Praca bez ubezpieczenia społecznego za granicą nie jest szczególną okolicznością i nie uzasadnia przyznania przez prezesa ZUS emerytury w drodze wyjątku, jeżeli ubiegający się o nią nie ma odpowiedniego stażu emerytalnego w Polsce. Tak wynika z orzeczenia NSA.
W opisywanym przypadku wnioskodawcą był 72-letni mężczyzna, który wykazał w ZUS zaledwie 14 lat i niecałe cztery miesiące okresów składkowych i nieskładkowych. Nie miał więc prawa do emerytury na zasadach ogólnych. Wprawdzie wskazywał, że był przez wiele lat zatrudniony za granicą – konkretnie w Hiszpanii – ale nie był zgłoszony do tamtejszych ubezpieczeń społecznych i nie były z tytułu tego zatrudnienia opłacane jakiekolwiek składki. W efekcie prawie przez 17 lat (jak ustalono w postępowaniu) nie był ubezpieczony i nie mógł tego okresu doliczyć do swojego stażu emerytalnego.
Prezes ZUS odmówił przyznania emerytury w drodze wyjątku (na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504), wskazując, że poza faktem wykonywania pracy za granicą bez opłacania składek na ubezpieczenia społeczne wnioskodawca nie wykazał innych, szczególnych przesłanek, np. niezdolności do pracy czy niemożności wykonywania zajęć zarobkowych albo innych obiektywnych i niezależnych przyczyn braku możliwości zatrudnienia lub nieobjęcia ubezpieczeniem. W ocenie prezesa ZUS osoba decydująca się na pracę bez opłacania składek powinna liczyć się z negatywnymi konsekwencjami w postaci braku prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Wnioskodawca odwołał się od tej decyzji, ale orzeczenia sądów administracyjnych nie były dla niego korzystne – najpierw stołeczny WSA oddalił skargę na decyzję ZUS, a następnie jego skargę kasacyjną oddalił w całości także Naczelny Sąd Administracyjny.
NSA w uzasadnieniu przypomniał, że podstawową przesłanką do uzyskania świadczenia w drodze wyjątku jest wystąpienie szczególnych okoliczności i wskazał wprost, że są to zdarzenia nadzwyczajne, takie jak siła wyższa, lub takie, które ze względu na skonkretyzowane przypadki pozostają poza wolą jednostki lub też niweczą jej zamiary.
– Skarżący pracował w Hiszpanii wiele lat i – jak twierdzi – nie miał wiadomości, że nie jest ubezpieczony. Jednak obowiązkiem osoby należycie dbającej o swoje sprawy jest sprawdzenie, czy był jako zatrudniony ubezpieczony w kraju, w którym pracował. Zatem wnioskodawca powinien zadbać o swoje interesy, uzyskać potwierdzenie okoliczności pracy we właściwym organie państwa obcego – podkreślił sędzia Rafał Stasikowski. Jak zaznaczył, ten obowiązek jest istotny, zwłaszcza gdy praca w państwie obcym była wykonywana przez wiele lat. Co więcej, w przypadku braku zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w Hiszpanii, które też są w określonych sytuacjach obowiązkowe, skarżący miał prawo podjąć działania w celu wyegzekwowania tego obowiązku od swojego ówczesnego pracodawcy. Jednak, jak dodał sędzia, ten brak dbałości o wyegzekwowanie swoich uprawnień nie może być potraktowany jako szczególna okoliczność wynikająca z art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej.
NSA wskazał również, że warunki określone w tym przepisie muszą wystąpić łącznie, aby można było mówić o prawie do świadczenia w drodze wyjątku. Niespełnienie już jednej z przesłanek – szczególnych okoliczności, w jakich znalazł się wnioskodawca – powoduje, że badanie pozostałych jest bezzasadne. – Skarżący nie może przerzucać na organ wykonania obowiązków proceduralnych w zakresie przedstawiania faktów i dowodów. Konieczność wszechstronnego oraz rzetelnego ustalenia okoliczności faktycznych nie oznacza, że organ musi samodzielnie wyszukiwać przypadki z życia skarżącego, które można byłoby podciągnąć pod przesłankę szczególnych okoliczności uzasadniających przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Pasywność skarżącego powoduje, że organ praktycznie może nie mieć możliwości ustalenia tych okoliczności i znalezienia dowodów – powiedział sędzia Stasikowski. ©℗
ORZECZNICTWO
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 lutego 2022 r., sygn. III OSK 2463/21 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
