Dotyczy to tych osób z branży artystycznej i twórczej, które uzyskały ulgę przewidzianą przez specustawę o COVID-19. Za miesiące, w których z niej korzystały, podstawa wymiaru będzie wynosić 0 zł.
Grudniowa nowelizacja specustawy o COVID-19 wprowadziła nowy rodzaj pomocy dla branży artystycznej – zwolnienie ze składek od umów cywilnoprawnych. Może się o nie ubiegać osoba wykonująca umowę agencyjną, umowę zlecenia lub inną umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Zwolnienie nie zależy od warunków spełnionych przez płatników, ale przez zleceniobiorców, jak będziemy nazywać zbiorczo wykonujących umowy cywilnoprawne. Specustawa nie reguluje jednak dokładnie wielu skutków takiego zwolnienia, np. jak obliczyć zasiłek chorobowy dla takiej osoby, co jeszcze szczególnie ważne, gdy umowa była aneksowana? O wyjaśnienie zwróciliśmy się do ZUS.
Umowa w 2021 r.
Zwolnienie od składek przysługuje zleceniobiorcom działającym w tych samych branżach, co uprawnieni do jednorazowego świadczenia postojowego określonego w art. 15zs3 specustawy. [ramka] Różnica polega przede wszystkim na dacie zawarcia umowy – aby otrzymać jednorazowe świadczenie postojowe, musiała być zawarta do 16 grudnia 2021 r. (pisaliśmy o tym: „Artyści mogą składać wnioski o dodatkowe świadczenie postojowe”, dodatek Ubezpieczenia i Świadczenia z 21 stycznia 2021 r., DGP nr 13), zwolnienie ze składek obejmuje zaś umowy zawarte między 1 stycznia 2021 r. a 31 marca 2021 r., przy czym ZUS za takie umowy uważa także aneksy do kontraktów zawartych wcześniej. Wniosek o zwolnienie musi być przekazany (co ważne – przez zleceniobiorcę, bez pośrednictwa zleceniodawcy) w terminie siedmiu dni od zawarcia umowy. Jeśli zostanie przekazany później – ZUS go nie rozpatrzy.
Jakie umowy bez składek
Zwolnieniem mogą być objęte umowy, których przedmiot dotyczy:
• sztuk plastycznych, literatury, muzyki, twórczości audialnej, utworów audio-wizualnych, teatru, kostiumografii, scenografii, reżyserii, choreografii, lutnictwa artystycznego i sztuki ludowej;
• działalności artystycznej w dziedzinie sztuki aktorskiej, estradowej, tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki i instrumentalistyki;
• działalności technicznej wspomagającej produkcję audiowizualną lub produkcję i wystawianie wydarzeń artystycznych;
• usług w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu oraz usług w zakresie architektury świadczonych przez osoby nieposiadające uprawnień budowlanych;
• usług świadczonych na rzecz muzeów:
a) w zakresie pozaszkolnych form edukacji,
b) przez przewodników muzeów.
Stanowisko ZUS z 20 stycznia 2021 r. w sprawie zasiłku chorobowego dla zleceniobiorców zwolnionych ze składek
Z uwagi na to, że zleceniobiorca zwolniony ze składek nadal będzie objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, w tym obowiązkowym ubezpieczeniem wypadkowym, a jeśli przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, to również tym ubezpieczeniem, będzie miał prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, a jeżeli podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, to przysługują mu zasiłki z tego ubezpieczenia.
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu wykonującemu pracę na podstawie umowy zlecenia ustala się na podstawie miesięcznego przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględnia się kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. tej podstawy wymiaru. W związku z tym, że zleceniobiorca został zwolniony ze składek za określone miesiące, jego podstawa wymiaru składek za te miesiące wynosi „0” zł. Przy obliczeniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego oraz pozostałych zasiłków miesiące te zostaną przyjęte z kwotą 0 zł.
Zwolnienie, zwane dalej „zwolnieniem z obowiązku naliczania składek”, przysługuje od wszystkich składek, tj. na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Płatnik nie musi więc odprowadzać składek zarówno finansowanych przez siebie, jak i potrącanych z wynagrodzenia przez zleceniodawcę.
Zwolnienie może objąć przychód ze zlecenia maksymalnie za cztery miesiące ‒ od 1 stycznia 2021 r. do 30 kwietnia 2021 r. Warunkiem do uzyskania zwolnienia jest także:
nieprzekroczenie limitu przychodu – przychód uzyskany z wykonywania umów zlecenia na rzecz wszystkich zleceniodawców, w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek o zwolnienie z obowiązku naliczania składek, nie był wyższy od 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłoszonego dla celów emerytalnych obowiązującego na dzień złożenia wniosku (obecnie 15 506,79 zł);niepodleganie ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż wykonywanie umów zlecenia.
