Nowelizacja ustaw wchodzących w zakres Polskiego Ładu (tj. ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 2105) wprowadza regulacje mające na celu walkę z zatrudnianiem na czarno i wypłatami wynagrodzeń pod stołem. Od przyszłego roku konsekwencje podatkowe i składkowe z tego tytułu będą ponosić podmioty zatrudniające, a nie osoby u nich pracujące. Jakie to będą konsekwencje?
Firma będzie płaciła podatek od wynagrodzenia za pracę na czarno lub od tej części pensji, która jest wypłacana pod stołem. Przypisany zostanie jej również dodatkowy przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdy miesiąc nielegalnego zatrudnienia niezależnie od tego, czy faktycznie i w jakiej wysokości wypłacała pensje.
Nieuczciwi zatrudniający będą również zobowiązani do zapłaty w całości (tj. także w części należnej od ubezpieczonego) składek na ubezpieczenia społeczne i składki zdrowotnej od wynagrodzeń osób pracujących na czarno lub tych wypłacanych pod stołem. Ani wypłacone wynagrodzenia, ani składki nie będą mogły zostać zaliczone przez nich do kosztów uzyskania przychodu.
Osoba pracująca na czarno z kolei nie zapłaci podatku od dochodów z tytułu nielegalnego zatrudnienia ani od zaniżonych zarobków, uzyska dostęp do opieki zdrowotnej i świadczeń z ubezpieczeń społecznych (emerytur, rent i zasiłków) oraz nie zostanie obciążona składkami na ubezpieczenia społeczne od ujawnionego wynagrodzenia (również w tej części, która normalnie jest przez nią finansowana).
PIP sprawdzi umowy i pensje
PIP sprawdzi umowy i pensje

Zobacz również
Co do zasady przepisy związane z nielegalnym zatrudnieniem mają mieć zastosowanie do przypadków zaistniałych od dnia wejścia w życie nowelizacji (tj. od 1 stycznia 2022 r.). Od tej reguły przewidziano jednak wyjątek. Zgodnie z nim nowe regulacje dotyczące skutków podatkowych (w zakresie dotyczącym podatników) zatrudniania na czarno mają objąć także stany faktyczne przed tą datą, jeśli do końca roku wobec pracodawcy nie zostanie wszczęta kontrola. Wyjątek ten nie dotyczy jednak zaległości składkowych (w części należnej od ubezpieczonego).
– Dla większości przedsiębiorców te przepisy nie będą miały znaczenia. Obejmą one tylko nieuczciwe podmioty, które zatrudniają pracowników na czarno. To szkodliwy proceder nie tylko dla finansów publicznych, lecz także dla warunków konkurencji na rynku i należy go zwalczać – komentuje Łukasz Kozłowski z Federacji Przedsiębiorców Polskich.
Dane pokazują, że problem faktycznie istnieje. Tylko w 2020 r. PIP przeprowadziła ponad 11,5 tys. kontroli legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Nieprawidłowości wykryto w ponad 43 proc. z nich. Według badań Polskiego Instytutu Ekonomicznego w 2018 r. ok. 6 proc. wynagrodzeń było wypłacanych poza systemem, w ramach pracy na czarno. Największa skala zjawiska występowała wówczas wśród mikroprzedsiębiorstw.
Łukasz Kozłowski ma jednak wątpliwości, na ile te rozwiązania będą skuteczne. – Z nowych regulacji wynika, że ochroną zostaną objęci tylko pracownicy. A przecież istnieją też inne dopuszczalne przez prawo formy zatrudnienia (np. umowy cywilnoprawne), na podstawie których zadania mogą być wykonywane, i to nawet bez umowy pisemnej. Proces ustalania, jaki stosunek faktycznie łączył obie strony, może być w takim przypadku bardzo długi i trudny – wskazuje ekspert.
Zwraca uwagę, że wpływ na skuteczność przepisów może mieć również to, że często to zatrudnionym zależy – z różnych względów – na ukryciu dochodów i to oni nalegają na płacenie pod stołem. – Być może jednak sama świadomość konsekwencji grożących nieuczciwemu podmiotowi będzie motywować zatrudniających do zawierania umów – zastanawia się Łukasz Kozłowski.
Jego zadaniem jednak, aby uporządkować rynek pracy, trzeba wprowadzić także inne rozwiązania. – Konieczne jest przede wszystkim zmierzenie się z kwestią zbiegów tytułów do ubezpieczenia społecznego przy umowach zlecenia – wskazuje. ©℗
Etap legislacyjny
Wejdzie w życie 1 stycznia 2022 r.