Kodeks pracy, regulując uprawnienia związane z rodzicielstwem, rozróżnia wśród uprawnionych: pracowników ojców, pracowników opiekujących się dzieckiem oraz pracowników wychowujących dziecko. Z powyższym rozróżnieniem związane jest również zróżnicowanie uprawnień przysługujących tym osobom. Pewne uprawnienia będą zatem przysługiwać np. tylko ojcu dziecka (biologicznemu bądź temu, który przysposobił dziecko), ale wyłączony będzie z ich zakresu mąż matki niebędący ojcem.

Pracownik - ojciec dziecka ma prawo do urlopu macierzyńskiego, ale tylko jeżeli wychowuje dziecko, a matka dziecka zrezygnowała z pozostałej części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu. Pracownikowi - ojcu dziecka udziela się urlopu na jego pisemny wniosek. Ponadto, w przypadku śmierci matki dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej przez matkę części urlopu (art. 180 k.p.).
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, ma prawo do 18 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie dziesiątego roku życia. Jeżeli pracownik, o którym mowa powyżej, przyjął dziecko w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do dziesiątego roku życia, ma prawo do ośmiu tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (art. 183 k.p.).
Pracownik zatrudniony co najmniej sześć miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie czwartego roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Pracownik mający sześciomiesięczny okres zatrudnienia, bez względu na to, czy korzystał z urlopu wychowawczego przewidzianego powyżej, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika. Rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy (art. 186 k.p.).
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na dwa dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 k.p.).
Zgodnie z art. 148 k.p. w systemie równoważnego czasu pracy, przy pracy w ruchu ciągłym, przy pracach polegających na dozorze urządzeń, pracach związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy, pracach przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, w których stosowany jest system równoważnego czasu pracy, a także w systemie skróconego tygodnia pracy oraz systemie pracy weekendowej czas pracy pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia nie może przekraczać bez ich zgody ośmiu godzin.
Pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy (art. 178 par. 2 k.p.).
Należy zwrócić też uwagę, że zgodnie z art. 1891 k.p. w przypadku gdy obojgu zatrudnionym rodzicom przysługują uprawnienia z wyszczególnionych tam przepisów kodeksu pracy (np. z urlopu wychowawczego), skorzystać z uprawnień tych może tylko jedno z nich.
ARKADIUSZ SOBCZYK
radca prawny, Kancelaria Prawna Sobczyk i Współpracownicy w Krakowie
Arkadiusz Sobczyk, radca prawny, Kancelaria Prawna Sobczyk i Współpracownicy w Krakowie / DGP