Pracodawcy mają wiele trudności w rozliczeniach z ZUS, kiedy kobieta zachodzi w ciążę podczas wychowawczego. Nie ma ona wówczas prawa do urlopu macierzyńskiego, przysługuje jej jednak zasiłek za ten okres.
Pracownica zatrudniona przez co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Urlopu tego udziela pracodawca na wniosek zatrudnionej złożony na piśmie na dwa tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z niego.
Ubezpieczona, której niezdolność do pracy spowodowana chorobą przypada w czasie korzystania z urlopu wychowawczego, nie ma prawa do wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku chorobowego za ten okres. Nie ma znaczenia przyczyna niezdolności do pracy. Oznacza to brak prawa do tych świadczeń zarówno w razie choroby spowodowanej np. przeziębieniem, jak i komplikacjami związanymi z ciążą. Pracownica na wychowawczym nie ma też prawa do zasiłku opiekuńczego.
Świadczenia z tytułu choroby i opieki przysługują jednak, jeżeli okres opieki korzystania z nich przypada po zakończeniu urlopu wychowawczego oraz jeśli zostaną spełnione pozostałe warunki ich wypłaty. [przykład 1]
Poród w trakcie urlopu
Kobieta, która urodzi dziecko w trakcie korzystania z urlopu wychowawczego, nie ma prawa do urlopu macierzyńskiego. Ma jednak prawo do zasiłku macierzyńskiego za okresy określone w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Prawo do zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka w czasie urlopu wychowawczego należy rozpatrywać, biorąc pod uwagę dwie sytuacje. Chodzi o to, czy okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego kończy się w trakcie trwającego urlopu wychowawczego, czy też urlop wychowawczy kończy się wcześniej, w czasie pobierania zasiłku za wskazane okresy (tj. okres ustalony w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego czy rodzicielskiego). Dla zobrazowania tego można wyróżnić kilka sytuacji:
Wariant 1 – gdy pracownica urodzi dziecko na wychowawczym i cały okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego kończy się przed zakończeniem urlopu wychowawczego, a pracownica nie występuje z wnioskiem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu dodatkowego i rodzicielskiego.
Wówczas zasiłek macierzyński przysługuje przez pełny okres ustalony jako urlop macierzyński. Trzeba przypomnieć, że okresu wypłaty zasiłku nie skraca się o 2 tygodnie. Jeżeli więc urodzi jedno dziecko przy jednym porodzie, to zasiłek macierzyński przysługuje jej przez okres 20 tygodni. [przykład 2]
Wariant 2 – gdy urlop wychowawczy kończy się w okresie wypłaty zasiłku macierzyńskiego.
Od następnego dnia po zakończeniu tego urlopu zatrudniona nabywa prawo do urlopu macierzyńskiego, aż do wyczerpania jego pełnego wymiaru. Następnie uzyskuje prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. [przykład 3]
Wariant 3 – gdy urlop wychowawczy kończy się w okresie odpowiadającym okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Zasiłek macierzyński przysługuje wtedy wyłącznie do ostatniego dnia trwania urlopu wychowawczego. Po jego zakończeniu pracownica nie ma prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, ponieważ może on być udzielony tylko bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego okresu urlopu macierzyńskiego. A w tej sytuacji pracownica z takiego urlopu nie korzysta, ponieważ ma udzielony urlop wychowawczy. [przykład 4]
Wariant 4 – w przypadku kiedy urlop wychowawczy kończy się w okresie odpowiadającym okresowi urlopu rodzicielskiego.
Zasiłek macierzyński przysługuje także tylko do ostatniego dnia wychowawczego. Po jego zakończeniu pracownica nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego, ponieważ może on być udzielony wyłącznie bezpośrednio po wykorzystaniu pełnego okresu dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a w tej sytuacji pracownica z takiego urlopu nie korzysta. [przykład 5]
W przypadku likwidacji pracodawcy
Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Warunkiem jest urodzenie lub przyjęcie na wychowanie (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) dziecka w czasie trwania ubezpieczenia albo też w okresie urlopu wychowawczego. Są przypadki, gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje także za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego.
Jeżeli z pracownicą będącą w ciąży zostanie rozwiązana umowa o pracę z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i nie zapewniono jej innego zatrudnienia, to do dnia porodu ma ona prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. A od dnia porodu ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. W celu uzyskania prawa do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego pracownica powinna przedłożyć w oddziale ZUS:
zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia;
świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
oświadczenie, że nie zapewniono jej innego zatrudnienia.
Dla wypłaty zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego dokumentami niezbędnymi do wypłaty zasiłku macierzyńskiego, oprócz wymienionych powyżej, jest skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika zasiłku za zgodność z oryginałem.
Dokumenty dotyczące ustalenia prawa i wypłaty zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego składa się w oddziale ZUS właściwym według miejsca zamieszkania osoby wnioskującej o te świadczenia.
Zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego w związku z ogłoszeniem upadłości lub likwidacją pracodawcy przysługuje za okresy ustalone w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego
Podstawa prawna
Art. 177 par. 1 i par. 4, art. 186, art. 1861 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 29 ust. 1 i ust. 5, art. 30 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.).
Par. 1 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz.U. z 2003 r. nr 230, poz. 2291).
Par. 11 ust. 1 i par. 13 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2012 r. poz. 444).