Od 1 września 2013 r. ze sfinansowania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz zdrowotne mogą skorzystać rodzice prowadzący pozarolniczą działalność, osoby współpracujące, zleceniobiorcy oraz duchowni.
Za osobę sprawującą osobistą opiekę nad dzieckiem uznaje się taką, która zajmuje się potomkiem własnym, małżonka lub przysposobionym, przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nieletniego 5. roku życia. W przypadku dziecka niepełnosprawnego (jeżeli wymaga osobistej opieki) czas ten ulega wydłużeniu do 6 lat, ale nie dłużej niż do uzyskania przez nie pełnoletności.

Uprawnieni do wsparcia

Przepisy określają krąg osób, które sprawują osobistą opiekę nad dzieckiem i w związku z tym ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłaca za nie budżet. Są to:
● osoby, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy i zaprzestały jej prowadzenia lub je zawiesiły na podstawie nowo wprowadzonego art. 14a ust. 1d ustawy o swobodzie działalności gospodarczej,
● osoby, które prowadziły inną niż określoną w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (s.u.s.), przez okres co najmniej 6 miesięcy i które zaprzestały jej prowadzenia,
● zleceniobiorcy, którzy wykonywali pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia albo innej o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, przez okres co najmniej 6 miesięcy i którzy zaprzestali jej wykonywania,
● osoby współpracujące, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy o s.u.s., które przez okres co najmniej 6 miesięcy współpracowały z osobami, o których mowa powyżej i które zaprzestały tej współpracy,
● osoby duchowne, podlegające z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym przez okres co najmniej 6 miesięcy.
Obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem powstaje od dnia rozpoczęcia takiej opieki, ale nie wcześniej niż od dnia złożenia oświadczenia w ZUS. Również dzień jej zakończenia jest wskazywany w oświadczeniu.

Ubezpieczenie zdrowotne

Osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem, za którą będą wykazywane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, będzie w tym okresie podlegała także ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile nie będzie miała innego tytułu do tego ubezpieczenia. Obowiązek powstaje z dniem objęcia ubezpieczeniami społecznymi w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem, a wygasa z dniem jej zakończenia.
Składka zdrowotna będzie naliczana od kwoty odpowiadającej wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych. W 2013 r. kwota ta wynosi 520 zł.
Oczywiście osoba sprawująca opiekę ma obowiązek zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego także członków rodziny, np. dziecko czy też współmałżonka (gdy nie ma on swojego tytułu do ubezpieczenia ). Zgłoszenie członków rodziny będzie dokonywane za pośrednictwem ZUS. Ubezpieczeniu zdrowotnemu nie będzie natomiast podlegała osoba, która z tytułu opieki podlega wyłącznie ubezpieczeniu emerytalnemu.

Wymiar należności

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie sprawowania opieki nad dzieckiem będą naliczane od 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. W 2013 r. jest to 2227,80 zł. Ta podstawa obowiązuje, gdy przed rozpoczęciem opieki nad dzieckiem rodzic prowadził pozarolniczą działalność czy też współpracował przy działalności lub przy umowie-zleceniu.
Jeżeli przed rozpoczęciem opieki rodzic wykonywał umowę-zlecenie, składki na emerytalne i rentowe też będą za niego naliczane od kwoty 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia, z tym jednak zastrzeżeniem, że podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętna miesięczna kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek w okresie 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających okres sprawowania opieki nad dzieckiem i nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Aktualnie – 1200 zł, a od 1 stycznia 2014 r. – 1260 zł. W przypadku osób duchownych podstawę wymiaru będzie stanowiła kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie 1600 zł, w 2014 r. – 1680 zł).
Z kolei dla osób, które w związku z opieką będą podlegały tylko ubezpieczeniu emerytalnemu, składka będzie opłacana od kwoty 75 proc. minimalnego wynagrodzenia.
Podstawa wymiaru składek będzie proporcjonalnie zmniejszana, gdy zainteresowany rozpocznie lub zakończy sprawowanie opieki nad dzieckiem w trakcie miesiąca lub tylko przez część miesiąca będzie spełniała warunki do podlegania ubezpieczeniom. Wówczas należna kwota będzie dzielona przez liczbę dni miesiąca i mnożona przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Od tak ustalonej kwoty będą opłacane należności ubezpieczeniowe do ZUS.

