Okres przejściowy związany z wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, trwający do końca 2020 r., dobiegł końca. Od 1 stycznia 2021 r. Brytyjczycy i obywatele krajów UE funkcjonują w nowej rzeczywistości. Ostateczny kształt współpracy po brexicie pod wieloma względami pozostawał pod znakiem zapytania aż do ostatnich dni 2020 r., kiedy ostatecznie uzgodniono treść umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Płn. (Dz.Urz. UE z 2020 r. L 444, s. 14; dalej: umowa o handlu i współpracy). Porozumienie nie wprowadziło jednak znaczących ułatwień w prawie zatrudnienia. Zasady wjazdu, pobytu i pracy obywateli Wlk. Brytanii w UE oraz obywateli UE w Wlk. Brytanii uległy istotnym zmianom oraz stwarzają nowe trudności. Zasadniczo wpłynęły także na koszty zatrudnienia.
1. OBYWATELE WIELKIEJ BRYTANII W POLSCE
Dostęp do rynku pracy
Swobodne zatrudnienie Brytyjczyków w Polsce po 1 stycznia 2021 r. możliwe jest jedynie w przypadku beneficjentów umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Płn. z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz.Urz. UE z 31 stycznia 2020 r. L 29 s. 7; dalej: umowa o wystąpieniu). Są to osoby, które korzystały z prawa pobytu przed zakończeniem okresu przejściowego oraz kontynuują zamieszkanie w Polsce po 31 grudnia 2020 r. Na podstawie umowy o wystąpieniu zachowują one dotychczasowe uprawnienia w państwie przyjmującym, tj. posiadają prawo pobytu oraz prawo do wykonywania pracy w naszym kraju.
Nabycie statusu beneficjenta umowy o wystąpieniu następuje z mocy prawa. Brytyjczycy mieszkający w Polsce są jednak obowiązani do uzyskania nowych zaświadczeń o zarejestrowaniu ich pobytu w związku z nowym statusem. Wnioski o ich wydanie należy skierować do właściwego wojewody najpóźniej 31 grudnia 2021 r. Do czasu uzyskania nowych dokumentów Brytyjczycy mogą korzystać z zaświadczeń wydanych im jako obywatelom UE. O wydanie zaświadczeń potwierdzających nabycie uprawnień na podstawie umowy o wystąpieniu mogą aplikować także osoby, które nie uzyskały wcześniej takich dokumentów jako obywatele UE, ale przyjechały do Polski przed zakończeniem okresu przejściowego. Jednak w takiej sytuacji wymagane jest, aby wnioski o wydanie właściwych dokumentów zostały złożone nie później niż następnego dnia po upływie trzech miesięcy od daty wjazdu do Polski.
Obywateli Wlk. Brytanii, którzy wjadą do Polski już w 2021 r. w celu świadczenia pracy, obowiązują takie same procedury imigracyjne jak w przypadku obywateli państw trzecich. Oznacza to, że pierwszym krokiem do zatrudnienia Brytyjczyka będzie uzyskanie dla niego zezwolenia na pracę, o co powinien się zatroszczyć przyszły pracodawca. Nie zostały w tym zakresie przewidziane specjalne ułatwienia. W szczególności konieczne będzie przeprowadzenie testu rynku pracy, co w obliczu rosnącego bezrobocia przestanie być jedynie formalnością. Cudzoziemiec będzie mógł podjąć zatrudnienie, jeżeli właściwy urząd pracy nie przedstawi kandydata na oferowane stanowisko, który byłby obywatelem Polski lub innego państwa członkowskiego UE. W stosunku do obowiązku przeprowadzenia testu rynku pracy przewidziane są jednak wyjątki. Nie jest on np. wymagany, jeśli cudzoziemiec, dla którego ubiegano by się o zezwolenie na pracę, ukończył uczelnię wyższą w UE (nie brytyjską) w okresie trzech ostatnich lat.
