Przepisy umożliwiające finansowanie z budżetu opłat przedsiębiorcy na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w okresie sprawowania osobistej opieki nad potomkiem własnym lub przysposobionym obowiązują od 1 września 2013 r.
Dziennik Gazeta Prawna
Przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych dają rodzicom szczególne uprawnienia w związku z urodzeniem dziecka. Są to przede wszystkim urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński, urlop rodzicielski oraz przysługujący w tym okresie zasiłek macierzyński. Po ich zakończeniu każdy z rodziców ma prawo otrzymać urlop wychowawczy w celu sprawowania osobistej opieki nad potomkiem. Przysługuje on pracownikom na mocy art. 186 kodeksu pracy. I choć dla osób prowadzących działalność gospodarczą funkcjonuje on na nieco innych zasadach, to potocznie bywa określany urlopem wychowawczym dla przedsiębiorców (art. 14a ust. 1d i 1e ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Uprawnienie to przysługuje osobom prowadzącym działalność gospodarczą od września 2013 r.
Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem wiąże się z przywilejem finansowania składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe oraz zdrowotne z budżetu państwa (art. 86 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). W efekcie pieniądze trafiają bezpośrednio na konto ZUS, który samodzielnie sporządza dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe za osoby przebywające na urlopie wychowawczym. W tym czasie nie ma możliwości przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. W konsekwencji przedsiębiorca nie dostanie żadnych pieniędzy w przypadku choroby, podobnie jak zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia kolejnego dziecka.
Skorzystanie z pomocy finansowej państwa nastąpi tylko wtedy, gdy przedsiębiorca nie ma innego tytułu ubezpieczenia (np. umowy-zlecenia) albo ustalonego prawa do emerytury lub renty. W przeciwnym razie będzie zmuszony sam opłacać składki od uzyskiwanego przychodu pomimo przebywania na urlopie.

Kto i kiedy skorzysta

Obok przedsiębiorców, tj. osób prowadzących działalność pozarolniczą i wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej prowadzonej przez ministra gospodarki, ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i zdrowotnemu w związku z osobistą opieką na dzieckiem podlegają również:
● twórcy, artyści, przedstawiciele wolnych zawodów (lekarze, prawnicy, architekci, tłumacze itd.), wspólnicy spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej, wspólnik jednoosobowej spółki z o.o, osoba prowadząca publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół,
● zleceniobiorcy, którzy wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
● osoby współpracujące z przedsiębiorcami i innymi grupami zawodowymi wskazanymi w tej części,
● duchowni.
Warunkiem przejścia na urlop wychowawczy przez takie osoby jest zawieszenie prowadzonej firmy (decyduje data wpisu w ewidencji działalności gospodarczej; jego brak rodzi domniemanie kontynuowania pracy zarobkowej). Liczy się również staż ubezpieczeniowy – działalność należy utrzymywać przez okres co najmniej 6 miesięcy przed złożeniem wniosku urlopowego i nie mieć z tego tytułu zaległości w ZUS. I wreszcie należy pamiętać, że w ramach firmy nie wolno zatrudniać żadnego pracownika.
Co ważne, prawo do finansowania składek z budżetu państwa przysługuje tylko jednemu rodzicowi, nawet jeśli drugi z nich jako pracownik albo przedsiębiorca spełnia wymogi prawne do ubiegania się o nie.
Opieka może trwać maksymalnie 3 lata, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Urlop można wykorzystać jednorazowo w całości lub częściowo, przy czym maksymalnie w 4 osobnych okresach. W przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki przedsiębiorcy, urlop przyznawany jest na okres do 6 lat, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia przez dziecko 18. roku życia.
Warto wiedzieć, że jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, zawieszenie jest skuteczne tylko wówczas, gdy zdecydują się na nie wszyscy wspólnicy. Jeżeli zaś przedsiębiorca jest właścicielem kilku firm, wówczas wystarczy, że zawiesi wykonywanie działalności gospodarczej w jednej z nich.

