Propozycja zmiany Uwagi Odniesienie MSWiA
Zwiększenie kompetencji komendanta głównego Straży Granicznej
Przeniesienie kompetencji szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców na komendanta głównego Straży Granicznej jako organu wyższego stopnia w stosunku do komendantów oddziałów i placówek Straży Granicznej w niektórych sprawach administracyjnych, np. zobowiązania cudzoziemca do powrotu oraz wydalenia obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Rzecznik praw obywatelskich (RPO), Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC), Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (SIP), Instytut na rzecz Państwa Prawa (InRPP) krytycznie ocenili proponowane rozwiązania. W ich ocenie szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców jest najbardziej wyspecjalizowanym organem centralnym mającym wieloletnie doświadczenie w orzekaniu w drugiej instancji administracyjnej w sprawach dotyczących zobowiązania do powrotu. Przekazanie kompetencji orzeczniczych komendantowi głównemu Straży Granicznej z organu wyspecjalizowanego oraz mającego długoletnie doświadczenie w zakresie powrotów nie tylko nie usprawni toczących się procedur, ale może skutkować ich przedłużeniem lub obniżeniem jakości wydawanych decyzji. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców przez prawie 20 lat orzekał w sprawach zobowiązania do powrotu, wydalenia, zgody na pobyt tolerowany lub humanitarny. Wypracował w tym czasie bogatą wiedzę i praktykę orzeczniczą. Uwagi nie zostały uwzględnione. Resort podtrzymuje, że zmiana właściwości w tych sprawach jest celowa i nie niesie ze sobą wskazywanych przez poszczególne podmioty ryzyk. Zdaniem ministerstwa komendant główny Straży Granicznej ma potencjał pozwalający na wykreowanie profesjonalnego i prowadzącego efektywnie postępowania zespołu funkcjonariuszy, którzy z jego upoważnienia będą załatwiać sprawy. Zdaniem resortu należy też mieć na uwadze to, że komendant główny Straży Granicznej już obecnie jest organem wyższego stopnia dla wielu rodzajów innych spraw, takich jak cofnięcie lub unieważnienie wizy, odmowa wjazdu na granicy, nałożenie kary administracyjnej na przewoźnika, ustalenie wysokości kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu.
Mniej czasu na odwołanie
Skrócenie terminu do wniesienia odwołania z 14 na 7 dni w przypadku decyzji nakazujących powrót cudzoziemcowi i innych postanowień w sprawach związanych z procedurą zobowiązania obcokrajowca do powrotu. RPO, HFPC, SIP, InRPP, Konfederacja Lewiatan (KL) oraz wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (WKNZU) krytycznie ocenili proponowane rozwiązania. Wskazują, że określenie innego terminu na wniesienie odwołania niż wynikający z kodeksu postępowania administracyjnego może co prawda wynikać z przepisów szczególnych, ale takie odstępstwo powinno być uzasadnione rzeczywistą potrzebą i nie może prowadzić do naruszenia praw strony postępowania. W opinii podmiotów projektowana zmiana będzie utrudnieniem dla cudzoziemców (w szczególności tych nieposługujących się językiem polskim). Uwagi nie zostały uwzględnione. Resort przypomina, że skrócenie terminu do wniesienia odwołania z 14 na 7 dni w przypadku decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu oraz innych decyzji stanowi wdrożenie zalecenia Komisji UE. Zgodnie z nim państwa członkowskie powinny określić możliwie jak najkrótszy termin na wniesienie odwołania od decyzji nakazujących powrót przewidziany przez prawo krajowe, tak aby zapobiec nadużywaniu praw i procedur (w szczególności odwołań wnoszonych na krótko przed planowaną datą wydalenia).
Termin dobrowolnego wyjazdu
Skrócenie dolnej granicy terminu dobrowolnego powrotu z 15 do 8 dni. RPO i SIP zgłosili zastrzeżenia do tej propozycji. Zgadzają się, że projektowane zmiany mają na celu wdrożenie zalecenia Komisji UE z 2017 r. w sprawie zapewnienia większej skuteczności powrotów, ale w ich ocenie projektodawca zdaje się pomijać, iż od czasu wydania zalecenia KE przedstawiła również swoją Strategię Dobrowolnych Powrotów i Reintegracji, w której nadaje priorytet dobrowolnym powrotom i zachęca do jak najczęstszego ich stosowania. Zbyt krótki termin do dobrowolnego powrotu stoi w sprzeczności z celem takiego powrotu, stwarzając ryzyko, iż stanie się on dla cudzoziemców instytucją niepraktyczną, a tym samym pośrednio przyczyni się do wzrostu liczby powrotów przymusowych i zwiększenia kosztów. Uwaga nie została uwzględniona. Zgodnie z zaleceniem państwa członkowskie powinny określić w decyzji nakazującej powrót możliwie jak najkrótszy termin dobrowolnego wyjazdu niezbędny dla zorganizowania i przeprowadzenia powrotu, biorąc pod uwagę indywidualne okoliczności danej sprawy. Ramy czasowe na dobrowolny wyjazd muszą mieścić się w granicach 7 dni (dolna) i 30 dni (górna). Stanowią ogólnie przyjętą zasadę, a państwa członkowskie są zobowiązane do wyznaczenia ich w tych ramach.
