W firmach, w których obowiązują długie okresy rozliczeniowe czasu pracy, stosowane nierównomierne rozkłady czasu pracy nie mają wpływu na obliczanie wynagrodzenia za nadgodziny. Przyjęto bowiem od początku obowiązywania przepisów o czasie pracy w dzisiejszej wersji, tj. od wejścia Polski do UE, że dzielnikiem dla potrzeb obliczania wynagrodzenia za nadgodziny jest wymiar czasu pracy wynikający z art. 130 kodeksu pracy (dalej: k.p.), ustalony dla miesiąca, w którym nadgodziny wystąpiły, a nie czas pracy z harmonogramu pracownika z takiego miesiąca. W taki sposób rozumiemy sformułowanie „liczba godzin przypadających do przepracowania w tym miesiącu”, które użyte jest w par. 4 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy, który dotyczy tej kwestii. Pogląd taki potwierdziło m.in. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku z 24 października 2014 r. w sprawie dzielnika do obliczania stawki godzinowej wynagrodzenia przy innej niż normatywna liczbie godzin rozkładowych.
Zatem to, że pracownik miał w czerwcu zaplanowane 184 godziny pracy przy wymiarze wynoszącym 168 godzin, nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia za nadgodziny, które jest wypłacane wraz z wynagrodzeniem za ten miesiąc.
Nadgodziny dobowe są rozliczane co miesiąc wraz z wynagrodzeniem za ten okres, co jest konsekwencją ogólnej zasady płacowej, wynikającej z art. 80 k.p., zgodnie z którą wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Nadgodziny dobowe w porze dziennej uprawniają pracownika do 50-proc. dodatku do wynagrodzenia. W związku z tym, że pracownik zarabia jedynie wynagrodzenie zasadnicze, będzie ono podstawą obliczania zarówno normalnego wynagrodzenia, jak i dodatku za godziny nadliczbowe. W celu ustalenia stawki godzinowej należy wynagrodzenie zasadnicze podzielić przez 168 godzin.
Na koniec okresu rozliczeniowego
Nadgodziny średniotygodniowe powstają na koniec okresu rozliczeniowego czasu pracy przyjętego przez pracodawcę, co jest skutkiem przeciętnego charakteru 40-godzinnej normy tygodniowej czasu pracy. W odróżnieniu od nadgodzin dobowych są one przypisywane jedynie do okresu rozliczeniowego, a nie do poszczególnych jego miesięcy czy wręcz dób pracowniczych. Państwowa Inspekcja Pracy opracowała prosty wzór na ich rozliczenie, który wygląda następująco:
faktyczny czas pracy – wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym – nadgodziny dobowe = nadgodziny średniotygodniowe
Na jego podstawie oblicza się liczbę nadgodzin średniotygodniowych z całego okresu rozliczeniowego i nie ma znaczenia, kiedy taka praca miała miejsce, gdyż zgodnie z art. 1511 par. 2 k.p. za nadgodziny średniotygodniowe zawsze przysługuje dodatek 100 proc. wynagrodzenia.
Stanowisko GIP
Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy z 26 sierpnia 2008 r. w sprawie obliczania dodatku z tytułu pracy w nadgodzinach (GPP-306-4560-646/08/PE) przy ustalaniu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, dla pracowników otrzymujących wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, wynagrodzenie za jedną godzinę ustala się, dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu (par. 4a rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia). GIP podkreślił, że uwzględniając literalne brzmienie tego przepisu oraz to, że możliwość ustalenia, czy wystąpiły godziny nadliczbowe z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, zachodzi dopiero z upływem okresu rozliczeniowego przy obliczaniu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych wypracowanych w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym, wynagrodzenie za jedną godzinę ustala się, dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w ostatnim miesiącu okresu rozliczeniowego. Łącząc wnioski z powyższego stanowiska ze stanowiskiem MPiPS z 24 października 2014 r., należy stwierdzić, że dodatek za nadgodziny średniotygodniowe powinien być obliczony przez podzielenie wynagrodzenia z ostatniego miesiąca okresu rozliczeniowego przez wymiar czasu pracy z tego miesiąca, a więc w naszym przykładzie powinno być uwzględnione wynagrodzenie po podwyżce i wymiar czasu pracy z czerwca 2021 r. wynoszący 168 godzin. [tabela]
Tabela. Jakie wynagrodzenie dla pracownika
Składnik Sposób obliczenia Do wypłaty
Normalne wynagrodzenie za nadgodziny dobowe 4000 zł : 168 godz. = 23,81 zł23,81 zł × 20 godz. 476,20 zł
Dodatek 50 proc. za nadgodziny dobowe (4000 zł : 168 godz.) × 50 proc. = 11,91 zł11,91 zł × 20 godz. 238,20 zł
Normalne wynagrodzenie za nadgodziny średniotygodniowe Powinno być wypłacane na bieżąco, gdy miała miejsce dodatkowa praca 0 zł
Dodatek 100 proc. za nadgodziny średniotygodniowe 4000 zł : 168 godz. = 23,81 zł23, 81 zł × 48 godz. 1142,88 zł
Ogółem do wypłaty za dodatkową pracę ‒ 1857,28 zł
Na koniec okresu rozliczeniowego powinien być wypłacony jedynie dodatek 100 proc. za nadgodziny średniotygodniowe, gdyż normalne wynagrodzenie za taką pracę pracodawca powinien rozliczać w miesiącach, gdy miała ona miejsce, zgodnie z art. 80 k.p. i wynikającą z niego zasadą, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną.
Zatem podwyżka wynagrodzenia zasadniczego dokonana w trakcie okresu rozliczeniowego wpłynie w pełni na dodatek za nadgodziny średniotygodniowe, bo ten jest wypłacany na koniec okresu rozliczeniowego. W tym przypadku dodatkowej pracy nie dzielimy bowiem na część przypadającą przed i po podwyżce wynagrodzenia. Normalne wynagrodzenie za taką pracę zostanie jednak rozliczone według różnych stawek zgodnie z zasadami wprowadzanej podwyżki. W naszym przykładzie powinno być one wypłacone w całości w 2020 r. i obliczone na podstawie starego wynagrodzenia wynoszącego 3500 zł.
Podstawa prawna
• par. 4 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 927)
• art. 80, art. 130, art. 1511 par. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)