Informacje dla ZUS

Przedsiębiorca, który chce skorzystać z urlopu, składa do organu rentowego oświadczenie o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wniosek o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego (może dotyczyć też członków rodziny). Załącza do nich skrócony odpis aktu urodzenia dziecka i ewentualnie orzeczenie o jego niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Na zmianę danych ma 7 dni od ich zaistnienia.
W oświadczeniu koniecznie należy podać:
● imię i nazwisko osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem wraz z numerem PESEL (jeśli nie nadano tego numeru, należy podać serię i numer dowodu osobistego lub paszportu),
● miejsce zamieszkania,
● dzień rozpoczęcia oraz zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,
● imię i nazwisko dziecka oraz datę jego urodzenia,
● informację o ostatnim okresie ubezpieczenia i jego tytule prawnym,
● informację o korzystaniu przez drugiego rodzica z uprawnień do podlegania ubezpieczeniom, jako osobie pobierającej zasiłek macierzyński lub z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo jako osobie sprawującej opiekę nad małym dzieckiem.
Ta ostatnia informacja jest o tyle istotna, o ile prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami nie powstaje, jeżeli drugi z rodziców korzysta w tym czasie ze wskazanych w oświadczeniu urlopów lub zasiłków.
Urlop rozpoczyna się w dniu wskazanym w oświadczeniu, najwcześniej w dacie zawieszenia działalności gospodarczej. ZUS nie przesyła żadnych pism potwierdzających ten fakt, chyba że dojdzie do wniosku, że któryś z warunków nie jest spełniony. Wówczas należy spodziewać się decyzji odmawiającej finansowania ubezpieczeń, od której można w ciągu miesiąca odwołać się do sądu okręgowego (wydział pracy i ubezpieczeń społecznych).

Ile się należy

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (3746 zł w 2014 r.). Jest to stawka maksymalna, co wynika z obwieszczenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2014 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Jednocześnie podstawa wymiaru nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (1680 zł w 2014 r.). W takim ujęciu obowiązuje ona od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku kalendarzowego.
Z kolei podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie art. 16a ust. 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych. W chwili obecnej jest to 520,00 zł.
Składki emerytalno-rentowe są opłacane za faktyczną liczbę dni poświęconych osobistej opiece nad dzieckiem. Jeżeli więc przedsiębiorca zawiesi działalność albo do niej powróci w połowie miesiąca, składka będzie o połowę mniejsza. Jeżeli będzie to inny dzień miesiąca, składka zostanie wyliczona proporcjonalnie do liczby dni urlopowych. Podstawę dzieli się wówczas przez liczbę dni danego miesiąca, a następnie mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom w danym miesiącu.
Inaczej jest ze składką zdrowotną, która jest niepodzielna. Niezależnie od tego, w którym dniu miesiąca rozpoczęto urlop wychowawczy, będzie ona naliczona i wpłacona do ZUS w kwocie odpowiadającej składce za pełny miesiąc.
PRZYKŁAD
1. Umowa zlecenie nie wlicza się w okres
Przedsiębiorca, który 10 czerwca rozpoczął szósty miesiąc prowadzenia działalności gospodarczej, postanowił skorzystać z prawa do osobistej opieki nad dzieckiem. Wcześniej mężczyzna pracował przez miesiąc jako zleceniobiorca. Jego żona, która wykorzystała już urlopy macierzyński i rodzicielski (w sumie przebywała na nich przez 12 miesięcy), jest obecnie na urlopie wychowawczym. Zakończy go 30 czerwca br., ponieważ postanowiła wykorzystać go tylko w wymiarze dwóch lat.
Przedsiębiorca nie może obecnie skorzystać z przywileju finansowania składek przez budżet państwa, gdyż nie osiągnął półrocznego stażu ubezpieczeniowego. Nie można do niego bowiem zaliczać okresu, w którym wykonywał umowę-zlecenia. Co więcej, nawet gdyby mężczyzna miał odpowiedni staż, to mógłby skorzystać z urlopu wychowawczego dopiero wówczas, gdy do pracy wróci jego żona (prawo zabrania równoczesnego przechodzenia na urlop wychowawczy). W opisanym przypadku długość osobistej opieki nad dzieckiem wyniesie maksymalnie 2 lata, tj. do osiągnięcia przez podopiecznego 5. roku życia.
Podstawa prawna
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.).
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442).
Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027).
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2013, poz. 1456 ze zm.).
Obwieszczenie ministra pracy i polityki społecznej z 13 grudnia 2013 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2014 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (M.P. z 2013 r. poz. 1028).