Inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie mu stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Jest to możliwe, gdy w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zasada ta wynika z art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Stosowanie tego przepisu w praktyce budzi jednak wiele wątpliwości. Pojawiają się między innymi pytania: czy naruszenie przepisów bhp musi nastąpić w warunkach recydywy, w którym roku musi być opłacona podwyższona składka, czy ZUS musi ją nałożyć, a jeśli tak – czy może ją miarkować. Pomocne w szukaniu odpowiedzi na nie będzie orzecznictwo sądów.

Powtórne naruszenie przepisów

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 grudnia 2013 r. (III AUa 700/13, LEX nr 1409038) zaznaczył, że uprawnienie inspektora pracy do nałożenia kary aktualizuje się dopiero w trakcie drugiej kontroli u tego samego pracodawcy, podczas której nastąpiło stwierdzenie naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przy czym ta druga kontrola musi następować bezpośrednio po pierwszej, a w każdej z nich wymagane jest stwierdzenie rażącego naruszenia przepisów bhp. Sąd podkreślił, że innej interpretacji art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych sprzeciwia się użycie przez ustawodawcę sformułowania „w czasie dwóch kolejnych kontroli”. Gdyby nie chodziło o dwie kontrole bezpośrednio po sobie następujące, to z pewnością użyłby sformułowania „w czasie kolejnych kontroli”.
Również Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lutego 2011 r. (II UK 230/10; LEX nr 78639) potwierdził, że przesłanką podwyższenia stopy procentowej składki wypadkowej jest naruszenie przepisów bhp w warunkach swoistej recydywy, wskazującej na pewną uporczywość płatnika w nieprzestrzeganiu wspomnianych zasad. SN podkreślił jednak, że ZUS nie może podwyższyć o 100 proc. wysokości składek za zatrudnionych, jeśli winę za wypadek ponoszą pracownicy (wyrok z 4 czerwca 2013 r.; I UK 526/12; LEX nr 1324607).

Sankcja w najbliższym roku

Co istotne, z art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynika, że wyższa o 100 proc. stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalana jest na najbliższy rok składkowy. Pamiętać trzeba, że rok składkowy w ubezpieczeniu wypadkowym nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Trwa od 1 kwietnia danego roku do 31 marca roku następnego. Niebawem rozpocznie się zatem kolejny rok składkowy, który będzie trwał od 1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2015 r.
SN w wyroku z 4 lutego 2011 r. (II UK 230/10) wyjaśnił, że sankcja w postaci podwojonej składki dotyczy roku następującego po roku składkowym, w którym inspektor pracy wystąpił do ZUS z wnioskiem o takie podwyższenie. Sens omawianej kary sprowadza się do tego, że za stwierdzone naruszanie przepisów bhp płatnik przez kolejny rok składkowy będzie zmuszony uiszczać składkę według podwojonej stopy procentowej należnej w tymże roku.
Z uwagi na to, że postępowanie o wymierzenie płatnikowi wyższej o 100 proc. stopy procentowej składki następuje na wniosek inspektora pracy, data jego złożenia stanowi punkt odniesienia w wyznaczaniu najbliższego roku składkowego, w jakim ma obowiązywać podwyższona stopa.

Brak prawa różnicowania wysokości

Wykładnia językowa art. 36 wymienionej wyżej ustawy prowadzi do wniosku, że ZUS może dokonać podwyższenia stopy procentowej składki wypadkowej o 100 proc. Gdyby ustawodawca przyznał ZUS możliwość decydowania o wysokości podwyższenia, to użyłby innego wyrażenia, np. „ZUS podwyższa stopę procentową o maksymalnie 100 proc.”.
Podstawa prawna
Art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.).