnych (IKE) i indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) nie wymaga pośrednictwa pracodawcy, bo oszczędzający sam zawiera umowę z wybraną przez siebie instytucją. Warunkiem jest ukończenie 16 lat. Nowelizacja nie wprowadziła do ustawy o IKE/IKZE żadnych rewolucyjnych zmian, doprecyzowała jednak pewne niejasności.

umowy o prowadzenie konta

Jedną z korzyści dla oszczędzających w IKE/IKZE są kwestie podatkowe. Wpłaty na jedno IKE mają prawo do zwolnienia podatkowego. Z kolei oszczędzający na IKZE ma prawo do odliczenia od dochodu wpłat na IKZE. Ulgi w podatkach powodują jednak, że prawo do otwarcia IKE/IKZE jest obwarowane kilkoma warunkami.
Umowy o prowadzenie IKE nie może zawrzeć osoba, która w danym roku kalendarzowym dokonała wypłaty transferowej z IKE do programu emerytalnego. Osoba fizyczna składa przed zawarciem umowy o prowadzenie IKE oświadczenie, że:
  • nie gromadzi środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową oraz że w danym roku kalendarzowym nie dokonała wypłaty transferowej z uprzednio posiadanego IKE do programu emerytalnego (w przypadku osoby powyżej 55 lat w oświadczeniu potwierdza ona również, że nie dokonała w przeszłości wypłaty środków zgromadzonych na IKE);
  • posiada IKE prowadzone przez inną instytucję finansową, podając równocześnie nazwę tej instytucji i potwierdzając, że dokona ona wypłaty transferowej.
Złożenie nieprawdziwych oświadczeń grozi odpowiedzialnością karną, a w razie zatajenia, że posiada się również inne IKE, opodatkowaniu będą podlegały dochody z tytułu gromadzenia oszczędności na wszystkich IKE.
Podobnie w przypadku IKZE przed zawarciem umowy o jego prowadzenie osoba fizyczna składa oświadczenie, że:
  • nie gromadzi środków na IKZE w innej instytucji finansowej albo
  • gromadzi środki na IKZE w innej instytucji finansowej, podając równocześnie nazwę tej instytucji i potwierdzając, że dokona wypłaty transferowej.
Za złożenie fałszywego oświadczenia także grozi odpowiedzialność karna.
IKE lub IKZE jest prowadzone na podstawie umowy zawartej przez oszczędzającego w formie elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku, w formie dokumentowej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku lub w formie pisemnej z:
  • funduszem inwestycyjnym, albo
  • dobrowolnym funduszem emerytalnym, albo
  • podmiotem prowadzącym działalność maklerską o świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz rachunku pieniężnego, albo
  • zakładem ubezpieczeń ‒ ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, albo
  • bankiem o prowadzenie rachunku bankowego.
Zmiana instytucji finansowej prowadzącej IKE/IKZE jest możliwa poprzez dokonanie wypłaty transferowej.
ZMIANA OD 12 MAJA 2022 r.
Nowelizacja zrównała formę umowy w postaci elektronicznej pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku z formą dokumentową pozwalającą na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku lub w formie pisemnej.
Umowa o prowadzenie IKE lub IKZE określa w szczególności:
  • koszty i opłaty obciążające oszczędzającego w związku z prowadzeniem IKE lub IKZE,
  • okres wypowiedzenia umowy,
  • termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu oraz zwrotu,
  • warunki wypłaty w ratach, w tym liczbę rat, w przypadku dokonywania wypłaty w ratach,
  • sposób postępowania z pożytkami z papierów wartościowych zgromadzonych na IKE lub IKZE oszczędzającego.
Instytucja finansowa wydaje oszczędzającemu potwierdzenie zawarcia umowy o prowadzenie IKE albo zawarcia umowy o prowadzenie IKZE.

