Schody nie do pokonania, brak tłumacza języka migowego, niezrozumiały formularz – w takich sytuacjach osoba z niepełnosprawnością będzie mogła poskarżyć się prezesowi PFRON
Muzea, publiczne biblioteki, urzędy czy przychodnie bez udogodnień dla niepełnosprawnych mają przejść do lamusa. Nowe przepisy, które dzisiaj wchodzą w życie, mają spowodować, że seniorzy i osoby z dysfunkcjami zdrowotnymi nie będą mieć problemów z dostępnością do publicznych usług. Na te urzędy, które tego nie zapewnią (bo np. nie mają specjalnych podjazdów czy podnośników), niepełnosprawni będą mogli poskarżyć się do prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). W sytuacji gdy urząd w wyznaczonym terminie nie wprowadzi m.in. takich udogodnień, prezes funduszu będzie mógł nałożyć karę finansową – nawet do 50 tys. zł.
Zdaniem ekspertów nowym przepisom powinna towarzyszyć akcja informacyjna wśród osób niepełnosprawnych, tak aby wiedziały o przysługujących im uprawnieniach. Inaczej nowy system będzie działać tylko na papierze.
Od dziś osoby niepełnosprawne, seniorzy, rodzice z małymi dziećmi oraz inne osoby, które przejściowo napotykają bariery w codziennym funkcjonowaniu, zyskują nowe uprawnienia. Będzie im przysługiwać prawo do złożenia wniosku o zapewnienie dostępności do podmiotu publicznego oraz skargi, gdy ten nie zagwarantuje możliwości skorzystania z usług w dogodny dla nich sposób. Ich rozpatrywaniem będzie zajmować się Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Najpierw wniosek, potem skarga
Jak wyjaśnia Przemysław Żydok, prezes Fundacji Aktywizacja, nowe przepisy znajdą zastosowanie, gdy np. osoba niepełnosprawna, która porusza się na wózku, chce w urzędzie gminy złożyć wniosek o dowód, ale nie może tego zrobić, bo są tam schody albo jest głucha i potrzebuje pomocy tłumacza języka migowego.
– W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej ustawa o dostępności mówi o m.in. zapewnianiu tekstu łatwego do czytania i zrozumienia. Często zdarza się, że dla osoby starszej czy z niepełnosprawnością intelektualną jakiś urzędowy formularz czy dokument dotyczący zakresu działalności jest zbyt skomplikowany i chodzi o to, aby został przedstawiony w zrozumiały sposób – dodaje Adam Zawisny, wiceprezes Instytutu Niezależnego Życia.
W takich sytuacjach osoba niesamodzielna lub jej przedstawiciel ustawowy będzie miał prawo złożyć do danej instytucji publicznej wniosek o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej we wskazany, preferowany przez nią sposób. Zgodnie z art. 31 ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1062) urząd będzie miał 14 dni na jego zrealizowanie (lub dwa miesiące, jeśli nie jest to możliwe w tym terminie). Jeśli będzie to całkowicie niemożliwe lub znacznie utrudnione, powinien o tym zawiadomić osobę niepełnosprawną, podając przy tym powody, które za tym stoją (co nie zwalania go z obowiązku zapewnienia dostępu alternatywnego). Jeżeli natomiast dany podmiot nie zapewni dostępności na zasadach określonych w art. 31, osoba niesamodzielna będzie mogła złożyć skargę do PFRON – w ciągu 30 dni liczonych od dnia, w którym upłynęły przepisowe terminy lub otrzymała wspomniane zawiadomienie. Następnie, jeśli prezes funduszu stwierdzi, że do braku zapewnienia dostępności doszło na skutek naruszenia przepisów ustawy, wyda decyzję nakazującą zapewnienie dostępności, w której określi sposób, w jaki dana placówka ma to zrobić, oraz czas – będzie to nie krócej niż 30 dni lub 60 dni w skomplikowanych sprawach. Jednak jeśli nakaz nie zostanie zrealizowany w terminie, to wtedy na podmiot – na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – zostanie nałożona grzywna w celu przymuszenia. Ta zaś w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej może wynosić maksymalnie 50 tys. zł i być nakładana kilkukrotnie.
PFRON przygotował specjalny serwis internetowy (dostępnosc.pfron.org.pl), który zawiera szczegółowe informacje dotyczące skargi na brak dostępności. Umieszczony jest tam też wzór pisma. Skargę można składać w formie papierowej do jednego z oddziałów wojewódzkich funduszu albo wysłać przez internet.
Narzędzie przymusu
Adam Zawisny podkreśla, że zaczynający właśnie obowiązywać mechanizm skargowy jest pierwszym tak istotnym w obszarze niepełnosprawności instrumentem, który pociąga za sobą określone skutki prawne dla podmiotu naruszającego przepisy i wprowadza za to karę finansową. – Do tej pory brakowało takich twardych rozwiązań, choć oczywiście można zastanawiać się, czy wynosząca 50 tys. zł grzywna w przypadku dużych samorządów będzie przynosiła spodziewane rezultaty, bo one akurat mogą sobie pozwolić na jej zapłacenie – zwraca uwagę Przemysław Żydok. Dodaje jednak, że ważniejszy może być efekt dyscyplinowania i jednocześnie zawstydzania organów administracji. Złożenie na nie skargi albo ukaranie grzywną będzie bowiem pokazywać, że nie są dostosowane do potrzeb grupy swoich mieszkańców i to wcale nie takiej małej.
– Kluczowe znaczenie będzie też miało podejście PFRON, na ile będzie zdeterminowany do tego, aby na podstawie wpływających skarg egzekwować od podmiotów publicznych zapewnianie dostępności – mówi Jacek Zadrożny, ekspert ds. dostępności Fundacji Wspierania Zrównoważonego Rozwoju.
Krzysztof Michałkiewicz, prezes PFRON, podczas konferencji poświęconej mechanizmowi skargowemu zapewniał, że urząd jest przygotowany do realizacji nowego zadania, a sposób jego wdrożenia był przedmiotem prac specjalnej grupy roboczej, powołanej przy Radzie Dostępności.
Jednak w ocenie ekspertów dopiero praktyka pokaże, na ile nowe narzędzie egzekwowania dostępności okaże się skuteczne. – Przydałaby się szersza akcja informacyjna skierowana do osób niesamodzielnych i ich rodzin, żeby mieli świadomość o tym, jakie prawa im przysługują i z nich korzystali – stwierdza Jacek Zadrożny.
Również Przemysław Żydok jest zwolennikiem prowadzenia działań informacyjnych zarówno przez rząd, jak i organizacje pozarządowe. – Żeby przepisy nie stały się martwe, potrzebne jest zainteresowanie ze strony obywateli. Jeśli go nie będzie, mechanizm skargowy będzie tylko papierowym instrumentem – podsumowuje.
Ułatwienia w dostępności
Etap legislacyjny
Wchodzi w życie 6 września 2021 r.
