W przypadku gdy przedsiębiorcy nie odprowadzają pieniędzy na ubezpieczenia, zakład może je uzyskać na drodze postępowania egzekucyjnego
Ściąganie należności składkowych należy do podstawowych obowiązków organu rentowego.
Zanim dojdzie do egzekucji z majątku dłużnika, przepisy przewidują inne kary za nieterminowe regulowanie płatności. Przede wszystkim na przedsiębiorcy ciąży obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę w wysokości 10 proc. rocznie, chyba że ich wysokość nie przekracza 6,60 zł.
Ponadto dłużnikowi grozi grzywna do 5 tys. zł, a także opłata dodatkowa do 100 proc. wartości nieopłaconych składek. Jednakże ta ostatnia jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy przedsiębiorca nie został wcześniej skazany prawomocnym wyrokiem za uchylanie się od obowiązków płatniczych lub gdy nie toczy się takie postępowanie. Zakaz kumulowania sankcji karnych i administracyjnych wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2010 r. (sygn. akt P 29/09).
Obciążona hipoteka
Formą kary jest ustanowienie zastawu skarbowego na ruchomościach dłużnika lub wpis do księgi wieczystej hipoteki przymusowej na nieruchomości lub użytkowaniu wieczystym. Zakład ma prawo skorzystać z tego rozwiązania niezależnie od kwoty zaległych składek. Decyzja o wysokości zadłużenia wraz z pismem o wpis do księgi wieczystej kierowane są do sądu wieczystoksięgowego. Nie oznacza to jeszcze, że nieruchomość pójdzie pod młotek.
– Wpis to bardzo skuteczny środek dyscyplinujący. Przedsiębiorca zrobi wtedy wszystko, żeby pozbyć się zaległości, np. podpisując układ ratalny – wyjaśnia Andrzej Radzisław, radca prawny. Jak wskazuje ZUS, wpis do hipoteki jest ostatecznym sposobem zabezpieczenia długu, a wnioski o egzekucję z nieruchomości wystawiane są niezmiernie rzadko.
Zakład ma także prawo złożyć do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy.
Gdy wskazane sposoby zawiodą, zakład wysyła do przedsiębiorcy upomnienie o zaległościach (w tym karach) z żądaniem zapłaty w terminie 7 dni od otrzymania pisma. Jego doręczenie skutkuje zawieszeniem pięcioletniego terminu przedawnienia płatności. Zgodnie z prawem ZUS jest zwolniony z obowiązku wysłania upomnienia do podmiotów obowiązanych do samodzielnego obliczania i uiszczania składek ,np. przedsiębiorców. Jednak praktyka zakładu jest taka, że upomnienie wysyłane jest w każdym przypadku.
Egzekucja składek
Następnie dyrektor oddziału ZUS wszczyna procedurę na podstawie ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 z późn. zm.). Przymusowemu ściągnięciu podlegają składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne i upomnienia, grzywna oraz dodatkowa opłata.
Dyrektor zaczyna od wystawienia tytułu wykonawczego, na podstawie którego prowadzone są dalsze czynności. Spośród środków prawnych ma do wyboru zajęcie wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych oraz świadczeń emerytalno-rentowych i renty socjalnej. Może prowadzić egzekucję z kilku składników majątkowych równocześnie z zastrzeżeniem, że powinien rozpocząć od środka najmniej uciążliwego dla dłużnika.
Wsparcie skarbówki
Jeżeli egzekucja własna jest nieskuteczna, dyrektor przekazuje niezwłocznie dalsze prowadzenie postępowania naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego. Ten może korzystać ze wszelkich możliwych środków wskazanych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Egzekwuje więc należności również z papierów wartościowych, weksli, autorskich praw majątkowych, udziałów w spółce z o.o., ruchomości i nieruchomości. Warto wiedzieć, że zająć może przedmioty, które są wspólną własnością dłużnika i jego małżonka. W przypadku zbiegu egzekucji z komornikiem sądowym co do danego składnika majątkowego organ właściwy do łącznego prowadzenia postępowania wyznacza sąd.
Nie podlegają egzekucji m.in. przedmioty urządzenia domowego, narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej, z wyłączeniem środka transportu, świadczenia alimentacyjne, rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe oraz świadczenia z pomocy społecznej. Wolna od zajęcia jest też kwota pieniężna w wysokości 760 zł.
W przypadku gdy przedsiębiorca nie dysponuje majątkiem na zaspokojenie należności ZUS, egzekucja jest bezskuteczna. Zaległości składkowe są wówczas w całości umarzane.