Stosunek pracy to pewien zbiór wzajemnych praw i obowiązków pracownika i pracodawcy. Obowiązki te wynikają przede wszystkim z samej umowy o pracę, dzięki której stosunek pracy w ogóle powstaje. Są też jednak i inne źródła tych praw i obowiązków – powszechnie obowiązujące i wewnętrzne przepisy prawa pracy. W tym artykule chciałbym jednak ograniczyć się do tej części stosunku pracy, która wynika z umowy o pracę.

BARTŁOMIEJ RACZKOWSKI

adwokat i partner Kancelaria Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak

Aby umożliwić prowadzenie przez zakład pracy normalnej działalności, prawo pracy pozwala pracodawcy na pewne jednostronne zmiany lub decyzje dotyczące treści stosunku pracy wynikającej z umowy o pracę. Noszą one nazwę „wypowiedzenia warunków pracy lub płacy”, „powierzenia innej pracy” i „polecenia służbowego”. Wypowiedzenie warunków pracy lub płacy to oświadczenie woli pracodawcy składane pracownikowi, które zmierza do zmiany treści stosunku pracy (art. 42 par. 1-3 kodeksu pracy). W drodze tego rodzaju wypowiedzenia, zwanego potocznie wypowiedzeniem zmieniającym, można zmienić wszystkie elementy treści stosunku pracy wynikające z umowy o pracę, a więc np. rodzaj pracy, wynagrodzenie, miejsce pracy itd. Należy pamiętać, że nie wszystkie kwestie, które są uzgadniane między pracodawcą a pracownikiem, zaliczają się do umownej części treści stosunku pracy. W drodze wypowiedzenia zmieniającego nie można zmienić samego rodzaju umowy, np. umowy na czas nieokreślony na umowę na czas określony, nie można też np. w ten sposób nałożyć na pracownika klauzuli konkurencyjnej. Wypowiedzenie takie działa w ten sposób, że pracodawca proponuje pracownikowi na piśmie zmienione warunki. Pracownik do upływu połowy okresu wypowiedzenia może te warunki odrzucić. Jeżeli pracownik tego nie zrobi, wówczas z chwilą upływu okresu wypowiedzenia nowe warunki zaczynają obowiązywać. Jeżeli pracownik je odrzuci, wówczas z upływem okresu wypowiedzenia umowa o pracę się rozwiązuje. Pismo pracodawcy powinno zawierać pouczenie o powyższym oraz pouczenie o prawie odwołania się od wypowiedzenia do sądu pracy. Jeżeli wypowiedzenie dotyczy umowy na czas nieokreślony, pismo pracodawcy powinno również zawierać przyczynę uzasadniającą. Następnym instrumentem jednostronnej zmiany treści stosunku pracy jest tzw. powierzenie innej pracy (art. 42 par. 4 k.p.). W drodze takiego powierzenia pracodawca może czasowo zmienić treść stosunku pracy pracownika. Jakkolwiek przepis art. 42 par. 4 k.p. wprost wymienia tylko rodzaj pracy – mowa jest o powierzeniu „innej pracy”, to uważam, że w tym trybie można zmieniać również inne elementy treści stosunku pracy wynikające z umowy o pracę. Zmiany można w ten sposób wprowadzać tylko na okres do trzech miesięcy w roku kalendarzowym. Nie obowiązują tu żadne formalności, np. forma pisemna czy pouczenia. Pracownik nie może też odwołać się od takiego powierzenia do sądu pracy. Jednak zmiany wprowadzane w ten sposób nie mogą powodować obniżenia wynagrodzenia, a jeżeli dotyczą samego rodzaju pracy, to nowa praca musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika. Trzecim instrumentem, który należy omówić w tym kontekście, jest polecenie służbowe. Tym różni się ono od wypowiedzenia zmieniającego i powierzenia innej pracy, że nie może ono zmieniać treści stosunku pracy, a jedynie ją konkretyzować. Jeżeli np. zgodnie z umową o pracę pracownik zatrudniony jest jako frezer, to w drodze polecenia służbowego pracodawca, a w praktyce działający w jego imieniu kierownik lub brygadzista, może konkretyzować, przy której frezarce pracownik ma pracować i jakie elementy ma obrabiać. Jeżeli np. pracownik jest zatrudniony jako kurier, to w drodze poleceń pracodawca instruuje go, dokąd i z jaką przesyłką ma się udać. W drodze polecenia nie można jednak np. polecić kurierowi pracy w charakterze szofera. To wymagałoby wypowiedzenia zmieniającego albo powierzenia innej pracy.