Wygaśnięcie wydanych do końca ubiegłego roku decyzji przyznających pomoc osobom zajmującym się niepełnosprawnym członkiem rodziny naruszyło ich prawa nabyte. Tak orzekł Trybunał Konstytucyjny (TK), który wczoraj rozpatrywał wniosek złożony przez prof. Irenę Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich, w sprawie art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1548).
Sędziowie orzekli, że wspomniane przepisy są niezgodne z wywodzonymi z konstytucji zasadami ochrony praw nabytych oraz zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Zaskarżone przez RPO przepisy przewidywały, że osoby, które otrzymywały świadczenie pielęgnacyjne na podstawie decyzji wydanych przed 1 stycznia 2013 r., zachowały do nich prawo do 30 czerwca. Po tej dacie wygasły one z mocy prawa. To oznaczało, że w przypadku gdy opiekunowie nie spełnili nowych przesłanek, od których uzależnione zostało uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, lub warunków uzyskania specjalnego zasiłku opiekuńczego, to od 1 lipca zostali w ogóle pozbawieni wsparcia.
TK podzielił argument rzecznika wskazujący, że przepisy te stanowiły swoistą pułapkę prawną.
– Obowiązująca do końca 2012 r. regulacja połączona z opłacaniem składek na ubezpieczenia tworzyła opiekunom stabilne warunki sprawowania opieki nad osobami niepełnosprawnymi – podkreślał Leon Kieres, sędzia sprawozdawca.
Dodał, że decyzja o rezygnacji z pracy oraz zajęciu się niepełnosprawnym członkiem rodziny miała charakter decyzji życiowej, o wieloletnich skutkach. Założenie to wynikało nie z subiektywnych odczuć opiekuna, ale działalności ustawodawcy, który zdecydował o rozszerzeniu kręgu uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego oraz zniesieniu kryterium dochodowego (co nastąpiło od 1 stycznia 2010 r.). Trybunał uznał, że uzasadnienia dla zniesienia praw nabytych nie mogą stanowić powody wskazane przez ustawodawcę. Nie może nim być m.in. racjonalizacja wydatków publicznych spowodowana gwałtownym przyrostem liczby osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Sędziów nie przekonała też teza, że dopiero wygaszenie wszystkich decyzji pozwoliło na ograniczenie kręgu opiekunów, którzy faktycznie nie zajmują się niepełnosprawnym członkiem rodziny. Trudności w ustaleniu rzeczywistej opieki nie mogą więc być przesłanką do odstąpienia od chronionych konstytucją zasad. Ponadto konstrukcja przepisów przejściowych określających sześciomiesięczny okres pobierania wsparcia nie stworzyła opiekunom ani osobom niepełnosprawnym warunków do przystosowania się do nowych okoliczności.
Leon Kieres wskazał też, że realizacja wyroku TK będzie wymagać zmiany prawa, bo sam w sobie nie daje on podstawy do dochodzenia roszczeń o utratę korzyści za okres po 30 czerwca ani do ubiegania się o specjalny zasiłek opiekuńczy czy też o świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach.
– Do przywrócenia stanu prawnego zgodnego z konstytucją ustawodawca powinien przystąpić bez zbędnej zwłoki – dodał.
ORZECZNICTWO
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia 2013 r., sygn. akt K 27/13.