Pomoc najbliższych w firmie nie zawsze musi być opłacalna. Nawet niepodpisanie z nimi żadnej umowy nie zwalnia z obowiązku ich ubezpieczenia.
W myśl ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę współpracującą z przedsiębiorcą prowadzącym pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, drugiego małżonka i przysposobione, a także rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu biznesu. Definicja ta nie obejmuje osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Ustalając, czy członek rodziny jest współpracownikiem, nie należy brać pod uwagę ani okresu, przez który współdziałał on przy wykonywaniu działalności, ani wymiaru czasu pracy czy jego wieku.

Konieczne przesłanki

Przepisy regulujące zasady podlegania ubezpieczeniom nie definiują kryteriów, jakim powinna odpowiadać współpraca przy prowadzeniu działalności. Sąd Najwyższy stwierdził, że cechami konstytutywnymi tego pojęcia są występujące łącznie przesłanki:
● istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego,
● bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej,
● stabilność i zorganizowanie,
● znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (wyrok z 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II UK 134/08).
Tak więc członek rodziny pomagający w prowadzeniu działalności okazjonalnie lub incydentalnie nie może zostać uznany za współpracownika.

Interpretacja przepisów

Aby krewny mógł zostać uznany za współpracownika przedsiębiorcy, konieczne jest wspólne prowadzenie z nim gospodarstwa domowego. Przy czym decyduje o tym łącznie wspólne zamieszkiwanie i zaspokajanie potrzeb – tak stwierdził ZUS w interpretacji indywidualnej przepisów (decyzja nr 1499/2012 z 3 stycznia 2013 r., WPI/ 200000/451/1499/2012).
Wspólnota gospodarstwa domowego oznacza, że pozostające w niej osoby mają zaspokajane potrzeby ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny). Ważny jest nie tylko adres zamieszkania (zameldowania), lecz także inne okoliczności, np. prowadzenie wspólnego budżetu domowego oraz wspólne załatwianie codziennych spraw życiowych. Można więc stwierdzić, że osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu spokrewnionego z nimi przedsiębiorcy, a także korzystający zarówno z jego zysków, jak i ponoszący skutki jego ewentualnych błędów.

Wysoka podstawa

Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz zdrowotnemu. Tylko ubezpieczenie chorobowe jest dla niej dobrowolne. Składki za nią w całości opłaca i finansuje osoba prowadząca działalność gospodarczą. Dlatego zatrudnienie członka rodziny jest kosztowne. Ponadto składki są naliczane od wysokiej podstawy wymiaru. W przypadku ubezpieczeń społecznych od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2014 roku od 2247,60 zł), a ubezpieczenia zdrowotnego – od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2013 roku, włącznie z wypłatami z zysku (w 2014 roku od 3004,48 zł).

Odrębne zasady

Zdarza sie, że osoba prowadząca działalność gospodarczą podpisuje z członkami swojej rodziny umowy zlecenia. Wówczas wspólne zamieszkiwanie, jak również prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego nie mają żadnego znaczenia. Zatrudniony podlega ubezpieczeniom jak zleceniobiorca. Potwierdził to ZUS w interpretacji indywidualnej przepisów (decyzja nr 264 z 6 marca 2014 r., WPI 200000/43/264/2014).
Stopień pokrewieństwa oraz wspólne zamieszkiwanie nie mają także znaczenia, gdy umowa o pracę zostaje zawarta przez członka rodziny ze spółką cywilną, której jednym ze wspólników jest bliski krewny (np. współmałżonek). W takiej sytuacji zatrudniony nie podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu współpracy. Należy go więc traktować jak każdego innego pracownika. Pracodawcą jest bowiem spółka, a nie konkretna osoba prowadząca pozarolniczą działalność.

PRZYKŁAD

1. Kwota przychodu nieistotna

Adam B. prowadzący działalność gospodarczą zatrudnił od 1 kwietnia swoją żonę na podstawie umowy o pracę za wynagrodzeniem minimalnym. Żona prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Mimo zawarcia umowy o pracę żona Adama B. podlega ubezpieczeniom jako osoba współpracująca. Składki za nią nie są opłacane od przychodu (1680 zł), ale na ubezpieczenia społeczne od podstawy wynoszącej co najmniej 2247,60 zł, a na ubezpieczenie zdrowotne od 3004,48 zł.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 11, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 16 ust. 5a, art. 18 ust. 8, art. 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c, art. 81 ust. 2, art. 85 ust. 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).