Uznawanie kwalifikacji zawodowych
Wystąpienie Wlk. Brytanii z UE skutkuje także utrudnieniami w podejmowaniu zatrudnienia w zawodach regulowanych. Możliwość wykonywania zawodu regulowanego uzależniona jest od spełnienia wymogów określonych w przepisach danego państwa mówiących o dostępie do danego zawodu. Osoba, która chciałaby wykonywać dany zawód, musi mieć odpowiednie kwalifikacje.
Przynależność Wlk. Brytanii do UE umożliwiała uznawanie kwalifikacji zawodowych Brytyjczyków w UE oraz obywateli UE w Wielkiej Brytanii na podstawie dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz.Urz. UE z 2005 r. L 255, s. 22). Głównym aktem wdrażającym ww. dyrektywę w Polsce jest ustawa z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 220).
Dyrektywa, w zależności od rodzaju zawodu, przewiduje różne systemy uznawania kwalifikacji. Możliwe jest automatyczne uznanie, jeśli podejmowany zawód należy do grupy zawodów, w przypadku których wymogi w zakresie kształcenia są w pewnym stopniu zharmonizowane na szczeblu unijnym. Dotyczy to zawodu lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, lekarza weterynarii i architekta. W przypadku innych zawodów przeprowadzane jest postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji. Podczas niego właściwy organ weryfikuje kwalifikacje, jakie musi posiadać osoba, by być uprawnioną do wykonywania danego zawodu w państwie, w którym kwalifikacje te zostały uzyskane. W przypadku znaczących rozbieżności pomiędzy kwalifikacjami wymaganymi w państwie ich uzyskania oraz w państwie, w którym zawód miałby być wykonywany – jak i uznania, że doświadczenie zawodowe wnioskującego o uznanie kwalifikacji nie wyrównuje wystarczająco tych rozbieżności – organ przeprowadzający postępowanie może zdecydować o konieczności zastosowania środków wyrównawczych w postaci testu umiejętności albo stażu adaptacyjnego.
Od 1 stycznia 2021 r. dyrektywa nie jest już stosowana przez Wlk. Brytanię. Oznacza to, że kwalifikacje nabyte w państwach członkowskich UE nie są uznawane na zasadach w niej ustalonych. Z kolei państwa członkowskie UE od tej daty nie uznają kwalifikacji uzyskanych w Wlk. Brytanii, ponieważ przepisy dyrektywy odnoszą się jedynie do kwalifikacji uzyskanych w państwach UE.
Kwestii uznawania kwalifikacji zawodowych nie reguluje także umowa o handlu i współpracy. W dokumencie zawarto jedynie wytyczne dotyczące ewentualnych przyszłych ustaleń w zakresie warunków i procesu uznawania kwalifikacji.
W związku z tym obecnie uznawanie kwalifikacji zawodowych nabytych w Wlk. Brytanii (w przypadku podejmowania zawodu regulowanego w UE) bądź w UE (w przypadku podejmowania zawodu regulowanego w Wlk. Brytanii) podlega krajowym regulacjom dotyczącym poszczególnych zawodów regulowanych. Procedury uznawania kwalifikacji oraz warunki nabywania uprawnień zawodowych różnią się w zależności od profesji. Podjęcie pracy w konkretnym zawodzie wymaga zatem uprzedniego zweryfikowania, jakie wymogi należy spełnić, aby uzyskane w innym państwie kwalifikacje były zaakceptowane przez państwo przyjmujące. Może się także okazać, że wykonywanie danego zawodu będzie możliwe dopiero po uzyskaniu właściwych kwalifikacji w państwie zatrudnienia. Warto zaznaczyć, że utrudnienie to dotyczy nie tylko Brytyjczyków w UE, ale każdej osoby, która nabyła lub nabędzie kwalifikacje zawodowe w Wlk. Brytanii i będzie powoływać się na nie w celu wykonywania zawodu regulowanego w państwie członkowskim UE.
Brytyjczycy są uprawnieni do wjazdu i pobytu w państwach członkowskich UE w ramach ruchu bezwizowego przez maksymalnie 90 dni w okresie 180 dni. Posiadając zezwolenie na pracę, obywatel brytyjski będzie mógł uzyskać wizę krajową do Polski w celu wykonywania pracy, która może zostać wydana na okres do jednego roku. W trakcie pobytu w Polsce w ramach ruchu bezwizowego bądź na podstawie wizy cudzoziemiec może złożyć wniosek o wydanie mu zezwolenia na pobyt czasowy w związku z wykonywaną pracą. Takie zezwolenia wydawane są na okres od trzech miesięcy do trzech lat. Co najmniej pięcioletni, nieprzerywany legalny pobyt w Polsce stanowił będzie podstawę do uzyskania przez obywatela brytyjskiego zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, uprawniający do stałego pobytu oraz swobodnego dostępu do rynku pracy w naszym kraju.
Delegowanie w celu świadczenia usług
Obywatele Wlk. Brytanii delegowani do Polski nie korzystają z uprawnień wynikających z umowy o wystąpieniu, nawet jeśli okres ich delegowania i pobyt w naszym kraju rozpoczął się przed zakończeniem okresu przejściowego. Wynika to z tego, że postanowienia umowy o wystąpieniu obejmują jedynie obywateli, którzy korzystali w państwach przyjmujących ze swobody przepływu osób, pracowników oraz swobody przedsiębiorczości, uregulowanych w art. 21, 45 i 49 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (t.j. Dz.Urz. UE z 2012 r. C 326, s. 1; dalej: TFUE). Natomiast pobyt pracownika wysłanego do innego państwa członkowskiego w celu świadczenia usług w imieniu pracodawcy stanowi realizację swobody świadczenia usług przez tego pracodawcę, zagwarantowanej w art. 56 TFUE. Umowa o wystąpieniu nie odnosi się do niej, co powoduje, że pracownicy delegowani nie są uprawnieni do kontynuowania pobytu w państwie przyjmującym na podstawie postanowień wymienionego dokumentu. Zatem na podstawie umowy o wystąpieniu nie uzyskali oni żadnych uprawnień do pozostania w państwie przyjmującym po zakończeniu okresu przejściowego.
Brytyjczycy, którzy zostali delegowani do Polski przed 1 stycznia 2021 r., nie mogą już uzyskać nowych zaświadczeń o zarejestrowaniu pobytu. Jednak, jeśli kontynuują pobyt w Polsce, jest on uznawany za legalny do 31 grudnia 2021 r. na podstawie przepisów krajowych (po zmianach wprowadzonych ustawą z 10 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 2369). Do tego dnia osoby takie będą mogły złożyć wniosek o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy. Zezwolenie będzie wydawane jednorazowo na okres pięciu lat. Brytyjczyk legitymujący się takim zezwoleniem będzie uprawniony do podjęcia pracy w Polsce (w ramach delegowania w celu świadczenia usług) bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę. Po upływie pięcioletniego, legalnego i nieprzerywanego pobytu w Polsce posiadacz ww. zezwolenia pobytowego będzie mógł złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt stały. Warto przy tym podkreślić, że warunkiem zwolnienia z wymogów dotyczących zezwoleń na pracę jest delegowanie i rzeczywiste wykonywanie pracy w charakterze pracownika delegowanego w Polsce przed końcem 2020 r.
W odmiennej sytuacji znajdą się Brytyjczycy, których delegowanie rozpocznie się już w 2021 r. W przypadku pracowników delegowanych z terytorium Wlk. Brytanii pracodawcy będą obowiązani do uprzedniego uzyskania dla nich zezwoleń na pracę. Ponadto obywatele brytyjscy wysyłani do Polski będą musieli legitymować się podstawą legalnego pobytu w okresie delegowania. Przy krótkich delegowaniach wystarczające będzie uprawnienie do pobytu w ramach ruchu bezwizowego. W przypadku delegowania przekraczającego 90 dni w 180-dniowym okresie konieczne będzie uzyskanie przez pracownika właściwej wizy, a w razie potrzeby – także zezwolenia na pobyt czasowy.
W nieco korzystniejszej sytuacji znajdą się Brytyjczycy, którzy posiadają prawo pobytu i są uprawnieni do wykonywania pracy w innym kraju UE. Obowiązek posiadania zezwolenia na pracę nie będzie ich dotyczył, o ile będą delegowani przez pracodawcę posiadającego siedzibę w danym państwie członkowskim UE. Również w tym przypadku obywatel Wlk. Brytanii będzie musiał posiadać odpowiednią podstawę legalnego pobytu w Polsce.
Bez zmian pozostają natomiast zasady zapewniania odpowiednich warunków zatrudnienia delegowanym do Polski Brytyjczykom. Wynika to stąd, że przepisy ustawy z 10 czerwca 2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2206; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1423), implementującej dyrektywę 96/71/WE Parlamentu i Rady z 16 grudnia 1996 r. dotyczącą delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.Urz. UE z 1997 r. L 18, s. 1) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/957 z 28 czerwca 2018 r. zmieniającej dyrektywę 96/71/WE (Dz.Urz. UE z 2018 r. L 173, s. 16), stosuje się również w przypadku pracowników delegowanych z państw spoza UE, a zatem także z Wlk. Brytanii.
Podróż służbowa
Obywatele państw trzecich są uprawnieni do odbywania podróży służbowych w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę, o ile ograniczają się one do czynności, które nie stanowią formy działalności zarobkowej. Zezwolenia nie będzie wymagał np. udział w szkoleniach, konferencjach czy spotkaniach biznesowych. Możliwość odbywania takich wizyt służbowych bez obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę przewiduje także umowa o handlu i współpracy. Również w tym dokumencie wskazano, że wizyta nie może polegać na sprzedaży towarów czy świadczeniu usług na terytorium odwiedzanego państwa. W przeciwnym razie cudzoziemiec nie podlega zwolnieniu od obowiązku posiadania właściwego zezwolenia legalizującego świadczenie pracy.
Brytyjczycy są zatem uprawnieni do swobodnego odbywania podróży służbowych w Polsce, jeśli mieszczą się one w zakresie czynności wyłączonych z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę. Ponadto podstawą do wjazdu i pobytu w naszym kraju może być korzystanie z ruchu bezwizowego w dopuszczalnym okresie (tj. maksymalnie 90 dni w okresie 180 dni).
Należy dodatkowo wskazać, że podróże służbowe, które będą wiązały się z wykonywaniem działalności zarobkowej na terytorium Polski, mogą zostać uznane przez właściwe organy za formę delegowania pracownika w ramach świadczenia usług. W takim przypadku na pracodawcy wysyłającym pracownika do Polski mogą spoczywać konkretne obowiązki wobec Państwowej Inspekcji Pracy, a także konieczne będzie zapewnienie pracownikowi odpowiednich warunków zatrudnienia w okresie pobytu w Polsce zgodnie z przepisami prawa pracy.
2. polacy w wielkiej brytanii
Uprawnienie do wykonywania pracy
Analogicznie do obywateli Wlk. Brytanii w Polsce nasi obywatele w Wlk. Brytanii również zachowali dotychczasowe uprawnienia na podstawie umowy o wystąpieniu, o ile korzystali z prawa pobytu przed zakończeniem okresu przejściowego i w dalszym ciągu tam zamieszkują. W celu potwierdzenia swoich uprawnień obywatele Polski powinni wystąpić o przyznanie im specjalnego statusu pobytowego. W przypadku co najmniej pięcioletniego pobytu w Wlk. Brytanii będzie to settled status, w przypadku krótszego pobytu – tymczasowy pre-settled status. Wnioski o przyznanie jednego ze statusów mogą być składane najpóźniej do 30 czerwca 2021 r.
Uzyskanie statusu pre-settled uprawnia do pobytu w Wlk. Brytanii przez pięć lat. W okresie jego ważności możliwe jest złożenie wniosku o przyznanie settled status. Aby go uzyskać, obywatel Polski musi przebywać w Wlk. Brytanii przez okres kolejnych pięciu lat bez przerw w pobycie przekraczających sześć miesięcy w każdym dwunastomiesięcznym okresie. Dłuższe przerwy w pobycie dopuszcza się jedynie w usprawiedliwionych przypadkach. Settled status nadawany jest bezterminowo, jednak można go utracić w przypadku pozostawania poza granicami Wielkiej Brytanii przez okres przekraczający pięć lat.
Posiadacze statusów settled i pre-settled mają swobodny dostęp do rynku pracy w Wlk. Brytanii i zachowują nabyte wcześniej uprawnienia.
Natomiast od 1 stycznia 2021 r. zatrudnienie Polaków w Wlk. Brytanii, którzy nie korzystają z uprawnień przewidzianych w umowie o wystąpieniu, uległo znaczącym komplikacjom. Przede wszystkim podjęcie pracy wymaga uzyskania właściwej wizy. Może ona zostać wydana, o ile uprzednio obywatel Polski otrzyma od przyszłego pracodawcy specjalny certyfikat, certificate of sponsorship. W celu podjęcia pracy w Wlk. Brytanii nie jest wymagane samoistne zezwolenie na pracę, tak jak to ma miejsce w Polsce. W trakcie procedury wizowej wnioskujący może być zobowiązany do wykazania znajomości języka angielskiego oraz posiadania odpowiednich kwalifikacji do zajmowania proponowanego stanowiska pracy. Dodatkowo w większości przypadków przy wydawaniu wizy będzie brana pod uwagę wysokość proponowanego wynagrodzenia pracownika. W przypadku wizy np. dla pracownika wykwalifikowanego (skilled worker visa) minimalne wynagrodzenie roczne powinno wynosić 25 600 funtów brytyjskich. Stawka ta może jednak być wyższa w zależności od zawodu, w jakim pracownik zostanie zatrudniony. Oczywiście wiza nie zostanie wydana, jeśli wnioskujący nie wykaże, że spełnia wszystkie warunki konieczne do jej uzyskania.
Wysłani przez firmę nad Tamizę
Status imigracyjny Polaków delegowanych do Wielkiej Brytanii również zależy od daty, od której rozpoczął się ich pobyt w związku ze świadczeniem usług na rzecz pracodawcy delegującego. Na mocy brytyjskich przepisów obywatele Polski, którzy zostali delegowani do Wlk. Brytanii przed zakończeniem okresu przejściowego, także są uprawnieni do uzyskania statusów pre-settled i settled. Aby uzyskać odpowiedni status, muszą wykazać, że ich pobyt rozpoczął się przed 1 stycznia 2021 r. Nabycie odpowiedniego statusu zależy od okresu pobytu w Wlk. Brytanii. Możliwa jest również późniejsza zmiana ze statusu tymczasowego na bezterminowy.
Natomiast delegowanie pracownika do Wlk. Brytanii już w realiach postbrexitowych wymaga uprzedniego uzyskania właściwej wizy.
Należy zaznaczyć, że wyjście Wlk. Brytanii z UE wiąże się z zakończeniem stosowania w tym kraju dyrektywy 96/71/WE Parlamentu i Rady z 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/957 z 28 czerwca 2018 r. zmieniającej dyrektywę 96/71/WE. Fakt ten nie wpływa jednak na warunki, jakie muszą być zapewniane pracownikom delegowanym. W dalszym ciągu bowiem obowiązuje zasada stosowania prawa krajowego w stosunku do pracownika delegowanego. A przepisy wewnętrzne Wlk. Brytanii, które uwzględniają regulacje dyrektyw unijnych, wciąż pozostają niezmienione.
Podróże służbowe
Kwestie wizyt służbowych zostały uwzględnione w umowie o współpracy i handlu. Podobnie jak w Polsce możliwość odbycia podróży służbowej bez obowiązku uzyskania właściwych zezwoleń jest uzależniona od czynności podejmowanych przez wjeżdżających do kraju. Wizyty nie mogą polegać na działalności zarobkowej, aby wjazd i pobyt w Wlk. Brytanii był swobodny (może to być więc np. udział w szkoleniach, konferencjach czy spotkaniach biznesowych). W przypadku wjazdu niezwiązanego z celami zarobkowymi obywatele Polski są uprawnieni do pobytu w Wlk. Brytanii bez konieczności uzyskiwania wizy przez maksymalnie trzy miesiące.