Wywiadówki, odbieranie i zaprowadzanie podopiecznych do szkoły czy ich częste choroby kolidują z pracą zawodową. Prawo pomaga jednak pogodzić sfery obowiązków rodzicielskich i pracowniczych.
Czy ojciec i matka mogą brać wolne na opiekę
Praca matki Szymona, który chodzi do szkoły, wymaga częstych wyjazdów w teren. Nie zawsze w sytuacjach nagłych może ona skorzystać z wolnego dnia na opiekę nad dzieckiem. Czy może ją w tym zastąpić ojciec nieletniego?
Ustawodawca elastycznie uregulował zasady wykorzystania przez rodziców tego uprawnienia pracowniczego. Możliwość skorzystania z opieki mają zarówno ojciec, jak i matka dziecka. Pula wolnych dwóch dni na opiekę jest jednak wspólna dla obojga i rodzice między sobą powinni ustalić, w jaki sposób będą z nich korzystać. Nie ma przeszkód, by uprawnienie to w całości zrealizował np. tylko ojciec albo żeby podzielili się po jednym dniu. Pracodawcy opiekunów mogą wymagać od nich deklaracji dotyczących wykorzystania opieki przez drugiego rodzica. Jednak w praktyce nie mają narzędzi, by weryfikować ich prawdziwość.
Rodzice muszą pamiętać, że dni wolne na opiekę nad dzieckiem należy zrealizować do ukończenia przez nie 14. roku życia. Ostatnim dniem, w którym pracownik może skorzystać z tego uprawnienia, jest dzień poprzedzający datę 14. urodzin dziecka, a nie ostatni dzień roku kalendarzowego, w którym kończy ono 14 lat.
Dni na opiekę należy wykorzystać w roku, w którym uzyskano do nich prawo, w przeciwnym razie przepadają. Niewykorzystanych nie można uzbierać z kolejnych lat, tak jak ma to miejsce w przypadku urlopu wypoczynkowego. Pula takich dni nie jest też uzależniona od liczby posiadanych dzieci.
Podstawa prawna
Art. 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Czy trzeba uprzedzać szefa o nieobecności
Syn pani Dominiki idzie w tym roku do pierwszej klasy. W tym ważnym dniu chce być razem z nim. Zastanawia się, z jakim wyprzedzeniem powinna złożyć wniosek o wolne z tytułu opieki, by pracodawca go nie zablokował. Czy jest jakiś termin na uprzedzenie przłożonego?
Przepisy nie określają szczegółowych zasad udzielania opieki. Najczęściej pracodawcy wymagają jednak złożenia pisemnego wniosku o udzielenie dnia wolnego. Nie ma jednak terminu, z jakim wyprzedzeniem należy taki wniosek składać. Biorąc pod uwagę, że opieka nad dzieckiem wymaga bardzo często podejmowania doraźnych działań, trudno wymagać od rodzica, by informował o tym przełożonego kilka dni wcześniej. Oczywiście mogą się zdarzyć sytuacje, w których opiekun może zaplanować termin skorzystania z opieki. Wówczas powinien zawiadomić pracodawcę, by ten nie był zaskoczony nieobecnością. W sytuacjach nagłych pracownik może swobodnie, bez uzasadnienia, skorzystać ze swojego prawa, a pracodawca nie może z tego powodu wyciągać konsekwencji ani żądać dowodów czy sprawdzać, co podwładny robił w czasie korzystania z uprawnień rodzicielskich.
Podstawa prawna
Art. 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Czy można odpracować wywiadówkę
Pani Malwina jest matką czwartoklasisty. W tym roku zmieniła pracę, a nowy pracodawca funkcjonuje w godzinach od 9 do 17. Zebrania szkolne są organizowane najczęściej ok. 16. By brać w nich udział, będzie musiała wychodzić z pracy wcześniej. Czy przepisy przewidują taką możliwość bez konieczności brania dnia wolnego?
Prawo pozwala na wprowadzenie organizacji pracy umożliwiającej wykonywanie obowiązków rodzicielskich związanych z wizytą w szkole czy odebraniem dziecka ze świetlicy w trakcie dniówki bez konieczności korzystania z urlopu czy opieki. Najprostszym rozwiązaniem jest wykorzystanie w tym celu przerwy na lunch. Czas tej pauzy jest do dyspozycji pracownika, a jej maksymalna długość to 60 minut. Problemem może być jednak sztywna pora na wykorzystanie tej przerwy i to, że nie każdy pracodawca jest zainteresowany jej wprowadzeniem. Najczęściej przełożeni wyznaczają stałą porę, w jakiej załoga ma z niej korzystać, i nie zawsze współgra ona z potrzebą wyjścia w sprawach szkolnych dziecka. Ponadto wprowadzenie przerwy wymaga dokonania odpowiednich zapisów w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy. Dopiero jeżeli w firmie nie ma takich aktów prawnych, przerwa na lunch może być wpisana w umowie o pracę.
