Przepisy nie wyjaśniają, co się dzieje, jeżeli pracodawca w wymaganym terminie nie został poinformowany o liczebności związku zawodowego. Przyjmuje się, że nie musi przeprowadzać z nim konsultacji
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo funkcjonariuszami, o których mowa w art. 2 ust. 6 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 167; dalej: ustawa), pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji (art. 251 ust. 1 tej ustawy).
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej (określone w art. 251–331 ustawy), m.in. w zakresie czynności w indywidualnych sprawach pracowniczych, przysługują również międzyzakładowej organizacji związkowej. Ustawa nie podaje definicji takiej organizacji związkowej. Przyjmuje się, że jest nią organizacja, która:
wdziała (zakresem swego działania obejmuje) u co najmniej dwóch pracodawców (u każdego z co najmniej dwóch pracodawców zatrudniony jest przynajmniej jednej członek takiej organizacji),
wzrzesza łącznie u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji co najmniej 10 członków będących pracownikami, wykonawcami pracy nakładczej lub funkcjonariuszami.
O tym, jakie zakłady pracy obejmuje działaniem międzyzakładowa organizacja związkowa, rozstrzygają samorządne decyzje właściwych organów danego związku zawodowego. Kwestie te regulują statuty i uchwały organów związku. O tym, jakie jednostki organizacyjne (zakłady pracy i pracowników) obejmuje dana międzyzakładowa organizacja związkowa, nie rozstrzyga jakaś ogólna, abstrakcyjna zasada, że organizacja tego typu może działać tylko w takich jednostkach, które istnieją uprzednio (czy przed jej powołaniem do życia), lecz autonomiczne, samorządne decyzje właściwych organów danego związku zawodowego.
SN wyjaśnia
W nawiązaniu do konieczności spełniania przesłanki liczebności członków na związek zawodowy nałożony został istotny obowiązek informacyjny. Organizacja związkowa powinna przedstawiać pracodawcy co kwartał, w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym kwartale, informację o łącznej liczbie członków tej organizacji. Przy czym obowiązek ten z mocy art. 34 ust. 1 ustawy dotyczy także międzyzakładowej organizacji związkowej.
Co się jednak stanie, gdy związek zawodowy nie dopełni wskazanego obowiązku informacyjnego lub zrobi to po określonym ustawą terminie? Niestety przepisy tego nie wyjaśniają.
Pomocne pracodawcy okazuje się w tym zakresie orzecznictwo sądowe. Wskazuje ono, że w przedmiocie uprawnień zakładowej organizacji związkowej pracodawca jest związany informacją o liczebności przekazaną przez związek, a dla wykonywania uprawnień zakładowej organizacji związkowej istotna jest liczba członków związku w dniu, w którym pracodawcy została przekazana informacja w trybie powołanego przepisu. Jeżeli zatem pracodawca w zakreślonym terminie (10 dni po zakończeniu kwartału) nie uzyskał wymaganych przez art. 251 ust. 2 ustawy informacji, ma prawo przyjąć, że od tej daty zakładowej organizacji związkowej nie przysługują już ustawowe uprawnienia (pracodawca nie musi przy tym podejmować innych działań celem ustalenia składu liczbowego związku). Dodatkowo wskazuje się jednak, że nie wyłącza to możliwości wykazania przez organizację związkową, że mimo nieprzedstawienia pracodawcy wymaganych informacji w ustawowym terminie zrzeszała ona co najmniej 10 członków.
Jeśli przyjąć, że organizacja związkowa może już po terminie ustawowym wykazywać, że zrzesza wymaganą liczbę członków, to pojawia się wątpliwość co do zgodności z prawem czynności dokonanych przez pracodawcę do tego właśnie momentu. W uchwale 7 sędziów z 20 grudnia 2012 r. (sygn. akt III PZP 7/12, OSNP 2013/9-10/101) SN wyjaśnił, że nieprzedstawienie przez zakładową organizację związkową informacji, o której mowa w art. 251 ust. 2 ustawy, powoduje, że nie są wadliwe czynności podjęte przez pracodawcę bez wymaganego współdziałania z tą organizacją aż do dnia przedstawienia tej informacji. Pogląd ten jest słuszny, daje pracodawcy pewność podjętych już czynności prawnych i stanowi swego rodzaju mobilizację dla związku zawodowego do prawidłowego wypełniania obowiązku informacyjnego wobec pracodawcy.
Można żądać ustalenia
W praktyce zdarzyć się może, że pracodawca po otrzymaniu od organizacji związkowej informacji o liczbie jej członków poweźmie istotne wątpliwości co do prawidłowości tego wskazania i w konsekwencji co do statusu organizacji związkowej. Wprawdzie ustawa o związkach zawodowych nie zawiera podstawy prawnej do możliwości weryfikowania tej informacji, jednak pracodawca nie pozostaje be szans.
Skoro występuje stan niepewności w zakresie faktu tworzącego prawo (liczebności członków związku, od którego zależy nabycie uprawnień związku w indywidualnych sprawach pracowniczych wymagających współdziałania z pracodawcą), zatem możliwe jest (na podstawie art. 189 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego; t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.; dalej: k.p.c.) wystąpienie przez pracodawcę do sądu pracy z żądaniem ustalenia, że dana organizacja związkowa (wskazana jako strona pozwana w sporze sądowym) spełnia (lub nie) przesłankę do uznania jej za zakładową organizację związkową w rozumieniu art. 251 ustawy. Podstawą prawną tego żądania będzie stanowił art. 189 k.p.c.
Z orzecznictwa
● Istotę zakładowej organizacji związkowej przybliżył Sąd Najwyższy w wyroku z 24 kwietnia 1996 r. (sygn. akt I PZP 38/95, OSNAP 1996/23/353), w którym wskazano, że jest nią tylko taka podstawowa jednostka organizacyjna związku zawodowego, która jako jedyna organizacja tego związku zakresem swego działania obejmuje cały zakład pracy (art. 3 k.p.).
● Chodzi przy tym o zakład pracy w znaczeniu przedmiotowym, jako całe przedsiębiorstwo danego pracodawcy, w tym przedsiębiorstwo składające się z dwóch lub więcej wewnętrznych zakładów (placówek zatrudnienia).