Specyfika niektórych zakładów pracy wymaga pracy pracownika w niektórych dniach ponad osiem godzin na dobę. Istnieją systemy czasu pracy, które pozwalają na pozostawanie pracowników w dyspozycji pracodawcy ponad podstawowe normy, np. równoważny czas pracy. Kodeks pracy daje ponadto pracodawcy prawo zlecania pracownikom pełnienia dyżuru. Co w takiej sytuacji przysługuje pracownikowi?

Istotą dyżuru jest pozostawanie pracownika do dyspozycji pracodawcy poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę. Dyżur może odbywać się w zakładzie pracy, innym wyznaczonym miejscu (np. u klienta) lub w domu pracownika.
Dyżur nie zawsze będzie oznaczał konieczność wykonania pracy. Jeżeli zaistnieje taka potrzeba i dyżur przekształci się w wykonywanie pracy, pracownik będzie uprawniony do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeżeli pracownik nie będzie wykonywał pracy w czasie trwania dyżuru, wówczas jego uprawnienia zależą od tego, czy dyżur był pełniony w domu czy poza domem.
Za czas dyżuru pełnionego w domu, podczas gdy nie była wykonywana praca, nie należy się żadna rekompensata. Czas dyżuru pełniony poza domem wynagradzany jest albo czasem wolnym udzielanym w tym samym wymiarze co czas trwania dyżuru, albo też wynagrodzeniem wynikającym z osobistego zaszeregowania pracownika (względnie 60-proc. wynagrodzeniem obliczonym proporcjonalnie za ten czas). Stanowi o tym art. 1515 ust. 3 k.p.
Jak rozliczać czas pięciogodzinnego dyżuru, gdy pracownik przez dwie godziny przebywał w zakładzie pracy, pozostając w gotowości do świadczenia pracy, ale bez jej wykonywania, a przez trzy godziny musiał wykonywać pracę? Moim zdaniem konieczność wykonywania obowiązków powoduje, że dyżur przekształca się w świadczenie pracy i należy się za ten czas wynagrodzenie i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych (za trzy godziny pracy). Z kolei nie widzę podstaw, aby za pozostały czas pełnienia dyżuru również przyznawać wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Za ten czas będzie przysługiwało wynagrodzenie lub czas wolny według zasad określonych w art. 1515 ust. 3 k.p. Zgodnie z definicją dyżuru cechuje się on jedynie gotowością do wykonywania pracy, a nie jej świadczeniem, i nie stanowi to pracy w godzinach nadliczbowych. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 31 stycznia 1978, I PRN 147/77.
KATARZYNA DULEWICZ
radca prawny i partner CMS Cameron McKenna
Katarzyna Dulewicz, radca prawny i partner CMS Cameron McKenna / DGP