Jedynie takim osobom pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednio schłodzone pomieszczenie na czas ich przerwy w pracy. Dotyczy to także zatrudnionych na umowy cywilnoprawne.
Obowiązkiem pracodawcy w porze letniej jest zapewnienie pracownikom właściwego komfortu cieplnego. W przypadku szczególnej kategorii pracowników niewystarczające jest zapewnienie właściwej wymiany powietrza podczas wykonywania pracy ‒ konieczne jest zapewnienie pomieszczenia do wypoczynku wyposażonego w klimatyzację. Obowiązek taki ma pracodawca w stosunku do pracowników wykonujących pracę w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C (303 K).
Pojęcie niezdefiniowane
Dwie skrajne pory roku ‒ zimowa i letnia ‒ wiążą się z dodatkowymi obowiązkami pracodawców. W zimie obowiązkiem pracodawcy jest nie dopuścić do wyziębienia pracowników, z czym wiąże się obowiązek zapewnienia temperatury minimalnej. W lecie z kolei nie można dopuścić do przegrzania oraz odwodnienia zatrudnionych. Niestety przepisy prawa pracy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy odnoszą się w sposób bezpośredni wyłącznie do temperatury minimalnej w miejscu pracy. Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: rozporządzenie) w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K).
Nie w każdej jednak sytuacji zapewnienie nawet powyższych rekomendowanych temperatur jest możliwe. Przepisy przywołanego rozporządzenia dopuszczają np. wykonywanie pracy pomieszczeniach w których temperatura ze względów technologicznych jest stale wyższa niż 30°C (303 K). Warto zauważyć, że przepisy regulujące problematykę temperatury nie definiują pojęcia „względów technologicznych”. Należy jednak przyjąć, że temperatura podyktowana względami technologicznymi stanowi skutek uboczny właściwie prowadzonych procesów z wykorzystaniem prawidłowych maszyn oraz urządzeń technicznych, których praca zgodnie z przeznaczeniem przyczynia się do trudności w zapewnieniu temperatury na optymalnym poziomie.
Szczegółowe wymagania
Zasadą jest, że pracodawca zapewnia łatwo dostępne pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku pracowników, jeżeli wymaga tego ich bezpieczeństwo i zdrowie, w szczególności gdy:
- wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych środków ochrony układu oddechowego;
- prace okresowe, w szczególności montażowe, konserwacyjne i remontowe, są wykonywane przez pracowników w pomieszczeniach ciasnych lub niskich, niespełniających wymagań określonych w par. 19 ust. 2 i par. 20 rozporządzenia;
- praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C (303 K).
Przygotowując pomieszczenia do wypoczynku, należy pamiętać, że powinny być one wyposażone w stoły oraz krzesła z oparciami spełniające wymagania ergonomii. Liczba miejsc siedzących powinna być nie mniejsza niż jedno miejsce na pięciu pracowników korzystających z pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odległość od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przeznaczonego do wypoczynku nie powinna przekraczać 75 m.
Nie dla każdego
Pomieszczenia do wypoczynku przeznaczone dla osób pracujących w pomieszczeniach, gdzie temperatura przekracza 30°C, powinny być wyposażone w działające klimatyzatory. Wymóg ten nie dotyczy natomiast pomieszczeń przeznaczonych do wypoczynku dla pracowników zatrudnionych w podziemnych zakładach górniczych. Jednocześnie należy pamiętać, że pracownicy świadczący pracę w pomieszczeniu, w którym temperatura ze względów technologicznych stale przekracza 30°C, nie mają wobec pracodawcy skutecznego roszczenia o zapewnienie im klimatyzacji w pomieszczeniu pracy. Klimatyzacja obowiązkowo powinna być zamontowana jedynie w pomieszczeniach do odpoczynku, gdzie sam system wentylacji, jak również dwukrotna wymiana powietrza w ciągu godziny, nie są rozwiązaniami wystarczającymi, aby pracownicy mogli skutecznie się schłodzić.
Warto zauważyć, że przepisy nie regulują kwestii temperatury, jaka powinna panować w klimatyzowanym pomieszczeniu do wypoczynku. Trudno przyjąć, że właściwym postępowaniem będzie np. zapewnienie temperatury tylko minimalnie niższej od tej, jaka panuje w pomieszczeniach w pracy. Nie można wówczas mówić o pomieszczeniu klimatyzowanym spełniającym swoją rolę zgodnie z przeznaczeniem w stosunku do pracowników pracujących w pomieszczeniu, w którym temperatura stale przekracza 30°C.
Zleceniobiorcy także
Pomieszczenia do wypoczynku, w szczególności klimatyzowane, mogą być wyzwaniem organizacyjnym dla pracodawców, w szczególności takich, którzy nie dysponują odpowiednimi warunkami lokalowymi. Istotne w takiej sytuacji staje się pytanie, czy prawo do klimatyzowanego pomieszczenia mają wyłącznie pracownicy, czy również osoby zatrudnione w warunkach takich samych jak pracownicy, jednak świadczący pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.
Należy uznać, że prawo do klimatyzowanego pomieszczenia mają również osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 304 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. Prawo do klimatyzowanego pomieszczenia nie powinno więc być ograniczone wyłącznie do osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.
Odpowiedzialność za wykroczenie
Tak jak wykonywanie pracy w temperaturze powyżej 30°C należy uznać za możliwe i dopuszczalne, tak niezapewnienie pomieszczenia klimatyzowanego łagodzącego skutki pracy w podwyższonej temperaturze dopuszczalne nie jest. Pracodawca nie może powoływać się na kwestie techniczne lub organizacyjne utrudniające albo wręcz uniemożliwiające zorganizowanie pomieszczenia wyposażonego klimatyzację. Jeżeli pracodawca nie zorganizuje wymaganego, klimatyzowanego pomieszczenia do wypoczynku, może to zostać zakwestionowane podczas najbliższej kontroli realizowanej przez inspektora pracy.
Sytuacja, w której pracodawca nie zapewnia klimatyzowanego pomieszczenia do wypoczynku, może być uznana za wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Zgodnie z zasadą wynikającą z art. 283 k.p., kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Dużo zależy jednak od okoliczności konkretnego przypadku. Trudno bowiem stawiać znak równości między niezapewnieniem pomieszczenia do wypoczynku w ogóle a sytuacją, w której pracodawca zapewnia takie pomieszczenie, ale klimatyzacja akurat w czasie kontroli inspektora uległa awarii.
Maksymalna temperatura w miejscu pracy nie została określona przepisami prawa pracy. Przyjmuje się, że dla pracy w biurze to 30°C, a dla ciężkiej pracy fizycznej 28°C.
Podstawa prawna
• art. 283, 304 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)
• par. 19 i 20 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz. 1650; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 173 poz. 1034)