Dyspozycja w razie śmierci

W umowie o prowadzenie IKE lub IKZE oszczędzający może wskazać jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na IKE lub IKZE w przypadku jego śmierci. Dyspozycja ta może być w każdym czasie zmieniona. Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci oszczędzającego staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią oszczędzającego. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w częściach równych pozostałym osobom wskazanym, chyba że oszczędzający zadysponuje tym udziałem w inny sposób. W przypadku braku osób wskazanych przez oszczędzającego środki zgromadzone na IKE lub IKZE wchodzą do spadku, z wyjątkiem gdy umowa o prowadzenie IKE lub IKZE została zawarta z zakładem ubezpieczeń. W takim przypadku stosuje się przepisy dotyczące uposażenia (art. 831 i 832 kodeksu cywilnego).
Wpłaty
Dokonywane na IKE w roku kalendarzowym wpłaty nie mogą przekroczyć trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. Gdyby przeciętne wynagrodzenia miało ulec obniżeniu, obwiązuje kwota z poprzedniego roku.
Po przekroczeniu tej kwoty instytucja finansowa jest obowiązana do przekazania nadpłaconej kwoty w sposób określony w umowie o prowadzenie IKE. Ograniczenia te nie mają zastosowania do przyjmowanych wypłat transferowych.
Z kolei wpłaty na IKZE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. Wyjątek dotyczy osób prowadzących pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 432; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655). W ich przypadku wpłaty nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 1,8-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wyżej.
ZMIANA OD 12 MAJA 2022 R.
Doprecyzowano niespójne przepisy, które odwoływały się do limitu wpłat na IKZE określonego w art. 13a ust. 1, jednak ustawodawca dodając art. 13a ust. 1a dotyczący limitu wpłat dla prowadzących pozarolniczą działalność, o tych odwołaniach zapomniał. W konsekwencji art. 13a ust. 2‒6 i ust. 8 były niespójne, bo odwoływały się tylko do pierwszego z limitów.
Rejestrowanie środków
Gromadzone przez oszczędzającego na IKE lub IKZE środki są rejestrowane na wyodrębnionym:
  • zapisie w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego,
  • rachunku w dobrowolnym funduszu emerytalnym,
  • rachunku papierów wartościowych i rachunku pieniężnym służącym do jego obsługi w podmiocie prowadzącym działalność maklerską,
  • rachunku w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym,
  • rachunku bankowym w banku.
Wszystkie dyspozycje oszczędzającego dotyczące środków gromadzonych na IKE lub IKZE należy oznakować w sposób umożliwiający ich identyfikację. Instytucja finansowa rejestruje wszystkie operacje na IKE lub IKZE, które zostały dokonane w okresie, w którym instytucja ta prowadziła takie konta dla danej osoby.
Informacje o określonych wypłatach muszą być także przekazywane przez instytucję finansową naczelnikowi urzędu skarbowego właściwego dla oszczędzającego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Oszczędzający przed dokonaniem wypłaty jest obowiązany do poinformowania instytucji finansowej lub syndyka o właściwym dla podatku dochodowego od osób fizycznych oszczędzającego naczelniku urzędu skarbowego oraz ‒ w przypadku gdy wypłata następuje na rzecz oszczędzającego na IKE ‒ do przedstawienia decyzji organu rentowego o przyznaniu prawa do emerytury, jeżeli oszczędzający nie ukończył 60. roku życia. Niedopełnienie przez oszczędzającego tego obowiązku spowoduje, że instytucja finansowa nie dokona wypłaty.

