Od 17 czerwca 2013 r. zmieniły się reguły obliczania i wypłacania zasiłku w trakcie sprawowania opieki nad dzieckiem. W zależności od okoliczności wynosi on 100 proc., 80 proc. i 60 proc. podstawy wymiaru.
Dokumentowanie prawa do zasiłku macierzyńskiego / DGP
Wymiary podstawowego urlopu macierzyńskiego i podstawowego zasiłku macierzyńskiego pozostały te same. Jednak począwszy od 17 czerwca 2013 r., przed przewidywaną datą porodu zatrudniona może skorzystać nie więcej niż z 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (poprzednio mogła wykorzystać 2 tygodnie). Tym samym wydłużył się okres ewentualnego pobierania podstawowego zasiłku macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu.
Od 17 czerwca 2013 r. z tytułu urodzenia kolejnego dziecka podczas urlopu wychowawczego przysługuje zasiłek macierzyński w pełnym wymiarze, czyli odpowiednio przez 20, 31, 33, 35 i 37 tygodni. Potem należy się dodatkowy zasiłek macierzyński i zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego. Poprzednio okres jego wypłaty ulegał skróceniu o część podstawowego urlopu macierzyńskiego możliwą do wzięcia przed przewidywaną datą porodu, a więc o 2 tygodnie.
Pracownicy, która 17 czerwca 2013 r. pobierała podstawowy zasiłek macierzyński skrócony o 2 tygodnie (z tytułu porodu na urlopie wychowawczym), przedłuża się wypłatę podstawowego zasiłku macierzyńskiego o 2 tygodnie z mocy ustawy, bez konieczności składania wniosku. Jeśli jednak zgłosiła już ona wniosek o dodatkowy zasiłek macierzyński, podstawowy zasiłek macierzyński ulega przesunięciu o 2 tygodnie, a potem odbiera ona dodatkowy zasiłek macierzyński.
Podwładna, która przed 17 czerwca 2013 r. skończyła pobierać podstawowy zasiłek macierzyński z racji porodu w trakcie urlopu wychowawczego, nie nabywa prawa do wydłużenia zasiłku o 2 tygodnie. Może ona natomiast wnioskować o dłuższy wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego i z tego tytułu dodatkowego zasiłku macierzyńskiego, a potem o urlop rodzicielski i należny za jego czas zasiłek macierzyński.

Dodatkowy urlop macierzyński

Od 17 czerwca 2013 r. uległ wydłużeniu dodatkowy urlop macierzyński i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okresy pobierania z tego tytułu zasiłków macierzyńskich:
z 4 do 6 tygodni – w razie urodzenia przy jednym porodzie bądź przyjęcia na wychowanie jedynaka,
z 6 do 8 tygodni – w razie urodzenia przy jednym porodzie lub jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka,
z 2 do 3 tygodni – w razie korzystania z minimalnego podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Obecnie dodatkowy urlop macierzyński i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje po złożeniu przez zainteresowanego wniosku najpóźniej na 14 dni przed rozpoczęciem urlopu. Z urlopów tych wolno skorzystać jednorazowo albo najwyżej w 2 częściach przypadających bezpośrednio po sobie, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności. Wniosek jest dla pracodawcy wiążący.
Nowe przepisy zrównały uprawnienia zatrudnionej matki dziecka i pracownika ojca wychowującego potomka do dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz do zasiłków macierzyńskich z ich tytułu. Od 17 czerwca 2013 r. pracownik ma prawo przejść na taki urlop i zasiłek zawsze, gdy nie korzysta z niego matka. Rodzice mogą się nimi dzielić. Dodatkowy zasiłek macierzyński za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ma prawo wziąć ubezpieczony ojciec, gdy ubezpieczona matka:
pobrała podstawowy zasiłek macierzyński, ale zrezygnowała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego/dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
wykorzystała podstawowy zasiłek macierzyński przez minimum 14 tygodni po porodzie, a przez resztę podstawowego okresu pobierał go ubezpieczony ojciec dziecka i jednocześnie ubezpieczona matka dziecka nie korzysta z dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na zasadach macierzyńskiego,
przebywa w szpitalu i ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie opieki nad dzieckiem przerwała pobieranie zasiłku macierzyńskiego i z uprawnień tych korzysta ubezpieczony ojciec dziecka,
zmarła bądź porzuciła dziecko.
Podwładny nadal ma prawo łączenia opieki nad dzieckiem na dodatkowym urlopie macierzyńskim/urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego z zatrudnieniem w macierzystym zakładzie w obniżonym wymiarze czasu pracy, jednak nie mniej niż do połowy etatu. Wniosek musi złożyć najpóźniej na 14 dni (poprzednio 7 dni) przed rozpoczęciem pracy w ograniczonym rozmiarze. Inaczej niż poprzednio pracodawcy wolno odrzucić wniosek, jeżeli jego uwzględnienie nie jest możliwe ze względu na organizację lub rodzaj pracy.

