Od 1 września 2013 r. obowiązują przepisy umożliwiające finansowanie z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem własnym wszystkim rodzicom.
Wcześniej tylko pracownik posiadał prawo do podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w okresie przerwy związanej ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Zgodnie bowiem z art. 186 kodeksu pracy zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego. W praktyce z takiego uprawnienia korzystały osoby na podstawie umowy o pracę, funkcjonariusze Służby Celnej oraz pracujący w spółdzielni członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Wszystkie te osoby świadczyły pracę w ramach podporządkowania pracowniczego, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Zmiany nie odebrały wcześniejszych uprawnień, lecz poszerzyły grupę uprawnionych.
Obecnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w czasie opieki nad dzieckiem podlegają osoby z co najmniej 6-miesięcznym stażem ubezpieczeniowym, które w czasie sprawowania opieki zaprzestały prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub ją zawiesiły.
Takie same uprawnienia mają osoby, które zaprzestały wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia albo innej o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo współpracy przy prowadzeniu działalności lub wykonywaniu zlecenia. Za okres ubezpieczenia uznaje się czas opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Prawo do korzystania mają również ci, którzy współpracowali przy prowadzeniu działalności lub wykonywaniu zlecenia. Z kolei osoba dotychczas nieubezpieczona lub ze stażem krótszym niż 6-miesięczny, która złoży oświadczenie do ZUS o zamiarze korzystania z prawa do ubezpieczenia w okresie wychowywania dziecka, także zostanie objęta ubezpieczeniem emerytalnym.

Okres ubezpieczenia

Od 1 września przerwa umożliwiająca zajmowanie się dzieckiem może wynieść do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia. Dodatkowo matka lub ojciec mogą korzystać z przerwy w pracy, aby osobiście się zajmować dzieckiem w okresie do 6 lat, lecz nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia, jeżeli jego stan zdrowia potwierdzony jest orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Zmiana polega na tym, że okres ten jest zaliczany do stażu uprawniającego do emerytury lub renty. Dzieje się tak dlatego, że budżet państwa płaci w tym czasie składki za uprawnionego. Różne są jednak podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie dla osób rezygnujących z pracy zarobkowej w związku z opieką nad dzieckiem.
Dla osób posiadających co najmniej 6-miesięczny staż ubezpieczeniowy w związku z wykonywaną aktywnością zawodową (opłacających przez ten okres składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) bezpośrednio przed skorzystaniem z możliwości ubezpieczenia w związku z opieką nad dzieckiem ustalono kwotę 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, nie więcej jednak, niż przychód (lub odpowiednio kwota zadeklarowana) stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tej osoby i nie mniej niż 75 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.
W przypadku osób nieposiadających stażu, osób nieubezpieczonych oraz osób z krótszym niż półroczny stażem podstawę stanowi kwota 75 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zróżnicowanie wynika z tego, że ustawodawca za szczególnie uzasadnione uznał premiowanie osób, które były aktywne zawodowo i odprowadzały składki na przyszłe świadczenia.
Finansowanie składek przez budżet jest jednak możliwe tylko wówczas, jeśli osoby opiekujące się dzieckiem nie są w tym okresie aktywne zawodowo. Podstawowym warunkiem objęcia ubezpieczeniem w związku ze sprawowaniem opieki jest brak innego tytułu do ubezpieczenia. Dodatkowo warunkiem skorzystania z ubezpieczenia jest złożenie stosownego oświadczenia do ZUS zawierającego m.in. datę rozpoczęcia (nie wcześniejszą niż data złożenia wniosku) i datę zakończenia okresu wychowywania objętego ubezpieczeniem wraz ze skróconym odpisem aktu urodzenia dziecka. Ponadto w przypadku dziecka niepełnosprawnego, nad którym opieka miałaby trwać przez okres dłuższy niż 3 lata, rodzic powinien przedłożyć orzeczenie o dysfunkcji. W przypadku zmiany stanu faktycznego rodzic będzie zobowiązany powiadomić o tym ZUS. Przywilej korzystania z finansowania składek z budżetu państwa za okres sprawowania opieki dotyczy obojga rodziców, nie mogą jednakże z niego korzystać równocześnie.

Rolnik na wychowawczym

Od 1 września 2013 r. stało się możliwe finansowanie z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem własnym, swojego małżonka lub dzieckiem przysposobionym także właścicielom gospodarstw rolnych. Z tego też powodu z takiego rozwiązania mogą korzystać rolnik i domownik podlegający ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z późn. zm.).
Mogą ten okres mieć zaliczony do przyszłej emerytury także osoby ubezpieczone w KRUS na swój wniosek, a także rolnicy i domownicy, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników. Co więcej, budżet państwa będzie finansować składki osób będących członkiem rodziny rolnika lub domownika, które nie spełniają warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Składka za osobę sprawującą osobistą opiekę nad dzieckiem finansowana jest ze środków budżetu państwa od dnia złożenia wniosku.