W funduszach inwestycyjnych

Jeśli umowa o prowadzenie IKE/IKZE została zawarta z funduszem inwestycyjnym, to oszczędzający może zawierać umowy o prowadzenie IKE lub IKZE z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Łączna kwota wpłat nadal podlega jednak wskazanym wcześniej ograniczeniom.
Oszczędzający może dokonać konwersji jednostek uczestnictwa funduszu na jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych prowadzących IKE lub IKZE zarządzanych przez to samo towarzystwo.
W przypadku połączenia funduszy inwestycyjnych fundusz przejmujący fundusz inwestycyjny, w którym oszczędzający gromadził środki na IKE lub IKZE, powiadamia go, w formie określonej w umowie o prowadzenie IKE lub IKZE, w terminie 14 dni od dnia dokonania połączenia, o zajściu tego zdarzenia oraz o liczbie jednostek uczestnictwa przydzielonych oszczędzającemu i o ich wartości.
W innych instytucjach
Umowy z podmiotami prowadzącymi działalność maklerską przewidują lokowanie środków w papiery wartościowe zdematerializowane.
W przypadku zawarcia umowy z zakładem ubezpieczeń zakład nie może pokrywać kosztów ochrony ubezpieczeniowej z części składki ubezpieczeniowej stanowiącej wpłatę na IKE lub IKZE. Z aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego zakład ubezpieczeń pobiera wyłącznie koszty związane z realizacją nabywania lub zbywania aktywów funduszu, stanowiące równowartość opłat ponoszonych na rzecz osób trzecich, z których pośrednictwa zakład ubezpieczeń jest obowiązany korzystać na mocy odrębnych przepisów, i opłatę z tytułu zarządzania ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Po dokonaniu wypłaty transferowej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w ramach której było prowadzone IKE lub IKZE, mogą kontynuować tę umowę na zasadach w niej określonych. Dokonanie wypłaty transferowej nie może stanowić podstawy do wypowiedzenia przez zakład ubezpieczeń umowy ubezpieczenia na życie.
W przypadku dokonania wypłaty transferowej do zakładu ubezpieczeń środki zasilają w całości rachunek oszczędzającego w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym.
W przypadku gdy środki oszczędzającego na IKE lub IKZE są gromadzone w więcej niż jednym ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, zakład ubezpieczeń ma obowiązek wyodrębniania informacji o łącznej wartości wszystkich jednostek uczestnictwa posiadanych w zakładzie ubezpieczeń, nabytych z tytułu wpłat na IKE lub IKZE.
Z kolei bank zawiera umowę o prowadzenie IKE lub IKZE w formie rachunku oszczędnościowego. W przypadku wypłaty transferowej, częściowego zwrotu albo zwrotu środków zgromadzonych na IKE lub IKZE bank przekazuje zgromadzone oszczędności wraz z należnym na dzień wypłaty transferowej, częściowego zwrotu albo zwrotu oprocentowaniem naliczonym według zasad, jakie obowiązywałyby w przypadku kontynuacji umowy o prowadzenie IKE lub IKZE.
Z kolei do IKE lub IKZE w dobrowolnym funduszu emerytalnym mają zastosowanie przepisy ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 105), o ile przepisy ustawy o IKE/IKZE nie stanowią inaczej.