Zmiany w monitoringu powrotów przymusowych
Przyznanie RPO kompetencji do prowadzenia monitoringu powrotów przymusowych w miejsce organizacji pozarządowych. HFPC, SIP, InRPP oraz WKNZU zgłosiły wątpliwości dotyczące pozbawienia organizacji pozarządowych możliwości monitorowania powrotów przymusowych. W ich opinii spowoduje to, że osoby, które odbyły specjalne przeszkolenie i mające doświadczenie w monitoringu powrotów, nie będą już uprawnione do jego prowadzenia. Przyznanie RPO kompetencji do prowadzenia takiego monitoringu bez odpowiedniego organizacyjnego (kadrowego) i finansowego wsparcia będzie oznaczać, że instytucja monitoringu powrotów przymusowych będzie mieć charakter fasadowy. Uwaga nieuwzględniona. MSWiA wskazuje, że, jak wynika z danych statystycznych Komendy Głównej Straży Granicznej, udział przedstawicieli organizacji pozarządowych lub międzynarodowych zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom w toku działań związanych z doprowadzeniem cudzoziemca do granicy, portu lotniczego lub morskiego państwa, do którego zostaje cudzoziemiec doprowadzony, jest niewielki. Dlatego projektodawca zdecydował o rezygnacji z regulacji dotyczących udziału organizacji pozarządowych w monitoringu powrotów przymusowych.
Modyfikacja opłat skarbowych
Podwyższenie opłaty skarbowej za wydanie decyzji o cofnięciu zakazu ponownego wjazdu z 10 zł do 350 zł. RPO podał w wątpliwość racjonalność tej zmiany. Uzasadniona została przez porównanie do opłaty skarbowej pobieranej za udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy, która wynosi w niektórych przypadkach 340 zł. Rzecznik podnosi, że jedną z przesłanek cofnięcia zakazu ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen są względy humanitarne – z tego powodu powyższa analogia do zezwolenia na pobyt czasowy wydaje się chybiona. Nieuwzględnienie tego przy określaniu wysokości opłaty skarbowej i podniesienie jej wysokości trzydziestopięciokrotnie wydaje się nieuzasadnione. W opinii RPO należałoby wręcz rozważyć możliwości zwolnienia z opłaty za wydanie takiej decyzji bądź pozostawienie jej na dotychczasowym poziomie. Uwaga nie została uwzględniona. Projektodawca jest świadomy tego, że jedną z przesłanek cofnięcia zakazu ponownego wjazdu są względy humanitarne stanowiące wyszczególniony przez ustawodawcę przykład okoliczności uzasadniających ponowny wjazd cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub innych państw obszaru Schengen. Wprowadzenie wyższej niż dotychczas (najniższej możliwej) stawki opłaty skarbowej nie powoduje jednak powstania systemowej przeszkody dla cofnięcia zakazu ponownego wjazdu.
Ułatwienia dla przedsiębiorczych cudzoziemców
Złagodzenie wymogów udzielania zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej dla uczestników programów, np. Poland Business Harbour. W wybranych przypadkach obecne wymogi mogą mieć charakter zaporowy, dlatego projektodawca proponuje odstąpienie od niektórych z nich. Zdaniem projektodawcy propozycja ustanawia jedynie wąski wyjątek od zasad ochrony polskiego rynku pracy i ma na celu przyciąganie talentów. KL, SIP oraz HFPC pozytywnie oceniły wprowadzenie rozwiązań ułatwiających legalizację pobytu osób prowadzących działalność gospodarczą w Polsce. Jednakże w ich opinii zmiany te są niewystarczające. Np. beneficjenci programu Poland Business Harbour powinni móc kontynuować zatrudnienie w Polsce bez zezwolenia na pracę. To pozwoliłoby na budowanie trwałych zachęt do kontynuowania kariery zawodowej w branżach deficytowych w naszym kraju. Resort zwraca uwagę, że postulaty kolejnych zmian znacząco wykraczają poza zasadniczy przedmiot projektu. Tylko wyjątkowo, w związku z koniecznością rozwiązania pewnych bieżących problemów, projektodawca zdecydował się w pierwotnej wersji projektu (na skutek złożenia uwag w uzgodnieniach międzyresortowych) na wyjście poza zakreślony przedmiot dotyczący obszaru prawa migracyjnego. Dlatego uwagi nie zostaną uwzględnione w ramach tego projektu, ale zostaną poddane analizie pod kątem dalszych projektów ustaw, nad którymi pracuje rząd.
Opracowała Urszula Mirowska-Łoskot