Do 31 maja 2021 r. byłam zatrudniona na umowę o pracę. Jednocześnie od kilku lat prowadzę działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej. Dopóki trwało zatrudnienie, dopóty z działalności opłacałam tylko składkę zdrowotną. Opłacam składki od podstawy w wysokości 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z działalności przystąpiłam 2 lipca br. Zachorowałam pod koniec maja i zwolnienie trwa do połowy lipca. Czy z tytułu działalności mam prawo do zasiłku i za jaki okres? Działalność jest kontynuowana, jednak osobiście w czasie choroby nie wykonuję żadnych czynności w firmie.

odpowiedź

Za okres choroby przypadającej do 31 maja przysługiwało odpowiednie świadczenie chorobowe (wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek) z tytułu stosunku pracy. Natomiast za okres od 1 czerwca do połowy lipca, czyli już po ustaniu stosunku pracy, przedsiębiorca nie nabył prawa do zasiłku chorobowego, bo kontynuuje działalność zarobkową. Poza tym po zgłoszeniu do ubezpieczenia chorobowego z działalności gospodarczej należy odbyć okres wyczekiwania wynoszący 90 dni. Okres zatrudnienia podlegałby wliczeniu do okresu ubezpieczenia, od którego uzależnione jest prawo do zasiłku chorobowego, gdyby przerwa w ubezpieczeniu chorobowym była nie dłuższa niż 30 dni. Tu jednak zgłoszenie miało miejsce po upływie tego okresu.
Okres wyczekiwania
Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Jednak zarówno osoby podlegające temu ubezpieczeniu obligatoryjnie, jak i na swój wniosek nie zawsze otrzymają zasiłek od razu, od pierwszego dnia powstania niedyspozycji zdrowotnej. Trzeba bowiem przez określony czas podlegać temu ubezpieczeniu i poczekać na świadczenie. Jak stanowi art. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:
1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ‒ jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;
2) po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ‒ jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
Do powyższych okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy tego ubezpieczenia, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Prawo do zasiłku przysługuje także wówczas, gdy nieprzerwana nie- zdolność do pracy powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, np. jeżeli ubezpieczony w dniu powstania niezdolności do pracy miał równolegle co najmniej dwa tytuły do ubezpieczeń, a podlegał ubezpieczeniu tylko z jednego tytułu. [przykład]