wypłata i zwrot

Podobnie jak w przypadku ustawy o PPE, także ustawa o IKE/IKZE przewiduje wypłaty i zwroty środków, przy czym słowa te mają znaczenie nieco inne niż w języku potocznym.
Wypłata
Środki zgromadzone na IKE mogą być wypłacone wyłącznie:
  • na wniosek oszczędzającego po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55. roku życia oraz spełnieniu warunku:
‒ dokonywania wpłat na IKE co najmniej w pięciu dowolnych latach kalendarzowych albo
‒ dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na pięć lat przed dniem złożenia przez oszczędzającego wniosku o dokonanie wypłaty (obu tych warunków nie stosuje się w stosunku do środków przeniesionych z programu emerytalnego na IKE);
  • w przypadku śmierci oszczędzającego ‒ na wniosek osoby uprawnionej.
Wypłata może być, w zależności od wniosku oszczędzającego albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo w ratach. Wypłata jednorazowa, a w przypadku wypłaty w ratach pierwsza rata powinna być co do zasady dokonana w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia złożenia wniosku wraz z kompletem dokumentów - w przypadku osoby uprawnionej, chyba że oszczędzający albo osoby uprawnione zażądają wypłaty w terminie późniejszym.
Warto pamiętać także o ograniczeniach, jakie wiążą się z wypłatą. Oszczędzający, który dokonał wypłaty jednorazowej albo wypłaty pierwszej raty, nie może ponownie założyć IKE.
Oszczędzający nie może dokonywać wpłat na IKE, z którego dokonał wypłaty pierwszej raty.
Wypłata środków zgromadzonych na IKZE następuje wyłącznie:
  • na wniosek oszczędzającego, po osiągnięciu przez niego wieku 65 lat oraz pod warunkiem dokonywania wpłat na IKZE co najmniej w pięciu latach kalendarzowych albo
  • w przypadku śmierci oszczędzającego ‒ na wniosek osoby uprawnionej.
W zależności od wniosku oszczędzającego albo osoby uprawnionej wypłata może być dokonywana jednorazowo albo w ratach. Oszczędzający lub osoba uprawniona może w każdym czasie zmienić wniosek o dokonanie wypłaty w ratach i żądać wypłaty jednorazowej, o ile nie zostały wypłacone wszystkie środki zgromadzone na IKZE.
W przypadku wypłaty w ratach środki zgromadzone przez oszczędzającego na IKZE są wypłacane przez instytucje finansowe prowadzące IKZE zgodnie z regulacjami dotyczącymi działania tych instytucji.
Wypłata w ratach środków zgromadzonych przez oszczędzającego następuje przez co najmniej 10 lat. Jeżeli wpłaty na IKZE były dokonywane przez mniej niż 10 lat, wypłata w ratach może być rozłożona na okres równy okresowi, w jakim dokonywane były wpłaty. Podobnie jak w przypadku wypłat z IKE, także w przypadku IKZE wypłata lub pierwsza rata powinna być wypłacona w terminie 14 dni od złożenia prawidłowego wniosku, chyba że oszczędzający albo osoby uprawnione zażądają wypłaty w terminie późniejszym.
Wypłata transferowa
Określona w ustawie IKE/IKZE wypłata transferowa jest podobna w swojej konstrukcji to wypłaty transferowej z ustawy o PPE - środki nie trafiają więc do dyspozycji oszczędzającego (osób przez niego upoważnionych), ale nadal stanowią oszczędności w ramach III filaru. Wypłata taka jest dokonywana:
  • z instytucji finansowej prowadzącej IKE lub IKZE do innej instytucji finansowej, z którą oszczędzający zawarł umowę o prowadzenie IKE lub IKZE, albo
  • z instytucji finansowej prowadzącej IKE do programu emerytalnego, do którego przystąpił oszczędzający, albo
  • z programu emerytalnego, w przypadkach, o których mowa ustawie o PPE, do instytucji finansowej, z którą oszczędzający zawarł umowę o prowadzenie IKE, albo
  • z IKE zmarłego oszczędzającego na IKE osoby uprawnionej albo do programu emerytalnego, do którego uprawniony przystąpił, albo
  • z IKZE zmarłego oszczędzającego na IKZE osoby uprawnionej, albo
  • z PPK zmarłego uczestnika PPK na IKE małżonka zmarłego uczestnika PPK lub osoby uprawnionej.
Wyplata następuje na podstawie dyspozycji oszczędzającego albo osoby uprawnionej po uprzednim zawarciu umowy o prowadzenie IKE lub IKZE z inną instytucją finansową albo po przystąpieniu do programu emerytalnego i okazaniu instytucji dokonującej wypłaty transferowej odpowiednio potwierdzenia zawarcia umowy albo potwierdzenia przystąpienia do programu emerytalnego.
Z chwilą przekazania środków umowa o prowadzenie IKE lub IKZE zawarta z instytucją finansową dokonującą wypłaty transferowej ulega rozwiązaniu, z wyłączeniem przypadku, gdy oszczędzający dokonuje wypłaty transferowej części środków zgromadzonych na IKE lub IKZE pomiędzy funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo.
Przedmiotem wypłaty transferowej może być wyłącznie całość środków zgromadzonych na IKE lub IKZE, z wyłączeniem przypadku, gdy oszczędzający dokonuje wypłaty transferowej między funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo, oraz przypadków, o których mowa w art. 14 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o IKE/IKZE (otwarcia likwidacji instytucji finansowej albo ogłoszenia upadłości albo prawomocnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego instytucji finansowej, jeżeli jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania albo otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego).

