Płatnicy składek, którzy zatrudniają na umowę o pracę, umowę zlecenia osoby pobierające emeryturę lub rentę, mają obowiązek złożyć w ZUS zaświadczenie o uzyskanych przez nich przychodach. Trzeba to zrobić co roku do końca lutego (w tym roku 28 lutego przypadł w niedzielę, dlatego termin uległ przesunięciu do 1 marca 2021 r.). Na podstawie zaświadczenia ZUS ustali, czy nie doszło do przekroczenia kwot granicznych, ponieważ świadczeniobiorcy mogą co prawda dorabiać, ale zarobek jest limitowany.
Aktywność dozwolona
ZUS może bowiem zmniejszyć lub zawiesić wypłatę m.in. emerytury, emerytury pomostowej, renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym w związku z wypadkiem przy pracy. To jednak zależy od wysokości przychodu uzyskanego przez aktywnego zawodowo emeryta lub rencistę, od którego były odprowadzane obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne. Chodzi tu o przychody m.in. z pracy:
  • na podstawie stosunku pracy;
  • na podstawie umowy zlecenia lub współpracy przy tej umowie;
  • na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub z współpracy przy tej umowie;
  • wykonywanej na podstawie powyższych umów, jeżeli dana umowa została zawarta z pracodawcą, z którym emeryt/rencista pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
  • z pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu;
  • z pracy nakładczej;
  • z wynagrodzenia za pełnienie funkcji członka rady nadzorczej;
  • z działalności wykonywanej za granicą;
  • z wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłków: chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego oraz dodatku wyrównawczego.
Zbyt duże zarobki
Do obniżenia lub zawieszenia świadczenia może dojść również wtedy, gdy osoba osiąga przychód z dodatkowej pracy i jest wyłączona z obowiązku ubezpieczeń społecznych ze względu na pobieranie emerytury bądź renty lub wykonuje zajęcie, od którego nie trzeba opłacać składek na ubezpieczenia społeczne ze względu na zbieg z innym oskładkowanym tytułem.
Przy ustalaniu przychodu, od poziomu którego zależy ewentualne ograniczenie lub wstrzymanie wypłaty świadczenia, liczy się kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Odnosząc się więc do wpłaty na PPK, to ta finansowana przez pracodawcę jest dla uczestnika przychodem, lecz nie stanowi podstawy oskładkowania. A to oznacza, że nie należy jej ujmować w zaświadczeniu. Pozostaje bez wpływu na kwestie emerytury czy renty.
Warto też pamiętać o zasadzie, że przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu (roku), w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty. Przykładowo: wynagrodzenie za grudzień 2020 r. wypłacone w styczniu 2021 r. nie podlegało uwzględnieniu w przychodach z 2020 r.
Nie trzeba ujawniać i rozliczać się z następujących przykładowych przychodów:
  • zwolnionych ze składek na ZUS, tj. wymienionych w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (np. nagrody jubileuszowe, świadczenia urlopowe, świadczenia z ZFŚS, odprawy: ekonomiczna, emerytalna, rentowa, zapomogi losowe, korzyści materialne na podstawie wewnętrznych przepisów o wynagradzaniu);
  • wypłaconych z tytułu pracy, służby, wykonywanej przed miesiącem, od którego ustalono prawo do emerytury bądź renty;
  • uzyskanych z innego tytułu niż zatrudnienie, służba lub inna praca zarobkowa albo pozarolnicza działalność, chodzi np. o przychody z praw majątkowych, umów o dzieło (z wyjątkiem wykonywanych na rzecz pracodawcy) oraz najmu.
Zwolnieni z obowiązku raportowania przychodów są emeryci, którzy przed podjęciem takiej działalności osiągnęli powszechny wiek emerytalny 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), a także inwalidzi wojenni i wojskowi. Takie osoby mogą bowiem dorabiać bez ograniczeń, a więc ich płatnicy również nie muszą składać zaświadczenia o przychodach.
Składa płatnik i świadczeniobiorca
Emeryt lub rencista jest zobowiązany zawiadomić organ rentowy o podjęciu działalności zarobkowej i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego o wysokości tego przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym. Te same obowiązki spoczywają odpowiednio na pracodawcy, zleceniodawcy, a w przypadku osoby pełniącej służbę na właściwej komórce kadrowej. Zaświadczenie o rocznym przychodzie jest składane po to, by ZUS mógł go rozliczyć i ustalić prawidłowość pobieranego w danym roku świadczenia. Jeśli dodatkowe wpływy emeryta/rencisty nie przekroczyły dopuszczalnych kwot, świadczenie z ZUS pozostaje nienaruszone. A jeśli przychód okazał się wyższy, to o zmniejszeniu lub zawieszeniu świadczenia zdecyduje wartość przekroczenia.
Dane w zaświadczeniu
Zaświadczenie o rocznym przychodzie można sporządzić samodzielnie. Nie ma urzędowego, sformalizowanego druku. Powinno zawierać wszystkie te informacje, które są niezbędne do rozliczenia się świadczeniobiorcy z ZUS z uzyskiwanych należności. W przypadku wykrycia błędu, tak jak w opisywanym przypadku, należy niezwłocznie przekazać ZUS zaświadczenie zawierające prawidłowe dane. W przeciwnym wypadku może dojść do nieprawidłowego zmniejszenia albo zawieszenia emerytury dla świadczeniobiorcy, co w przyszłości może rodzić konsekwencje także dla płatnika.
Podstawa prawna
• art. 103–104, art. 127 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 291)
• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub renty (Dz.U. nr 58, poz. 290)