Otrzymałem wyrok sądu nakazujący spłatę zaciągniętego kredytu. Jaką część wynagrodzenia mogę mieć potrąconą i ile musi mi pozostać na przeżycie? – martwi się pan Andrzej.
Piotr Igliński Radca prawny, Kancelaria Prawna A. Sobczyk i Współpracownicy / Media / mat. prasowe
Choć wynagrodzenie za pracę jest chronione, to w wyjątkowych sytuacjach można z niego dokonywać potrąceń. Przy niektórych wierzytelnościach można to robić bez zgody pracownika, inne wymagają każdorazowo jego akceptacji.
Nie pytając pracownika o zgodę, można potrącić z wynagrodzenia netto sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych: na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych lub pokrycie innych należności, zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi i kary pieniężne. Po dokonaniu wszystkich potrąceń, z wyjątkiem tych na cele alimentacyjne, pracownikowi musi pozostać minimalna kwota na utrzymanie. To obecnie 1680 zł brutto, a po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – 1240 zł.
Zgodnie z kodeksem pracy można dokonywać potrąceń z pensji zasadniczej, dodatków (np. funkcyjnego, stażowego, szkodliwego), premii i prowizji, zmiennych składników, np. wypłaty za nadgodziny i pracę w nocy, wynagrodzeń za dyżury pracownicze, ekwiwalentu za urlop, odpraw emerytalnych i nagród jubileuszowych, odpraw z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Kolejność i wysokość potrąceń jest następująca:

1. Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – można potrącać do 3/5 wynagrodzenia, ale nie ma zastrzeżonej kwoty, jaką należy pracownikowi pozostawić. W tym przypadku pracodawca ma prawo potrącania niektórych składników wynagrodzenia w całości. Należą do nich nagroda z zakładowego funduszu nagród, trzynastka i należności przysługujące pracownikowi z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej.
2. Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (niespłacony kredyt, niezapłacony podatek). Tu można potrącać do 1/2 wynagrodzenia, ale pracownikowi musi pozostać minimalne wynagrodzenie za pracę.
3. Nierozliczone lub nieoddane zaliczki pieniężne, np. na pokrycie kosztów podróży służbowej, paliwo do samochodu służbowego. Można potrącać do 1/2 poborów, ale pracownikowi musi pozostać 75 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.
4. W ostatniej kolejności potrąca się kary pieniężne za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i naruszenie porządku w pracy (np. nieprzestrzeganie przepisów bhp, przeciwpożarowych, stawienie się w pracy pod wpływem alkoholu lub spożywanie go w pracy). Potrącenie za jedno wykroczenie, jak też za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższe od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego do wypłaty po dokonaniu wyżej wymienionych potrąceń. Pracownikowi musi przy tym pozostać 90 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Uwaga

Łączne potrącenia pierwszej, drugiej i trzeciej pozycji nie mogą przekroczyć 3/5 wynagrodzenia, natomiast drugiej i trzeciej – połowy.

W egzekucji komorniczej możliwe jest zajęcie nie tylko wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę, ale również z tytułu umowy-zlecenia, mianowania lub powołania.

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy (np. na pół etatu), kwoty wolne od potrąceń zmniejszają się proporcjonalnie do wymiaru jego etatu.

Podstawa prawna
Art. 87-91, art. 108 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r. (sygn. akt I PKN 366/98, OSNP 1999/21/684).
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 grudnia 2005 r. (sygn. akt I OSK 461/05).
Uchwała Sądu Najwyższego z 4 października 1994 r. (sygn. akt I PZP 41/94, OSNP 1995/5/63).

PORADA EKSPERTA

I nne potrącenia aniżeli wskazane wprost w Kodeksie pracy (ustawowe) są dopuszczalne jedynie za zgodą pracownika (potrącenia dobrowolne) i obwarowane wieloma ograniczeniami. Na potrzeby omawianych tu potrąceń dobrowolnych ustawodawca nie definiuje w sposób szczególny pojęcia wynagrodzenia, stąd przyjąć należy, iż chodzi o te same składniki wynagrodzenia, co w przypadku potrąceń ustawowych. Dodać jedynie trzeba, iż w orzecznictwie wyrażono pogląd, że są to również świadczenia finansowe należne pracownikowi, z którym rozwiązywany jest stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę, np. odprawa emerytalna i nagroda jubileuszowa oraz odprawy z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Pomimo, iż świadczenia te nie mają prawnego charakteru wynagrodzenia za pracę, to są chronione, co oznacza, że można z nich potrącać tylko na zasadach określonych w k odeksie pracy.
Wysokość potrąceń dobrowolnych (podobnie jak ustawowych) jest ograniczona. W przypadku potrąceń na rzecz pracodawcy
(np. zwrot pożyczki udzielonej pracownikowi przez pracodawcę bądź zwrot mylnie naliczonego wynagrodzenia) wolna od potrąceń jest kwota odpowiadająca minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (netto). Pracownik może też zgodzić się na potrącanie należności na rzecz osób trzecich, takich jak składki związkowe na rzecz zakładowej organizacji związkowej, raty pożyczki
z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, raty zaciągniętego kredytu bankowego bądź dobrowolnie płacone alimenty (bez tytułu wykonawczego). Pracownikowi musi wtedy pozostać 80 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przyjmuje się jednak, iż pracodawca nie jest związany wnioskiem o potrącanie wierzytelności na rzecz osób trzecich (z wyjątkiem zgody na potrącenie składki związkowej na rzecz zakładowej organizacji związkowej). Ponadto zgoda taka może być w każdej chwili odwołana – inaczej niż w przypadku zgody na potrącenie wynagrodzenia z wierzytelnością pracodawcy.
Zgoda pracownika powinna być wyrażona w formie pisemnej. Pomimo że kodeks pracy nie zastrzega formy pisemnej pod rygorem nieważności, to w orzecznictwie przyjmuje się jednak, że niezachowanie tej formy powoduje nieważność oświadczenia pracownika, gdyż dopiero zgoda wyrażona na piśmie stanowi spełnienie wymogu jej udzielenia. Obecnie również dopuszcza się zgodę wyrażoną w postaci elektronicznej, o ile oświadczenie pracownika opatrzone jest bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Sankcja nieważności działa z mocą wsteczną i oznacza, że potrącenia bez pisemnego oświadczenia pracownika są bezprawne. Zgoda pracownika nie może być „blankietowa”, to znaczy, że powinna dotyczyć istniejących, konkretnych wierzytelności. Może być udzielona kwotowo lub procentowo. Pracownik może udzielić zgody na potrącenie wierzytelności z wynagrodzenia nie tylko przed, ale także po jego dokonaniu, o ile ma tego świadomość, a mimo to zgadza się na potrącenie, bo uznaje dług. Natomiast nieważna jest zgoda na potrącenie wierzytelności przyszłych, w szczególności zaś na potrącenie z wynagrodzenia należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić dopiero w przyszłości.