Osoba, która w wyniku sieroctwa lub niewłaściwej opieki rodzicielskiej była umieszczona przez sąd w pieczy zastępczej i w niej osiągnęła pełnoletność, może po opuszczeniu dotychczasowego miejsca pobytu otrzymać wsparcie, które pomoże jej w usamodzielnieniu się. Należą do niego trzy świadczenia pieniężne: na kontynuowanie nauki, zagospodarowanie i usamodzielnienie, a także pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych lub zatrudnienia.
Ich otrzymanie wymaga spełnienia określonych wymogów. Przyznawanie pomocy dla dorosłych wychowanków jest zadaniem starostów, którzy powierzają je powiatowym centrom pomocy rodzinie.

Okres pobytu

O wspomniane rodzaje wsparcia może się ubiegać osoba, która opuszcza każdą z form pieczy, czyli rodzinę zastępczą spokrewnioną, niezawodową i zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną. Od tego, gdzie przebywała osoba usamodzielniająca się, zależy natomiast minimalny okres czasu, który jest wymagany przy ubieganiu się o świadczenia pieniężne. Jeżeli była to rodzina zastępcza, ale tylko typu spokrewnionego z dzieckiem, są to trzy lata. W pozostałych przypadkach wymagane jest umieszczenie przez minimum dwanaście miesięcy.
Ponadto w związku z tym, że w określonych sytuacjach w pieczy zastępczej może przebywać również osoba pełnoletnia, ten czas również zostanie jej wliczony do tego, od którego zależy uzyskanie pomocy. Podobnie jest również w przypadku miesięcy spędzonych przez osobę usamodzielniającą się w innych placówkach, w tym np. domu pomocy społecznej, młodzieżowym ośrodku socjoterapii czy specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, jeżeli nie zostało uchylone wcześniejsze orzeczenie sądu o umieszczeniu w opiece zastępczej.

Świadczenie na naukę

Spośród przysługujących opuszczającym pieczę zastępczą osobom świadczeń pieniężnych tylko to przyznawane na kontynuowanie nauki jest niezależne od kryterium dochodowego. O taką pomoc może się ubiegać wychowanek, który uczy się w szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli, uczelni, na kursach (jeżeli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielniania), a także gdy odbywa przygotowanie zawodowe u pracodawcy.
Wysokość tego świadczenia wynosi nie mniej niż 500 zł miesięcznie i jest wypłacana w trakcie trwania odpowiednio roku szkolnego, akademickiego, kursu albo przygotowania zawodowego. Natomiast w sytuacji gdy po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej wychowanek został przyjęty w tym samym roku kalendarzowym na studia wyższe lub do placówki kształcącej nauczycieli, albo po zakończeniu studiów pierwszego stopnia zaczął ich drugi stopień, świadczenie będzie przyznane również na wrzesień. Pomoc nie będzie jednak w ogóle przyznana, jeżeli osoba, która opuściła pieczę, uczy się, ale ma już skończone 25 lat. Przepisy przewidują też inne przesłanki negatywne, które spowodują odmowę jej przyznania. Stanie się tak, jeśli usamodzielniający się:
- uczy się w szkole lub uczelni, która zapewnia bezpłatną naukę i nieodpłatne pełne utrzymanie,
- bez uzasadnionych powodów zmienił trzykrotnie na tym samym poziomie kształcenia szkołę, uczelnię, kurs lub przygotowanie zawodowe,
- został umieszczony w zakładzie karnym.
Z kolei zawieszenie wypłacania tych świadczeń nastąpi, gdy w trakcie kształcenia wychowanek, który opuścił pieczę, będzie przebywać na urlopie od zajęć lub nie będzie realizować indywidualnego programu usamodzielniania. Ponadto osoba, która otrzymuje świadczenie na kontynuowanie nauki, musi nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy przedstawiać zaświadczenie odpowiedniej instytucji potwierdzające tę okoliczność.

Wysokość dochodów

Od kryterium dochodowego, które wynosi 1200 zł miesięcznie, jest natomiast uzależnione uzyskanie pomocy na usamodzielnienie oraz zagospodarowanie. To pierwsze jest przyznawane w wysokości nie mniejszej niż 3300 zł, jeżeli osoba przebywa w rodzinie zastępczej spokrewnionej przez okres co najmniej 3 lat. Z kolei, gdy pełnoletni wychowanek przebywał w pozostałych formach pieczy, czyli rodzinie zastępczej zawodowej lub niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej lub regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, kwota świadczenia jest zróżnicowana w zależności do liczby lat w nich spędzonych. Jeśli było to powyżej trzech lat, pomoc wynosi minimalnie 6600 zł, gdy okres pobytu trwał między dwa a trzy lata, to kwota wsparcia sięgnie 3300 zł, a najmniej, bo 1650 zł, może liczyć osoba umieszczona w pieczy przez okres nieprzekraczający dwóch lat, ale nie krótszy niż rok.
Świadczenie to może być wypłacone jednorazowo lub w ratach w zależności od ustaleń indywidualnego programu usamodzielniania, nie później jednak niż do ukończenia przez ubiegającego się o nią 26 lat. Jeżeli zaś osoba ta otrzymuje pomoc na kontynuowanie nauki, to pieniądze na usamodzielnienie są jej wypłacane dopiero po tym, jak przestanie otrzymywać wsparcie związane z edukacją. Ich jednoczesne przyznanie jest możliwe tylko w uzasadnionych przypadkach.
Ostatnia forma pomocy, czyli ta przeznaczona na zagospodarowanie, jest wypłacana jednorazowo, nie później niż osoba skończy 26 lat. Wynosi ona minimum 1500 zł, a w przypadku gdy wychowanek ma orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, może otrzymać 3000 zł. Świadczenie może też być przyznane w formie rzeczowej.
Aby sprawdzić, czy wychowanek ubiegający się o pomoc na usamodzielnienie i zagospodarowanie spełnia kryterium dochodowe, uwzględnia się sumę kwot osiąganych przez tę osobę, małżonka oraz dzieci pozostające na jej utrzymaniu, podzieloną przez liczbę tych osób. Pod uwagę brane są dochody, o których jest mowa w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.).
Przepisy przewidują też sytuacje, gdy nawet przekroczenie kryterium dochodowego umożliwi uzyskanie świadczeń. Musi to być jednak uzasadnione sytuacją mieszkaniową, dochodową, majątkową lub osobistą wychowanka.

Plan działania

Dodatkowym warunkiem, który musi spełnić wychowanek składający wniosek o pomoc na kontynuowanie nauki i usamodzielnianie, jest posiadanie zatwierdzonego indywidulanego programu usamodzielniania. Jest on opracowywany przez opuszczającego pieczę wspólnie ze specjalnym opiekunem, którego musi wskazać (i przedstawić jego pisemną zgodę) na co najmniej dwa miesiące przed tym faktem, lub koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej. Opiekunem usamodzielniania może być osoba tworząca rodzinę zastępczą, prowadząca rodzinny dom dziecka, pracownik socjalny, wychowawca lub psycholog zatrudniony w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub inna wskazana osoba, która zostanie zaakceptowana przez kierownika powiatowego centrum pomocy rodzinie.
Program, który w szczególności określa zakres współdziałania oraz sposób uzyskania przez wychowanka wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, powinien być gotowy na miesiąc przed ukończeniem 18 lat. Jego realizacja wymaga zatwierdzenia przez kierownika powiatowego centrum.
Do otrzymania którejkolwiek z form pomocy niezbędne jest złożenie wniosku. W przypadku świadczenia przeznaczonego na kontynuowanie nauki i na usamodzielnienie należy to zrobić w powiecie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania przed umieszczeniem w pieczy zastępczej. Jeżeli pełnoletni wychowanek stara się o pomoc na zagospodarowanie, w uzyskaniu mieszkania lub znalezieniu zatrudnienia trzeba wybrać samorząd, w którym zamierza się on osiedlić. Przepisy nie określają wzoru wniosku o każde ze świadczeń, wiele powiatów opracowało jednak na swoje potrzeby odpowiednie formularze. Można je znaleźć na stronach internetowych powiatowego centrum pomocy rodzinie lub otrzymać druk w siedzibie tej instytucji.
Przyznanie pomocy pieniężnej ma formę decyzji, co oznacza, że osoba usamodzielniająca się ma możliwość odwołania się w przypadku braku pozytywnego rozpatrzenia wniosku. Jej podjęcia nie wymaga natomiast uzyskanie wsparcia w znalezieniu pracy lub mieszkania.
Przepisy przewidują też powody, których wystąpienie spowoduje, że powiat będzie mógł odmówić każdego z wskazanych wyżej świadczeń. Może to nastąpić, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że pomoc zostanie wykorzystana niezgodnie z celem, na jaki została przyznana, osoba usamodzielniająca się przed osiągnięciem pełnoletniości opuściła samowolnie pieczę zastępczą lub porzuciła naukę umożliwiającej jej przygotowanie zawodowe i nie podejmuje zatrudnienia.
Do innych negatywnych przesłanek należy rozwiązanie z wychowankiem stosunku pracy bez wypowiedzenia (z winy pracownika), uchylanie się przez niego bez uzasadnionej przyczyny od podjęcia proponowanego zatrudnienia, a także skazania prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Pomoc dla wychowanków innych placówek

Na specjalne wsparcie mogą też liczyć osoby usamodzielniające się, które opuszczają inne niż pieczę zastępczą jednostki, w tym np. dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schronisko dla nieletnich, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii i młodzieżowy ośrodek wychowawczy. Zasady przyznawania im świadczeń reguluje ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 182 z późn. zm.). Na jej podstawie wychowankowie mogą ubiegać się o świadczenia pieniężne na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki, na zagospodarowanie, ale w formie rzeczowej oraz w znalezieniu pracy i uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, np. w mieszkaniu chronionym. Wysokość poszczególnych świadczeń pieniężnych stanowi określony procent podstawy wynoszącej 1647 zł i jest zależna od kryterium dochodowego.

Wzór wniosku o udzielenie pomocy na kontynuowanie nauki

Koszalin, 4 listopada 2013 r.

Irena Kowalewska

ul. Słoneczna 15

02-596 Polanów

Dyrektor

Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie

w Koszalinie

Wniosek o przyznanie pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki

Zwracam się z prośbą o przyznanie pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki rozpoczętej w Wyższej Szkole Ekonomii i Rachunkowości w Poznaniu.

Jednocześnie oświadczam, że zobowiązuje się do dostarczania co semestr zaświadczenia potwierdzającego uczestnictwo w zajęciach.

Irena Kowalewska

Do wniosku dołączam:

Aktualne zaświadczenie akademickie

Oświadczenie dotyczące niekaralności

Informację dotyczącą opiekuna usamodzielniania

Podstawa prawna

Art. 140–152 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 135 z późn. zm.).