Postanowienia obligacyjne układu, w odróżnieniu od normatywnych, nie zawierają norm prawnych i nie kształtują treści indywidualnych stosunków pracy, ale określają wzajemne zobowiązania stron układu, czyli podmiotu związkowego z jednej strony i pracodawcy lub organizacji pracodawców z drugiej. W skład postanowień obligacyjnych wchodzą też, od 2000 roku, wzajemne zobowiązania stron dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień.

Zgodnie z art. 2411 k.p. strony, określając wzajemne zobowiązania przy stosowaniu układu, mogą w szczególności ustalić:
  • sposób publikacji układu i rozpowszechniania jego treści,
  • tryb dokonywania okresowych ocen funkcjonowania układu,
  • tryb wyjaśniania treści postanowień układu oraz rozstrzygania sporów między stronami w tym zakresie.
Z treści tego przepisu wynika, że wskazane w nim przykładowe rodzaje postanowień nie odnoszą się do całokształtu możliwych do pomyślenia i dopuszczalnych postanowień obligacyjnych, ale tylko do tych, które dotyczą stosowania układu: publikacja i rozpowszechnianie, okresowe ocenianie, wykładnia i rozstrzyganie sporów. Postanowienia obligacyjne można zatem uznać za mające charakter posiłkowy względem postanowień normatywnych kształtujących treść stosunków pracy pracowników objętych układem.
Publikacja układu nie stanowi obowiązku ustawowego pracodawcy ani innego podmiotu. W interesie pracowników i pracodawców objętych układem, jak i samych stron, leży jednak opublikowanie go oraz możliwe szerokie rozprowadzenie tekstów układu, ponieważ znajomość prawa stanowi warunek prawidłowego jego stosowania. Można przyjąć, że wynikające z części obligacyjnej układu zobowiązanie do jego publikacji i rozpowszechniania będzie, zwłaszcza gdy chodzi o układy zakładowe, obciążać pracodawcę, ponieważ pracodawca dysponuje odpowiednimi potrzebnymi w tym celu środkami finansowymi i technicznymi.
Dokonywanie okresowych ocen funkcjonowania układu, których tryb mogą ustalić strony w ramach postanowień obligacyjnych, służy korygowaniu ewentualnych występujących w praktyce nieprawidłowości. Z ocenianiem stosowania układu wiąże się ściśle dokonywanie jego wykładni. Także więc tryb wyjaśniania jego treści może być przedmiotem postanowień obligacyjnych.
Wykładnia postanowień układu dokonywana przez same strony, które go zawarły, jest przejawem tzw. wykładni autentycznej. Wiąże ona strony układu oraz strony porozumienia o stosowaniu tego układu (por. art. 2416 k.p.). Wykładnia tego rodzaju nie jest jednak wiążąca dla sądów w zakresie rozstrzygania indywidualnych spraw pracowniczych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 2 czerwca 1970 r. (I PRN 146/70, OSNCP 1971/1/4), sąd nie jest uprawniony do zobowiązania stron układu zbiorowego do autentycznej wykładni postanowień tego układu. Sąd obowiązany jest rozstrzygnąć każdą sprawę cywilną zgłoszoną w trybie właściwym i w tym celu wyposażony jest w nieskrępowaną władzę zarówno do autorytatywnego rozstrzygnięcia powstałych spornych zagadnień, jak i do wykładni przepisów ustawowych i postanowień umownych - na podstawie własnej oceny.
Wyjaśnienie treści układu przez strony występujące z przeciwstawnych pozycji nie zawsze jest procesem bezkolizyjnym. Strony mogą więc określić tryb rozstrzygania sporów powstających na tym tle poprzez powoływanie np. specjalnych komisji parytetowych (art. 2411 pkt 3 k.p.). Komisje takie mogą mieć zresztą szersze zadania w zakresie utrzymywania pokoju społecznego nieograniczające się wyłącznie do rozwiązywania sporów związanych z wykładnią postanowień wykładowych.
Nie ma przeszkód, aby w części obligacyjnej układu zbiorowego uregulować zasady prowadzenia rokowań zbiorowych w przypadku jego zmiany, w tym zwłaszcza zasady ponoszenia kosztów ekspertyz związanych z przedmiotem rokowań obciążających w zasadzie stronę, która powołała eksperta, z możliwością dokonania odmiennych ustaleń między stronami (por. art. 2414 par. 3 k.p.).
JERZY WRATNY
profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego
Jerzy Wratny, profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego / DGP