ZUS nie może karać przedsiębiorcy podwyższeniem o połowę stopy procentowej składki wypadkowej przed uprawomocnieniem się formalnej decyzji o jej ustaleniu. Samo zawiadomienie o określeniu wysokości składki na dany rok nie wystarcza – uznał Sąd Najwyższy w uchwale.

Zygmunt K. był właścicielem firmy produkcyjnej w branży drzewnej zatrudniającej kilkuset pracowników. Ponieważ w takich fabrykach zazwyczaj są stosowane różnego rodzaju narzędzia i maszyny, ryzyko wypadków przy pracy jest duże, a to odbija się na wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.
O wysokość i sposób ustalenia tej stopy Zygmunt K. toczył spór z ZUS. W 2017 r. po kontroli organu rentowego zawiadomił o wysokości stopy procentowej składki wypadkowej za poszczególne okresy działalności w trybie art. 32 ust. 1 ustawy wypadkowej (ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z 30 października 2002 r.; t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem o jej wysokości obowiązującej w danym roku składkowym ZUS zawiadamia płatnika składek nie później niż do 20 kwietnia danego roku.
Stopa wahała się od 3,08 do 3,14 proc. podstawy wymiaru. Właściciel nie zgodził się z tym stanowiskiem, ale nie mógł się odwołać, gdyż jej podwyższenie nastąpiło w formie zawiadomienia, a nie formalnej decyzji ZUS. Nie skorygował jednak dokumentacji i nie podwyższył kwot składek.
ZUS trzy miesiące później wydał formalną decyzję podwyższającą stopę procentową składki wypadkowej o połowę na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. Pozwala on organowi rentowemu ustalić stopę procentową w wysokości 150 proc. stopy ustalonej na podstawie prawidłowych danych, jeżeli płatnik składek nie przekaże informacji ZUS IWA albo korekty tej informacji w terminie 14 dni od otrzymania wezwania, a stopa ustalona na podstawie nieprawidłowych danych przekazanych przez płatnika lub wykazywana przez niego w dokumentach rozliczeniowych była zaniżona w stosunku do ustalonej na podstawie prawidłowych danych.
Tym razem właściciel odwołał się od razu do sądu, wskazując, że ZUS pośpieszył się z ustaleniem wyższej stopy procentowej, skoro istniał między nim a zakładem formalny spór. W dodatku ZUS dokonał „karnego” podwyższenia wysokości składek, nie wydając wcześniej żadnej decyzji w kwestii pierwotnej stopy procentowej i opierając się wyłącznie na tym, że płatnik nie zgodził się z wysokością ustaloną w zawiadomieniu (a nie w decyzji ZUS) i wykazywał inne dane oraz argumenty na poparcie swoich ustaleń.
Sąd I instancji oddalił odwołanie, ale szczeciński Sąd Apelacyjny zdecydował o przekazaniu do Sądu Najwyższego pytania prawnego dotyczącego charakteru prawnego zawiadomienia płatnika o wysokości stopy procentowej składki wypadkowej. Kwestią wątpliwą było, czy zawiadomienie można potraktować jako decyzję ZUS albo czy ma ona obowiązkowo poprzedzać decyzję sankcyjną.
SN w odpowiedzi wydał uchwałę, w której podważył praktykę ZUS. Stwierdził, że ZUS ustala w decyzji wysokość stopy procentowej obowiązującej w danym roku składkowym, jeżeli płatnik kwestionuje jej wysokość w zawiadomieniu, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy wypadkowej.
– Specyfika działania ubezpieczeń społecznych, konieczność szybkiego ustalania wysokości składek na dany rok uzasadniają utrzymanie możliwości określania przez ZUS w sposób mniej sformalizowany wysokości zobowiązań składkowych. SN dopuszcza więc możliwość określania stopy procentowej składki wypadkowej w formie zawiadomienia. Ale jeżeli płatnik składek wyrazi sprzeciw wobec treści tego zawiadomienia, zakwestionuje stopę procentową wskazaną w zawiadomieniu, to organ rentowy musi wydać formalną decyzję, w której władczo rozstrzygnie, w sposób wiążący dla strony, o wysokości stopy procentowej na ubezpieczenie wypadkowe. Z tym że w takim przypadku nie można od razu zastosować sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. Aby ją zastosować, pierwotna decyzja w sprawie wysokości stopy procentowej musi się uprawomocnić – powiedział sędzia Dawid Miąsik.
ORZECZNICTWO
Uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2022 r., sygn. III UZP 9/21 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia