Gminy podejmują sprzeczne decyzje w sprawie przyznania pomocy osobom zajmującym się niepełnosprawnym mężem lub żoną. O świadczenia dla nich upomina się rzecznik praw obywatelskich.
Osoby, które zostały bezprawnie pozbawione świadczenia pielęgnacyjnego, mogą od ponad miesiąca starać się o jego przywrócenie i składać wniosek o zasiłek dla opiekuna. Problem z jego odzyskaniem mają jednak ci, którym już kiedyś gmina odmówiła wsparcia, a otrzymali je dopiero wskutek odwołania np. do sądu administracyjnego. Taka sytuacja dotyczy najczęściej małżonków. Zdaniem prawników zasiłek powinni dostać.
Dwie przesłanki
Co do zasady osoba starająca się o pomoc przewidzianą w ustawie z 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. poz. 567) musi spełnić dwa warunki. Pierwszy dotyczy posiadania decyzji przyznającej świadczenie pielęgnacyjne, która 1 lipca 2013 r. wygasła z mocy prawa na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1548). To właśnie ten przepis zakwestionował Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt. K 27/13), co spowodowało uchwalenie kwietniowej ustawy.
Natomiast drugim warunkiem jest spełnianie przesłanek do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego zawartych w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1456 ze zm.) w brzmieniu z 31 grudnia 2012 r.
Problemy ze spełnieniem tego drugiego wymogu mają osoby, którym świadczenie pielęgnacyjne przyznały samorządowe kolegium odwoławcze (SKO) lub wojewódzki sąd administracyjny (WSA) wskutek odwołania po wcześniejszej odmowie gminy. Taka sytuacja dotyczyła szczególnie małżonków, np. żony opiekującej się niepełnosprawnym mężem. Gminy wydawały im negatywne decyzje, powołując się na art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z 2003 r. Zgodnie z nim świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim (chyba że współmałżonek sam ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności). Natomiast SKO i WSA, przyznając im pomoc, powoływały się na wyrok TK z 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07), który orzekł, że sprzeczne z prawem jest przyznawanie świadczenia tylko osobom opiekującym się niepełnosprawnym dzieckiem.
Sprzeczne decyzje
Gminy mają wątpliwości co do tego, czy takim osobom można przyznać zasiłek.
– Wyroki zapadają w indywidualnych sprawach, my natomiast musimy kierować się ustawą. Ta wyraźnie wskazuje, że świadczenie pielęgnacyjne małżonkom nie przysługuje, i dlatego odmawiamy im zasiłku dla opiekuna – mówi Eliza Dygas, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku.
Również Przemysław Andrysiak, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Zabrzu, dodaje, że tacy opiekunowie otrzymają decyzję negatywną.
– Będziemy im jednak sugerować złożenie odwołania, gdyż mają dużą szansę, aby wsparcie otrzymać, tak jak miało to miejsce w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego – podkreśla.
Inaczej jest natomiast np. w Gdyni i Katowicach, gdzie zasiłek dla opiekuna jest małżonkom przyznawany.
– Skoro kolegium odwoławcze uznało, że podjęliśmy błędną decyzję i zdecydowało, że świadczenie się należało, to nie widzę powodów, dla których mamy teraz odmówić tym osobom zasiłku – informuje Anna Łepik, zastępca naczelnika wydziału spraw społecznych Urzędu Miasta w Gdyni.
Potrzebna interpretacja
O wydanie jednoznacznego stanowiska w tej sprawie wystąpiła do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej prof. Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich. Na pytanie DGP o uprawnienie małżonków do zasiłku, resort pracy nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi. Wskazał w niej, że przepis o braku uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego dla małżonków obowiązywał przed 1 lipca 2013 r., a indywidualne wnioski o przyznanie świadczeń rozpatrywane są przez władze lokalne – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
– Zasadniczym celem ustawy z 4 kwietnia 2014 r. jest przywrócenie świadczenia osobom, które miały do niego prawo przed nowelizacją – wskazuje Urszula Nowaczyk, adwokat z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych P. J. Sowisło & Topolewski.
Dodaje, że w związku z tym należy przyjąć, iż przyznanie prawa do świadczenia w poprzednim stanie prawnym wyczerpuje drugą z przesłanek warunkujących nabycie zasiłku dla opiekuna, a mianowicie spełnienie wymagań do otrzymywania wsparcia określonego w przepisach ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu, jaki miały 31 grudnia 2012 r.
– Uzasadniony wydaje się pogląd, że wszystkie osoby, które w lipcu zeszłego roku straciły świadczenie pielęgnacyjne, mogą się ubiegać o zasiłek dla opiekuna, a organy ustalające prawo do niego powinny uwzględniać ten fakt – stwierdza Urszula Nowaczyk.
Przywołuje też stanowisko WSA w Szczecinie (sygn. akt II SA/Sz 1069/13), który stwierdził, że osoby, którym przyznano świadczenie pielęgnacyjne, mają prawo oczekiwać po zmianie stanu prawnego ciągłości wsparcia należnego za sprawowanie opieki.
Również zdaniem radcy prawnego Bartosza Frączyka małżonkowie należący do grupy osób, które utraciły prawo do świadczenia na podstawie niekonstytucyjnych przepisów, mają prawo do zasiłku wraz z odsetkami.