Zwolnienie nie będzie jednak przysługiwało od całości składek, jeśli przychód z umowy będzie zbyt duży. Górną granicą jest bowiem tzw. maksymalna kwota podstawy wymiaru. Specustawa o COVID-19 stanowi, że maksymalna kwota podstawy wymiaru to 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego dla celów emerytalnych (obecnie 5168,93 zł), za każdy miesiąc od stycznia 2021 r. do kwietnia 2021 r., w którym umowa zlecenia była wykonywana co najmniej jeden dzień. Jeżeli zwolnienie w danym miesiącu dotyczy tylko części przychodu z wykonywania umowy zlecenia, to od pozostałej części przychodu zleceniodawca obowiązany jest obliczyć, potrącić z dochodu zleceniobiorcy i opłacić składki na zasadach ogólnych.
Za okresy, za które przysługuje zwolnienie z obowiązku naliczania składek, zleceniodawca obowiązany jest przesyłać za zleceniobiorcę imienne raporty miesięczne, w terminach i na zasadach określonych w ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W imiennym raporcie miesięcznym nie wykazuje się kwot składek, które zostały zwolnione z obowiązku naliczania, oraz podstawy wymiaru, od której zostały ustalone.
Nieuwzględniane w świadczeniach
Informację o zwolnieniu ze składek płatnik powinien znaleźć na swoim profilu na PUE ZUS. Dzięki temu wie, że ma nie potrącać z wynagrodzenia zleceniobiorcy składek ani nie odprowadzać ich do ZUS. To jednak powoduje, jak wprost stanowi specustawa, że składki na ubezpieczenia społeczne objęte zwolnieniem nie są ewidencjonowane na koncie ubezpieczonego. Wraz z wnioskiem o zwolnienie zleceniobiorca składa zresztą oświadczenie „o świadomości, że nienaliczone składki na ubezpieczenia społeczne nie będą uwzględniane w świadczeniach z ubezpieczeń społecznych”. Co to jednak dokładnie znaczy?
W przypadku ubezpieczenia emerytalnego sytuacja jest jasna – skoro składki nie zostały odprowadzone na konto ubezpieczonego, to nie zostaną one także uwzględnione przy obliczaniu emerytury. Mniej oczywistym skutkiem jest to, że okres wykonywania zlecenia objętego zwolnieniem nie będzie uznany za okres składkowy podczas obliczania stażu koniecznego do uzyskania najniższej emerytury. Wynosi on dla kobiet 20, a dla mężczyzn 25 lat i obejmuje okresy składkowe i nieskładkowe z tym jednak zastrzeżeniem, że okresy nieskładkowe mogą stanowić maksymalnie jedną trzecią okresów składkowych. Co prawda, zwolnienie ze składek obejmuje na razie tylko cztery miesiące, ale bywa, że do prawa do emerytury minimalnej brakuje i kilku dni.
Nieco inaczej będzie wyglądała sytuacja zleceniobiorcy, którego umowa została zwolniona ze składek tylko częściowo, bo podstawa wymiaru przekraczała maksymalny poziom. Wówczas składki, które płatnik musiał opłacić, zostaną oczywiście zaewidencjonowane na koncie ubezpieczonego i wpłyną na wysokość emerytury na zasadach ogólnych.
Zwolnienie ze składek nie wpłynie jednak na ubezpieczenie zdrowotne. Zarówno zleceniodawca, jak i zgłoszeni przez niego do tego ubezpieczenia członkowie rodziny zachowują prawo do bezpłatnych świadczeń finansowanych ze środków publicznych.
Jak obliczyć
Dużo większym problemem okazało się stwierdzenie na podstawie samej tylko specustawy o COVID-19, jak należy obliczać zasiłki chorobowe dla takich osób – przy założeniu oczywiście, że do ubezpieczenia chorobowego się zgłosili oraz nie pozostają już w okresie oczekiwania. ZUS wyjaśnił, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu wykonującemu pracę na podstawie umowy zlecenia ustala się na podstawie miesięcznego przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Zgodnie z ogólną zasadą uwzględnia się kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. tej podstawy wymiaru. W związku zaś z tym, że zleceniobiorca został zwolniony ze składek za określone miesiące, jego podstawa wymiaru składek za te miesiące wynosi „0” zł. Przy obliczeniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego oraz pozostałych zasiłków miesiące te zostaną przyjęte z kwotą 0 zł.
Także w tym przypadku inna jest sytuacja osób, których umowy zostały zwolnione ze składek tylko częściowo. Przyjmując zasadę przestawioną w wyjaśnieniach ZUS, należy uznać, że do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku należy uwzględnić tylko tę część składek, do których odprowadzenia płatnik był zobowiązany. Część, z której był zwolniony, nie będzie miała wpływu na wysokość zasiłku.
Podstawa prawna
• art. 31zy14 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11)