Bardziej elastycznym rozwiązaniem dla rodzica, który w ciągu dnia pracy ma załatwić jakąś prywatną sprawę, jest możliwość odpracowywania doraźnych wyjść z firmy. Wymaga to zgody pracodawcy i pisemnego wniosku pracownika. Czas przerwy zatrudniony odpracuje w terminie uzgodnionym z przełożonym. Pozostanie w zakładzie po godzinach w celu odrobienia prywatnego wyjścia nie będzie wtedy uznawane za godziny nadliczbowe i firma z tego tytułu nie będzie musiała wypłacać dodatkowych pieniędzy. Przełożony musi jedynie pamiętać, czy odpracowujący miał zapewniony ustawowy czas wolny na odpoczynek, czyli co najmniej 11 godzin na dobę.
Podstawa prawna
Art. 151 par. 21 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Czy zamknięty żłobek jest usprawiedliwieniem
Syn pani Urszuli nie dostał miejsca w żłobku. Musiała zatrudnić nianię. Opieki podjęła się starsza osoba, która ma pewne dolegliwości. Czy jeśli niania zachoruje, rodzic może przerwać pracę i zająć się dzieckiem?
Pracujący rodzic ma możliwość zapewnienia opieki choremu dziecku, gdy nie może liczyć na pomoc instytucji i osób, które na co dzień tym się zajmują. Wówczas okolicznością usprawiedliwiającą nieobecność w pracy będzie konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym. Podobnie będzie w przypadku zamknięcia żłobka, przedszkola czy szkoły, a nawet choroby niani, która na co dzień zajmuje się dzieckiem. Dokumentami, na podstawie których pracodawca usprawiedliwi nieobecność, są odpowiednio zaświadczenie lekarskie o chorobie dziecka, oświadczenie o nieprzewidzianym zamknięciu żłobka, przedszkola czy szkoły, a także oświadczenie o chorobie niani albo kopia jej zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego niezdolność do pracy.
Co więcej, rodzic za czas nieobecności w pracy otrzyma zasiłek opiekuńczy. W przypadku konieczności zapewnienia opieki w związku z nieprzewidzianym zamknięciem placówek opiekuńczo-wychowawczych czy choroby niani rodzic może liczyć na świadczenia, gdy musi przerwać pracę, by zapewnić opiekę zdrowemu dziecku do lat 8.
Podstawa prawna
Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. nr 60, poz. 281).
Czy rodzic może zaczynać pracę w różnych godzinach
Syn pani Klaudii idzie w tym roku do pierwszej klasy. Już wiadomo, że nie będzie zaczynał lekcji o stałej porze. Matka chce oszczędzić synowi stresu związanego z pobytem na świetlicy i w pierwszych miesiącach szkoły planuje go zaprowadzać na godzinę wynikającą z planu lekcji. Czy pracodawca może przewidzieć dla pracownika różne godziny rozpoczynania pracy w związku z obowiązkami rodzicielskimi?
Na pisemny wniosek podwładnego pracodawca może ustalić indywidualny rozkład czasu jego pracy. Możliwe jest określenie innych dni i godzin rozpoczynania i kończenia obowiązków w porównaniu do pozostałych zatrudnionych w firmie. Najczęściej rozkład czasu pracy jest ustalany w sposób zbiorowy w układzie czy regulaminie. Warunkiem wprowadzenia indywidualnego rozkładu jest wniosek pracownika. Nie jest on jednak dla pracodawcy wiążący.
Do niedawna pracodawcy mogli mieć obawy przed udzielaniem zgody na rozpoczynanie pracy w różnych godzinach w poszczególne dni ze względu na ryzyko związane z koniecznością wypłaty wynagrodzenia za dodatkową pracę z powodu dwukrotnego jej rozpoczynania w tej samej dobie. Od ubiegłego roku obowiązuje już przepis pozwalający na zastosowanie ruchomego czasu pracy, który przewiduje różne godziny rozpoczynania obowiązków, i ponowne wykonywanie zadań w tej samej dobie nie będzie stanowić godzin nadliczbowych.
Podstawa prawna
Art. 142 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Czy matka musi się zgodzić na delegację
Dziecko pani Karoliny chodzi do przedszkola. Matka odbiera je osobiście. Coraz częściej jednak pracodawca wymaga wyjazdów służbowych. Czy firma może swobodnie wysyłać rodziców małych dzieci w delegacje albo organizować im pracę, zlecając nadgodziny?
Przedsiębiorca nie może wysłać w delegację osoby, która opiekuje się dzieckiem, do ukończenia przez nie 4. roku życia. Nie jest to jednak bezwzględny zakaz. Może się bowiem okazać, że rodzic ma z kim zostawić dziecko, i jeśli się na to zgodzi, można mu zlecać służbowe podróże.
Pracujący opiekun dziecka w wieku do lat 4 powinien jednak złożyć oświadczenie o zamiarze korzystania lub nie z uprawnienia do odmowy wyjazdu w delegację. Jest ono włączane do akt osobowych. Taką deklarację zatrudniony może w każdej chwili odwołać.
Ponadto zgodnie z kodeksem pracy pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej i w systemie przerywanego czasu pracy. Ograniczenia te dotyczą tylko jednego z pracujących rodziców.
Podstawa prawna
Art. 178 par. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).