Od 1 września 2013 r. z możliwości opłacanie składek z budżetu skorzystają nie tylko tak jak dotychczas pracownicy sprawujący opiekę nad dzieckiem, lecz także prowadzący działalność, osoby współpracujące, zleceniobiorcy oraz rolnicy.
Do końca sierpnia 2013 r. w trakcie sprawowania opieki nad dzieckiem w okresie urlopu wychowawczego składki na ubezpieczenia społeczne były opłacane z budżetu państwa tylko za pracownika. Warunkiem było jednak to, aby nie miał on innych tytułów do ubezpieczeń i ustalonego prawa do emerytury lub renty. Pracodawca, który udzielił urlopu wychowawczego, wykazywał składki w raporcie ZUS RCA z kodem 12 11 xx. Dla pracowników od września nic się nie zmienia.
Zmiany dotyczą pozostałych ubezpieczonych, którzy z uwagi na sprawowanie opieki nad dzieckiem nie będą aktywne zawodowo. Od 1 września 2013 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym będzie podlegała osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem własnym lub swojego małżonka lub dzieckiem przysposobionym, przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia, a w przypadku dziecka które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki tej osoby, przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Jakie warunki trzeba spełnić

Aby skorzystać z nowych przepisów, trzeba spełnić określone w ustawie warunki.
- Osoba prowadząca działalność musi ją prowadzić przez co najmniej 6 miesięcy i zaprzestać jej prowadzenia albo ją zawiesić.
- Zleceniobiorca przed rozpoczęciem opieki nad dzieckiem musi wcześniej wykonywać pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z ustawą z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, przez okres co najmniej 6 miesięcy.
- Osoba współpracująca także przez okres co najmniej 6 miesięcy poprzedzający rozpoczęcie opieki powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym i z powodu opieki współpraca powinna zostać zakończona.
- Osoba duchowna przed rozpoczęciem opieki nad dzieckiem również przez okres 6 miesięcy powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym.
Warunek prowadzenia działalności pozarolniczej, działalności zarobkowej i współpracy lub bycia osobą duchowną przez okres 6 miesięcy jest spełniony, jeżeli osoby te podlegały z tych tytułów nieprzerwanie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i opłacały składki na te ubezpieczenia. Oczywiście w przypadku zleceniobiorców czy też osób współpracujących składki te są opłacane przez płatnika, czyli zleceniodawcę oraz osobę prowadzącą działalność. Powyższe warunki nie są spełnione, gdy dana osoba przez rozpoczęciem opieki ma 6-miesięczny okres podlegania ubezpieczeniom, ale nie jest to okres z jednego tytułu tylko z dwóch, np. przez 3 miesiące osoba wykonywała umowę zlecenia, a następnie przez kolejne 3 miesiące prowadziła działalność gospodarczą. Po zsumowaniu ma 6 miesięcy, ale tylko 3 z działalności, co oznacza, że jeszcze przez co najmniej 3 miesiące musi opłacać składki po rozpoczęciu opieki nad dzieckiem aby były za nią opłacane składki na ubezpieczenia społeczne.
Osoby, które sprawują opiekę nad dzieckiem i nie spełniają określonych warunków, podlegają w związku z opieką tylko ubezpieczeniu emerytalnemu. Z takiej możliwości może skorzystać tylko jedno z rodziców, a drugie nie może jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego

Ustalanie podstawy wymiaru

W okresie sprawowania opieki nad dzieckiem składki będą naliczane od 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznej podstawy wymiaru składek (w 2013 r. ta kwota wynosi 2227,80 zł). Ta podstawa obowiązuje, gdy przed rozpoczęciem opieki nad dzieckiem rodzic prowadził działalność czy też był osobą współpracującą. Jeżeli przed rozpoczęciem opieki rodzic wykonywał umowę zlecenia składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe też będą za niego naliczane od kwoty 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia z tym jednak zastrzeżeniem, że podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętna miesięczna kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek w okresie 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających okres sprawowania opieki nad dzieckiem i nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia, czyli aktualnie 1200 zł. W przypadku osób duchownych sprawujących opiekę podstawę wymiaru będzie stanowiła kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę. Z kolei dla osób, które w związku z opieką będą podlegały tylko ubezpieczeniu emerytalnemu, składka na to ubezpieczenie będzie opłacana od kwoty 75 proc. minimalnego wynagrodzenia. [przykłady 1, 2]
Oczywiście podstawa wymiaru składek będzie proporcjonalnie zmniejszana, gdy dana osoba opiekę nad dzieckiem rozpocznie lub zakończy w trakcie miesiąca lub tylko przez część miesiąca będzie spełniała warunki do podlegania ubezpieczeniom. Wówczas kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub tylko rentowe będzie dzielona przez liczbę dni miesiąca i mnożona przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom i od tak ustalonej kwoty składki będą opłacane.

Od wysokości specjalnego zasiłku

Osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem, za którą będą wykazywane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, będzie w tym okresie podlegała także ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile nie będzie miała innego tytułu do tego ubezpieczenia.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne będzie naliczana od kwoty odpowiadającej wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.). W 2013 r. kwota ta wynosi 520 zł. Składka ta będzie opłacana przez ZUS. Oczywiście osoba sprawująca opiekę będzie mogła zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego także członków rodziny np. dziecko czy też współmałżonka (gdy nie ma on swojego tytułu do ubezpieczeń).

Jak zgłosić się do ZUS

Osoba, która sprawuje opiekę nad dzieckiem i chce, aby za ten okres były za nią opłacane składki, powinna zgłosić się do ZUS-u składając:
skrócony akt urodzenia dziecka,
oświadczenie o zamiarze podlegania ubezpieczeniom z tytułu opieki,
oraz podając:
– imię nazwisko,
– PESEL, a w razie jego braku serię i numer dowodu osobistego lub paszportu,
– adres zamieszkania,
– imię i nazwisko dziecka oraz datę jego urodzenia,
– dzień rozpoczęcia sprawowania opieki i dzień jej zakończenia,
– informację o ostatnim okresie ubezpieczenia,
– informację, że drugi z rodziców nie korzysta z opieki ani nie przebywa na urlopie wychowawczym.
Objęcie ubezpieczeniami z tytułu opieki będzie następowało od dnia określonego w oświadczeniu złożonym do ZUS nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym oświadczenie zostanie złożone.
Osoba sprawująca opiekę będzie miała obowiązek zawiadomić ZUS w terminie 7 dni, o wszelkich zmianach, jakie zaszły w stosunku do podanych w oświadczeniu informacji a mających wpływ na podleganie ubezpieczeniom. W tym terminie należy także poinformować o ustaleniu prawa do emerytury lub renty oraz o uzyskaniu innego tytułu do ubezpieczeń, np. rozpoczęciu wykonywania umowy-zlecenia.
Za rolnika lub domownika, który będzie sprawował opiekę nad dzieckiem, składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe będzie opłacana za pośrednictwem KRUS i do tej instytucji osoby te składają oświadczenie o sprawowaniu opieki.

PRZYKŁAD 1

Od kwoty minimalnego wynagrodzenia

Pani Anna od 1 marca 2013 r. ma zawartą umowę zlecenia i są za nią opłacane składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Z tytułu tej umowy otrzymuje co miesiąc wynagrodzenie w wysokości 1600 zł, które jest wypłacane ostatniego dnia danego miesiąca. Od 1 września pani Anna zamierza zaprzestać pracy i zająć się opieką nad 2-letnią córką. W takiej sytuacji składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie opieki będą wykazywane od 1600 zł (1600 zł x 6 : 6).

PRZYKŁAD 2

Pomniejszona podstawa

Pani Olga od roku wykonuje umowę zlecenia i co miesiąc otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 800 zł. Jeżeli zrezygnuje z pracy i zajmie się opieką nad 3-letnią córką, to składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą za nią wykazywane od kwoty 1200 zł (75 proc. x 1600 zł).

Podstawa prawna

Art. 6a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) – w brzmieniu obowiązującym od 1 września.