Dodatkowe warunki

Prawo do finansowania z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników może zostać przyznane, jeżeli spełnione zostaną następujące warunki:
- złożony zostanie, w przypadku osób podlegających ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w KRUS – wniosek o finansowanie z dotacji budżetu państwa składki w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem, a w przypadku osób dotychczas niepodlegających ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w KRUS – wniosek o objęcie nim i finansowanie składki na to ubezpieczenie z dotacji budżetu państwa, w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem;
- przedłożony zostanie skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz w przypadku dziecka niepełnosprawnego orzeczenie o niepełnosprawności lub jej stopniu;
- osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie posiada ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, w tym do emerytury lub renty;
- rolnik lub domownik prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy jej prowadzeniu zaprzestanie prowadzenia tej działalności albo zawiesi jej wykonywanie bądź współpracę przy jej prowadzeniu w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Oznacza to, że w dniu rozpoczęcia finansowania składki ze środków budżetu państwa działalność ta nie może być prowadzona; drugi rodzic nie korzysta z prawa do finansowania składek z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem w KRUS albo z prawa do finansowania składek w ZUS (m.in. z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego czy przebywania na urlopie wychowawczym).
Przepisy ustawy umożliwiają finansowanie z dotacji budżetu państwa wyłącznie składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Składka z dotacji budżetu państwa równa jest należności, o której mowa w art. 17 ust. 1 ustawy, stanowiącej 10 proc. emerytury podstawowej. Z kolei osobom, które nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników (tzn. nie spełniają warunków do objęcia nim), przysługuje prawo wyboru finansowania składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w ZUS lub KRUS.

WNIOSEK

o objęcie ubezpieczeniem emerytalno-rentowym

i finansowanie składki na to ubezpieczenie z dotacji budżetu państwa w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem

Pani Maria Antonia Kowalczyk, córka Józefa

Data urodzenia: 20 kwietnia 1988 r. PESEL 88042080767

Miejsce zamieszkania: wieś Prace Średnie 32, powiat piaseczyński

Z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem Matylda Kowalczyk

Data urodzenia: 20 kwietnia 2001 r. PESEL 20130401983

W okresie od 1 października 2013 r. do 30 września 2016 r.

Dane dotyczące rolnika

Pani Maria Antonia Kowalczyk, córka Józefa

Data urodzenia: 20 kwietnia 1988 r. PESEL 20041988067

Miejsce zamieszkania: wieś Prace Średnie 32, powiat Piaseczyński

Adres prowadzenia działalności rolniczej: Złotokłos, powiat piaseczyński

Działalność jest prowadzona w gospodarstwie rolnym o powierzchni 3 ha fizyczne, z tego zero ha przelicz./dziale specjalnym produkcji rolnej/gospodarstwo rolne przeznaczone zostało do zalesienia.

.................................. ............................

(miejscowość, (podpis rolnika, rok miesiąc, dzień) seria i nr dowoduosobistego lub paszportu)

.................................. ...............................................................

(miejscowość, (podpis osoby sprawującej opiekę,

rok miesiąc, dzień) seria i nr dowodu osobistego

lub paszportu)

PRZYKŁAD

Czy każda osoba z gospodarstwem ma prawo do składek

Córka przejęła po swoich rodzicach gospodarstwo rolne. Obecnie prowadzi je wspólnie z mężem. W przyszłym roku planowany jest termin porodu. Czy w czasie, kiedy będzie zajmować się dzieckiem, nadal będzie objęta ubezpieczeniem emerytalno-rentowym?

Tak. Składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za rolników są finansowane z dotacji budżetu państwa do funduszu emerytalno-rentowego prowadzonego przez KRUS. Z takiej formy wsparcia korzystają zarówno rolnicy, jak i domownicy podlegający ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy lub na swój wniosek. Rolnikiem w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest pełnoletnia osoba fizyczna zamieszkująca i prowadząca na terenie Polski działalność rolniczą. Taka forma działalności musi być jednak prowadzona na własny rachunek w posiadanym przez nią gospodarstwie rolnym. Rolnikiem jest także osoba działająca w grupie producentów rolnych oraz ta, która przeznaczyła grunty swojego gospodarstwa do zalesienia.

Z kolei domownikiem jest osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie rolnym lub zamieszkuje na jego terenie. Za domownika przyjmuje się także osobę, która mieszka w bliskim sąsiedztwie rolnika, stale w nim pracuje, ale nie jest związana z właścicielem gospodarstwa stosunkiem pracy. I w takim przypadku zarówno domownikowi, jak i rolnikowi przysługuje prawo do finansowania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe na okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia, lub do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 18. roku życia, w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym.

Podstawa prawna

Ustawa z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 983).