Kolejne uprawnienie rodzicielskie

Nowy urlop rodzicielski należy się w wysokości 26 tygodni bezpośrednio po odebraniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, wiążącym od 17 czerwca 2013 r. Rodzice mogą się nim dzielić bądź przebywać na nim równocześnie – z zastrzeżeniem, że łącznie nie dłużej niż przez 26 tygodni. Jeśli oboje wzięli po połowie urlopu rodzicielskiego, każdy ma 13 tygodni. Urlop rodzicielski przyznaje pracodawca na pisemny wniosek zainteresowanego zgłoszony najpóźniej na 14 dni przed jego rozpoczęciem, jako wielokrotność tygodnia jednorazowo albo nie więcej niż w 3 częściach występujących bezpośrednio po sobie, przy czym każda obejmuje minimum 8 tygodni. Do wniosku trzeba załączyć pisemne oświadczenie o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego we wskazanym czasie przez drugiego rodzica albo o okresie, w którym drugi rodzic zamierza wziąć urlop rodzicielski.

Różne wysokości

Podstawowy i dodatkowy zasiłek macierzyński/zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego wynoszą 100 proc. podstawy wymiaru, a za czas urlopu rodzicielskiego – 60 proc. podstawy wymiaru. W niektórych przypadkach będzie przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Dzieje się tak, gdy:
pracownica, która nie później niż 14 dni po porodzie złożyła pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze, a bezpośrednio po nim – urlopu rodzicielskiego, jak również ubezpieczonej niebędącej pracownicą, która wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze złożyła w tym terminie,
pracownik złożył wniosek nie później niż 14 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza oraz ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, który wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze złożył w tym terminie.
Ubezpieczonej, która otrzymuje zasiłek macierzyński na poziomie 80 proc. podstawy wymiaru, wolno zrezygnować z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający: pełnemu lub części dodatkowego urlopu macierzyńskiego, pełnemu albo części dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego bądź za okres urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Otrzyma wówczas jednorazowe wyrównanie pobranych zasiłków macierzyńskich do kwoty 100 proc. podstawy wymiaru, pod warunkiem że pozostałych zasiłków macierzyńskich nie weźmie ojciec dziecka. Jeśli dokona w ten sposób rezygnacji na rzecz ojca dziecka, nie ma szans na wyrównanie, a ojcu wciąż przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. [przykłady 1–3]

