Uznaną formą dokonywania zmian w układzie zbiorowym jest zawieranie dodatkowych porozumień, zwanych protokołami dodatkowymi. W ten sposób wprowadza się przede wszystkim zmiany o charakterze aktualizacyjnym, np. podnosi okresowo stawki płac stosownie do postępów inflacji i ustaleń zapadających w Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych. Zmiany o większym ciężarze gatunkowym są w praktyce dokonywane poprzez rozwiązanie dotychczasowego układu i zawarcie nowego.

Protokół dodatkowy stanowi integralną część układu zbiorowego pracy; stosuje się do niego odpowiednio przepisy dotyczące układu (art. 2419 par. 1 zd. 2 k.p.). Oznacza to m.in., iż zawarcie protokołu wymaga przestrzegania reguł odnoszących się do zawarcia układu zbiorowego, np. co do wymogu rejestracji.
Przez okres obowiązywania układu zbiorowego stosuje się zasadę tożsamości związkowej strony układu, tzn. wszelkie czynności dotyczące układu, takie jak: porozumienie o rozwiązaniu układu, jego wypowiedzenie, zmiana protokołem dodatkowym i inne, podejmują organizacje związkowe, które go zawarły. Oznacza to, że czynności te - jeżeli po stronie związkowej występuje więcej niż jedna organizacja - wykonywać mogą wszystkie organizacje związkowe jedynie łącznie, w porozumieniu ze sobą, a nie każda z nich samodzielnie. Zarazem organizacje związkowe, które nie zawarły układu, nie mają prawa dokonywania żadnych dotyczących go czynności.
Od tej ostatniej zasady zachodzą dwa wyjątki określone w par. 3 i 4 art. 2419 k.p. Zgodnie z pierwszym wyjątkiem grono związkowych stron układu może być poszerzone o organizację, która nie zawarła układu; następuje to na drodze umownej, a mianowicie za zgodą stron układu, czyli pracodawcy oraz wszystkich organizacji związkowych, które układ zawarły. Określa się to mianem wstąpienia organizacji związkowej w prawa i obowiązki strony. Drugi wyjątek dotyczy organizacji związkowych, które po zawarciu układu stały się reprezentatywne. W rachubę wchodzi zarówno sytuacja, gdy organizacja, która po zawarciu układu stała się reprezentatywna, istniała już wcześniej, ale nie miała przymiotu reprezentatywności, jak i sytuacja, gdy powstała ona dopiero po zawarciu układu i ukształtowana została jako reprezentatywna od razu lub po pewnym czasie.
Wstąpienie do układu o charakterze strony organizacji reprezentatywnej dokonuje się w innym trybie aniżeli wstąpienie organizacji niereprezentatywnej. Wstąpienie to bowiem nie wymaga zgody pozostałych podmiotów, lecz następuje na drodze jednostronnego oświadczenia złożonego stronom układu.
W przypadku organizacji zakładowej, przystępującej do układu z powołaniem się na przymiot reprezentatywności, stosuje się odpowiednio przepisy art. 24125a par. 3-5 k.p. dotyczące stażu pracy pracowników, od których liczby zależy nabycie reprezentatywności, oraz możliwości zgłaszania zastrzeżeń co do spełnienia wymogów reprezentatywności oraz trybu rozstrzygania tych zastrzeżeń.
Informację o wstąpieniu organizacji związkowej w prawa i obowiązki strony należy zgłosić do rejestru układów (art. 2419 par. 5 k.p.). Należy przyjąć, że obowiązek ten spoczywa na organizacji wstępującej, która powinna zarazem udokumentować okoliczności, od których zależy możliwość wstąpienia (zgoda stron, stwierdzenie reprezentatywności).
Przepisów art. 2419 par. 3-5 k.p. nie stosuje się do ponadzakładowych układów zbiorowych pracy zawieranych na forum Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych (art. 5 ustawy z 6 lipca 2001 r. regulującej działalność Komisji). Ustawodawca określił bowiem w sposób wyczerpujący strony takich układów, którymi są umocowane ustawowo reprezentacje pracowników i pracodawców, biorące udział w pracach Komisji, a tym samym wstępowanie innych podmiotów w prawa i obowiązki stron układu, jest w tym przypadku niedopuszczalne.
prof. Jerzy Wratny
Uniwersytet Rzeszowski
prof. Jerzy Wratny, Uniwersytet Rzeszowski / DGP