przykład

Nieprzerwana niezdolność
Z pracownicą rozwiązano umowę o pracę 31 maja 2021 r. W okresie zatrudnienia zawarła z innym niż pracodawca podmiotem umowę zlecenia na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2021 r. Do 31 maja nie podlegała z tytułu wykonywania tej umowy ubezpieczeniu chorobowemu. Przystąpiła do niego od 1 czerwca. W okresie od 10 maja do 10 czerwca była niezdolna do pracy z powodu choroby. Za okres od 10 do 31 maja ubezpieczona miała prawo do zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia. Za okres od 1 do 10 czerwca przysługiwał jej zasiłek chorobowy z tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba wykonującej umowę zlecenia, bo nieprzerwana niezdolność do pracy powstała w czasie ubezpieczenia chorobowego, któremu podlegała jako pracownik. ©℗
Po ustaniu tytułu
Ustawa zasiłkowa przewiduje również prawo do zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego dla osoby, która stała się niezdolna do pracy:
  • w czasie trwania tytułu ubezpieczenia, gdy niezdolność ta trwa nieprzerwanie po jego ustaniu;
  • po ustaniu tytułu ubezpieczenia – przy spełnieniu warunków określonych w art. 7 ustawy (zachorowanie nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego i trwające co najmniej 30 dni w ciągłości).
Jednak zasiłek chorobowy zarówno z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:
  • ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
  • kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby;
  • nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia, w przypadku gdy nie przeszła tzw. okresu wyczekiwania;
  • jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;
  • podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje też za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do tego zasiłku.
Powyższy zamknięty zbiór negatywnych przesłanek nabycia prawa do zasiłku po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego określa art. 13 ustawy zasiłkowej. Zasiłek chorobowy udzielany po okresie objętym składką jest świadczeniem o charakterze szczególnym. Ma to na celu zapewnienie byłemu ubezpieczonemu środków utrzymania w sytuacji, gdy nie może on poszukiwać nowej pracy. W odniesieniu do omawianego przepisu ryzykiem chronionym jest niemożność wykonywania (kontynuowania lub podjęcia) każdej działalności zarobkowej, zarówno tej, której wykonywanie dawało tytuł do objęcia ubezpieczeniem, jak i wykonywanej równolegle z taką działalnością, a ponadto jakiejkolwiek nowej działalności dającej źródło utrzymania.
!Prowadzenie działalności gospodarczej nie oznacza obowiązku przedsiębiorcy osobistego działania we wszystkich aspektach działalności. W prowadzeniu działalności przedsiębiorcę może wyręczyć np. ustanowiony pełnomocnik.
Przesłanki wyłączające prawo do zasiłku chorobowego podzielić można na przyczyny związane z uzyskiwaniem przez byłego ubezpieczonego środków utrzymania, a więc w sytuacji, gdy socjalny cel zasiłku chorobowego zanika, a także na inne przyczyny. Do pierwszej grupy przypadków należy zaliczyć sytuacje, gdy osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby. Możliwość podjęcia lub kontynuowania działalności zarobkowej wskazuje na to, że choroba nie ogranicza zdolności do pracy, a zatem nie zachodzą przesłanki przyznania prawa do zasiłku. Z drugiej strony, jeżeli po ustaniu tytułu ubezpieczenia dojdzie do kontynuowania lub podjęcia działalności zarobkowej, to ‒ zależnie od jej rodzaju ‒ osoba pracująca zostanie objęta ubezpieczeniem chorobowym. Wówczas zdarzenie ubezpieczeniowe (zachorowanie) będzie już pozostawać w związku z nowym tytułem ubezpieczenia, a prawo do zasiłku przewidzianego w art. 7 ustawy zasiłkowej (po ustaniu tytułu), jako „słabsze” od prawa do innych świadczeń mających tytuł zakotwiczony w ubezpieczeniu, odpadnie wobec braku potrzeby wprowadzenia tej szczególnej ochrony (uchwała Sądu Najwyższego z 30 sierpnia 2001 r., sygn. akt III ZP 11/01, OSNAPiUS 2002 nr 1, poz. 18). Przez działalność zarobkową należy rozumieć każdą działalność dającą źródło utrzymania.
Kontynuowanie działalności zarobkowej
W przypadku przedsiębiorcy w opisywanej sytuacji zasiłek przysługiwał tylko za część okresu orzeczonej niezdolności do pracy, tj. za okres do zakończenia stosunku pracy. Powstała ona w czasie ubezpieczenia ze stosunku pracy i trwa także po jego zakończeniu. Jednak po pierwsze osoba po zakończeniu umowy etatowej kontynuuje prowadzoną już uprzednio działalność gospodarczą, czyli prowadzi działalność zarobkową. Jest to jedna z opisanych już wyżej przesłanek negatywnych w kwestii prawa do zasiłku po ustaniu tytułu. W tym miejscu należy wyjaśnić, co oznacza w praktyce „kontynuowanie działalności zarobkowej stanowiącej tytuł do objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym”. Czytelniczka twierdzi, że w czasie orzeczonej choroby nie udzielała się w swojej firmie. Czy to wystarczy by uznać, że nie było tej kontynuacji?
W kontekście omawianego art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej nabiera znaczenia okoliczność faktycznego prowadzenia (kontynuowania) działalności gospodarczej po ustaniu ubezpieczenia pracowniczego. W świetle utrwalonego orzecznictwa SN dotyczącego podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej należy stwierdzić, że wpis do ewidencji tej działalności (rejestru) stwarza domniemanie jej prowadzenia. Domniemanie to może zostać obalone w razie udowodnienia, że działalność nie była prowadzona wskutek zaistnienia szczególnych, zazwyczaj losowych okoliczności. W takich okolicznościach nie powstaje obowiązek ubezpieczenia społecznego, a co za tym idzie, nie powstaje tytuł do objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Prowadzenie działalności gospodarczej nie oznacza bowiem obowiązku przedsiębiorcy osobistego działania we wszystkich aspektach działalności. W prowadzeniu działalności przedsiębiorcę może wyręczyć np. ustanowiony pełnomocnik, będzie to jednak nadal działalność prowadzona w imieniu i na rzecz przedsiębiorcy.
Zatem niestety nie można stwierdzić, że działalność nie była kontynuowana tylko dlatego, że wspólniczka powstrzymywała się w czasie choroby od udziału w sprawach spółki. Była ona podmiotem gospodarczym, a działalność cały czas się toczyła.
Konieczne zgłoszenie
Poza tym czytelniczka nie zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności od razu po ustaniu stosunku pracy, a więc razem z obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi, lecz później, po upływie 30 dni od daty wygaśnięcia pracowniczego tytułu. To oznacza, że za cały ten okres zwolnienia, począwszy od 1 czerwca, nie uzyska świadczenia.
Należy podkreślić, że czytelniczka mogłaby nabyć prawo do zasiłku za okres po zakończeniu stosunku pracy, o ile przystąpiłaby do ubezpieczenia chorobowego z działalności. Wówczas z tego nowego tytułu mogłaby uzyskać świadczenie, nie tracąc środków finansowych.
Warto przypomnieć, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, na swój wniosek. Przy ubezpieczeniu chorobowym ‒ w myśl art. 14 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ‒ podlega się mu od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Z takim jednak zastrzeżeniem, że objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (czyli w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia). Nabycie prawa do zasiłku chorobowego zostało uzależnione od okresu w wyczekiwania (karencji), co oznacza, że ubezpieczony, który stał się niezdolny do pracy przed jego upływem, nie nabędzie prawa do zasiłku chorobowego.
Skoro czytelniczka przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego dopiero od 2 lipca, to 90 dni okresu wyczekiwania minie dopiero 29 września. Okres niezdolności chorobowej, za który ubezpieczony nie ma prawa do zasiłku chorobowego z powodu nieprzepracowania okresu wyczekiwania, przy ustalaniu okresu wyczekiwania traktuje się na równi z okresem ubezpieczenia chorobowego.
Podstawa prawna
• art. 3 pkt 3, pkt 4, art. 4, art. 6, art. 13 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133)
• art. 14, art. 36 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 794)