Zwrot, także częściowy

Podobnie jak w przypadku PPE, zwrot środków zgromadzonych na IKE lub IKZE następuje w razie wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE lub IKZE przez którąkolwiek ze stron, jeżeli nie zachodzą przesłanki do wypłaty lub wypłaty transferowej. Oszczędzający może wystąpić z wnioskiem o częściowy zwrot, pod warunkiem że środki te pochodziły z wpłat na IKE. Na równi ze zwrotem, w tym także do celów podatkowych, traktuje się pozostawienie środków zgromadzonych na IKE lub IKZE na rachunku oszczędzającego, jeżeli umowa o prowadzenie IKE lub IKZE wygasła, a nie zachodzą przesłanki do wypłaty lub wypłaty transferowej.
W przypadku gdy na IKE oszczędzającego przyjęto wypłatę transferową z programu emerytalnego, instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu, w ciągu 7 dni, licząc od dnia złożenia przez oszczędzającego wypowiedzenia, przekazuje na rachunek bankowy wskazany przez ZUS kwotę w wysokości 30 proc. sumy składek podstawowych wpłaconych do programu emerytalnego. Stanowi ona przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale jest ewidencjonowana na koncie emerytalnym ubezpieczonego jako składka na ubezpieczenie emerytalne należna za miesiąc, w którym kwota ta została przekazana do ZUS, a więc w przyszłości podwyższy jego emeryturę.
W przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE przez którąkolwiek ze stron instytucja finansowa jest obowiązana pouczyć oszczędzającego, że zwrotowi podlegają środki zgromadzone na IKE pomniejszone o należny podatek, a w wyżej opisanym przypadku również o kwotę stanowiącą 30 proc. sumy składek podstawowych wpłaconych do programu emerytalnego. Ponadto instytucja finansowa dokonując wypowiedzenia umowy, informuje oszczędzającego o możliwości dokonania wypłaty transferowej.
W przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE przez oszczędzającego jest on obowiązany do złożenia oświadczenia o zapoznaniu się z konsekwencjami zwrotu. Zwrot środków zgromadzonych na IKE lub IKZE powinien nastąpić przed upływem terminu wypowiedzenia umowy. Częściowy zwrot następuje w ciągu 30 dni, licząc od dnia złożenia przez oszczędzającego wniosku.
Wypłata, wypłata transferowa, częściowy zwrot oraz zwrot środków zgromadzonych na IKE lub IKZE są dokonywane w formie pieniężnej. Nie dotyczy to zgromadzonych na IKE lub IKZE papierów wartościowych:
  • w przypadku wypłaty transferowej z jednego podmiotu prowadzącego działalność maklerską do innego podmiotu prowadzącego taką działalność,
  • obciążonych zastawem, w przypadku ich przeniesienia na wierzyciela uprawnionego do zaspokojenia w drodze przeniesienia własności rzeczy będących przedmiotem zastawu,
  • które przestały być przedmiotem notowań na rynku regulowanym lub notowania ich są zawieszone od co najmniej 30 dni.
Dodatkowe postanowienia umowne
Zawarta z instytucją finansową umowa może ustanawiać termin, nie dłuższy niż 12 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy, w którym dokonanie wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu wiąże się z koniecznością poniesienia przez oszczędzającego dodatkowej opłaty, której wysokość instytucja finansowa określi w umowie. Jeśli oszczędzający zdecyduje się wówczas na wypłatę lub zwrot, to instytucja finansowa może potrącić opłatę ustaloną w umowie. ©℗