Marcin Stanecki, radca prawny
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych zawiera definicję wypadku przy pracy. W myśl art. 3 ust. 1 tej ustawy za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Aby zdarzenie miało cechy wypadku przy pracy, muszą zostać spełnione wszystkie wymienione w art. 3 ust. 1 ustawy przesłanki. Brak którejkolwiek z nich powoduje, że zaistniały wypadek nie jest wypadkiem w pracy. Przy czym należy pamiętać, że mamy bardzo bogate orzecznictwo w zakresie wypadków w pracy, które pozwoli nam znaleźć odpowiedź na zadane pytanie.
Polecenie nieskuteczne
Sąd Najwyższy już w orzeczeniu z 6 czerwca 1973 r., sygn. akt II PZ 23/73 (OSNPC 1974 z. 2, poz. 37), stwierdził, że wypadek, jakiemu uległ pracownik uspołecznionego zakładu pracy w czasie meczu piłkarskiego, odbywającego się w ramach spartakiady zakładowej zorganizowanej przez zakład pracy oraz działające na jego terenie organizacje polityczne i zawodowe, nie jest wypadkiem przy pracy. Na to orzeczenie powołał się SN w postanowieniu z 28 marca 2001 r., sygn. akt II UKN 290/00 (LEX nr 2640345), w którym wyraził pogląd, że udział pracownika w meczu piłkarskim w ramach festynu ludowego organizowanego przez pracodawcę (urząd gminy) nie może zostać zakwalifikowany jako wykonywanie przez pracownika zwykłych czynności, w sytuacji gdy ten pracownik zatrudniony był na stanowisku konserwatora oczyszczalni. SN zwrócił także uwagę, że pracownik brał udział w meczu bez polecenia ze strony pracodawcy. Ponadto w ocenie SN nawet gdyby polecenie zostało wydane, nie byłoby ono prawnie skuteczne. Zgodnie bowiem z art. 100 par. 1 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracownik obowiązany jest stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy. Granice wydawania wiążących powoda poleceń wyznacza rodzaj pełnionej pracy przewidziany umową o pracę. SN zaaprobował także stanowisko sądu II instancji, w myśl którego dla uznania istnienia „polecenia służbowego” nie wystarcza subiektywne przekonanie pracownika, że działa w interesie pracodawcy. W pojęciu „interes zakładu pracy” nie mieści się wzięcie przez pracownika udziału w meczu podczas festynu. Zamieszczona w umowie o pracę klauzula o obowiązku wykonywania innych poleceń przełożonych nie obejmuje obowiązku udziału w meczu.
Stanowisko takie zostało podtrzymane w wyroku SN z 5 marca 2014 r., sygn. akt II UK 354/13 (OSNP 2015 nr 6, poz. 86). Sąd w uzasadnieniu powołał się na pogląd wyrażony przez B. Rączkowskiego, który uznał, że nie może być kwalifikowany jako wypadek przy pracy wypadek przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach i imprezach, choćby odbywało się to w godzinach pracy i za zgodą przełożonych, ani wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania z organizowanej przez zakład pracy lub związek zawodowy imprezy rozrywkowo-wypoczynkowej (B. Rączkowski, „BHP w praktyce”, Gdańsk 2012). Ponadto SN powołał się na wyjaśnienia resortu pracy, zgodnie z którymi wypadek pracownika w czasie meczu sportowego zorganizowanego przez zakład pracy lub działające na jego terenie organizacje zawodowe nie jest wypadkiem przy pracy lub traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Brakuje tu bowiem elementu „związku z pracą”, który – co wynika z definicji – stanowi przesłankę konieczną do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy (Gazeta Prawna nr 25 [1134] z 5 lutego 2004 r.).
Inny pogląd
Także w wyroku z 22 stycznia 1999 r., sygn. akt II UKN 441/97 (OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 235), SN uznał, że nie jest wypadkiem przy pracy doznanie urazu przez nauczyciela wychowania fizycznego w czasie zajęć towarzysko-rekreacyjnych z osobami dorosłymi prowadzonych przez niego na terenie szkoły bez polecenia dyrektora, nawet za jego wiedzą.
Odmienne stanowisko wyraził SN w wyroku z 22 października 2020 r., sygn. akt II UK 199/19 (LEX nr 3115748). SN uznał bowiem, że wypadek, który zdarzył się w czasie meczu piłkarskiego, może zostać zakwalifikowany jako wypadek w pracy. Swoje stanowisko SN argumentował tym, że mecz odbywał się w ramach uroczystości związanych z jubileuszem Straży Granicznej, a to służyło jej interesowi. Funkcjonariusze biorący udział w tym turnieju reprezentowali Straż Graniczną (określone jej placówki) w organizowanych na szczeblu lokalnym uroczystościach związanych ze świętem służby. W związku z tym spełniona została przesłanka w postaci „wykonywania czynności w interesie służby, nawet bez polecenia przełożonych”.
Konkludując, w świetle cytowanych wyroków SN wydaje się, że wypadek pracownika podczas meczu w czasie wyjazdu integracyjnego nie będzie miał cech wypadku przy pracy tylko nieszczęśliwego zdarzenia. Przemawia za tym brak polecenia wydanego przez pracodawcę (choć jak wynika ze wspomnianego wyżej orzeczenia SN z 28 marca 2001 r., takie polecenie jest sprzeczne z art. 100 k.p.), brak związku z pracą, w tym wykonywania czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia. Z tego też powodu pracodawca nie może uznać zdarzenia, które nastąpiło w czasie meczu, za wypadek w pracy.
WAŻNE Nie może być kwalifikowany jako wypadek przy pracy wypadek przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach i imprezach, choćby odbywało się to w godzinach pracy i za zgodą przełożonych, ani wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania z organizowanej przez zakład pracy lub związek zawodowy imprezy rozrywkowo-wypoczynkowej.
Podstawa prawna
• art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)
• art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)