Niezbędne warunki

Prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi albo ubezpieczeniem emerytalnym przysługuje, jeżeli osoba sprawująca osobistą opiekę nie ma innego tytułu do ubezpieczeń społecznych, a także nie jest emerytem lub rencistą. Przysługuje też rodzicowi, pod warunkiem że drugi nie jest objęty ubezpieczeniami z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem albo jako osoba:
● pobierająca zasiłek macierzyński,
● przebywająca na urlopie wychowawczym.
Prawo do finansowania składek z budżetu państwa, jeżeli jedno z rodziców przebywa na urlopie wychowawczym, a drugie jednocześnie spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniom z tytułu opieki, przysługuje osobie przebywającej na urlopie wychowawczym.

Zgłosić się do ZUS

Zgłoszenia do ubezpieczeń osób sprawujących opiekę nad dzieckiem oraz wyrejestrowania z tych ubezpieczeń dokonuje ZUS. W tym celu zainteresowany musi złożyć:
● skrócony akt urodzenia dziecka,
● orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, w przypadku posiadania przez dziecko takiego orzeczenia,
● oświadczenie o zamiarze podlegania ubezpieczeniom z tytułu opieki.
Niezbędne jest również podanie następujących danych:
● imienia i nazwiska,
● PESEL, a w razie jego braku serii i numeru dowodu osobistego lub paszportu,
● adresu zamieszkania,
● imienia i nazwiska dziecka oraz daty jego urodzenia,
● dnia rozpoczęcia sprawowania opieki i dzień jej zakończenia,
● informacji o ostatnim okresie ubezpieczenia,
● informacji, że drugi z rodziców nie korzysta z opieki ani nie przebywa na urlopie wychowawczym.
Na podstawie tych danych ZUS będzie zgłaszał osobę sprawującą opiekę do właściwych ubezpieczeń i co miesiąc opłacał składki. Składki finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem zakładu.
Osoba sprawująca opiekę nad potomkiem ma obowiązek zawiadomić ZUS w ciągu 7 dni o wszelkich zmianach, jakie zaszły w stosunku do danych podanych w oświadczeniu, a mających wpływ na podleganie ubezpieczeniom. Dotyczy to również tych związanych z ustaleniem prawa do emerytury lub renty albo uzyskaniem innego tytułu do ubezpieczenia (np. rozpoczęcie wykonywania umowy-zlecenia). Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej ZUS – www.zus.pl.
Nadal obowiązuje zasada podnoszenia do kwoty aktualnie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z urlopu wychowawczego osobie, która przed przejściem na niego była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy

Podstawa wymiaru składek na urlopie wychowawczym od 1 września 2013 r.

Za okres od początku września tego roku podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Jednocześnie tak ustalona podstawa nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Za miesiące: wrzesień, październik, listopad i grudzień 2013 r. podstawa wymiaru składek:

● nie może być wyższa niż 2227,80 zł, tj. 60 proc. z 3713 zł (zgodnie z obwieszczeniem ministra pracy i polityki społecznej z 14 grudnia 2012 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2013 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, M.P. poz. 1018) oraz

● niższa niż 1200 zł, tj. 75 proc. z 1600 zł (zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 14 września 2012 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia za pracę w 2013 r., Dz.U. z 2012 r. poz. 1026).

Podstawa prawna

Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.).

Art. 14a ust. 1d ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 672 z późn. zm.).

Andrzej Radzisław starszy specjalista w Wydziale Ubezpieczeń Krajowych w departamencie ubezpieczeń i składek ZUS