Przepisy przejściowe

Głównymi adresatami nowych regulacji są osoby, które urodziły lub urodzą dziecko bądź przyjęli albo przyjmą je na wychowanie po 16 czerwca 2013 r. W pełni korzystają oni z nowych uprawnień rodzicielskich oraz pobierają zasiłki macierzyńskie wedle nowych zasad.
Jeśli podstawowy urlop macierzyński/urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego i okres wypłaty z tej racji podstawowego zasiłku macierzyńskiego/zasiłku w wysokości macierzyńskiego upłynęły między 24 a 30 czerwca 2013 r., ubezpieczeni mieli prawo do dłuższych dodatkowych urlopów macierzyńskich/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz do przedłużenia okresu pobierania dodatkowych zasiłków macierzyńskiego/w wysokości macierzyńskiego. Aby z nich skorzystać, musieli złożyć pisemne wnioski zgodnie z art. 28 ustawy z 28 maja 2013 r. o zmianie Kodeksu pracy i innych ustaw (dalej: nowelizacja).
Osoby, które 17 czerwca 2013 r. pobierały dodatkowy zasiłek macierzyński, mają prawo do uzupełniającej części dodatkowego zasiłku macierzyńskiego/zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku macierzyńskiego za czas ewentualnego urlopu rodzicielskiego po założeniu pisemnych wniosków:
wpracownicy:
– o uzupełniające tygodnie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego – najpóźniej do dnia zakończenia tych urlopów w dotychczasowych wymiarach oraz
– o udzielenie urlopu rodzicielskiego – najpóźniej do dnia upływu dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wydłużonych wymiarach,
winni ubezpieczeni:
– o wypłatę zasiłku macierzyńskiego/w wysokości macierzyńskiego za uzupełniające tygodnie – najpóźniej do dnia zakończenia odbioru tych zasiłków w starych wymiarach, i
– o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu – najpóźniej do dnia wykorzystania zasiłków w wydłużonych wymiarach.
Osoby te dostają zasiłki macierzyńskie na nowych zasadach i poziomie: odpowiednio 100 proc. i 60 proc. podstawy wymiaru (art. 30 nowelizacji).
Osobom, które skończyły pobierać dodatkowe zasiłki macierzyńskie przed 17 czerwca 2013 r., a dziecko urodziły lub przyjęły na wychowanie po 31 grudnia 2012 r., przysługują zasiłki macierzyńskie/zasiłki w wysokości zasiłku macierzyńskiego za uzupełniający wymiar oraz za okres ewentualnego urlopu rodzicielskiego – pod warunkiem, że zgłoszą pisemne wnioski:
pracownicy:
– o udzielenie uzupełniającego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego – w ciągu 7 dni od wejścia nowelizacji w życie, czyli najpóźniej do 24 czerwca 2013 r.; udzielenie nastąpiło najpóźniej w ciągu 14 dni od wejścia nowelizacji w życie, a więc od 1 lipca 2013 r.,
– o urlop rodzicielski – najpóźniej do dnia zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wydłużonych wymiarze,
winni ubezpieczeni:
– o wypłatę zasiłku macierzyńskiego/zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego za uzupełniający okres – najpóźniej 24 czerwca 2013 r., okres wypłaty zasiłku miał się zacząć nie wcześniej niż 24 czerwca 2013 r. i nie później niż 1 lipca 2013 r.,
– o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego – najpóźniej do dnia zakończenia pobierania zasiłku za wydłużony okres.
Wskazani zainteresowani otrzymają zasiłki macierzyńskie za okres podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru i za okres urlopu rodzicielskiego – na poziomie 60 proc. urlopu podstawy wymiaru. Prawo do zasiłku macierzyńskiego za uzupełniający wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ustala się zgodnie z wnioskiem osoby, przy czym wypłata nastąpiła nie wcześniej niż 24 czerwca 2013 r. i nie później niż 1 lipca 2013 r. [przykłady 4, 5]

Przykład 1

Skrócenie na wniosek
matki Pani Anna (pracownica) 4 lipca 2013 r. urodziła pierwsze dziecko. Pracodawcy zgłosiła 10 lipca 2013 r. wniosek o pełny dodatkowy urlop macierzyński i pełny urlop rodzicielski. Uzyskała uprawnienie do zasiłku macierzyńskiego w kwocie 80 proc. podstawy wymiaru za czas podstawowego i dodatkowego urlopów macierzyńskich oraz urlopu rodzicielskiego. Podstawowy urlop macierzyński (140 dni) będzie trwał od 4 lipca do 20 listopada 2013 r. Kobieta 18 listopada 2013 r. złoży wniosek o rezygnację z 2 ostatnich tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego i z pełnego urlopu rodzicielskiego, załączając oświadczenie o braku zamiaru wzięcia niewykorzystanych części przez ojca. Przysługuje jej jednorazowe wyrównanie do 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego, za czas podstawowego urlopu macierzyńskiego i za 4 przebyte tygodnie dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Przykład 2

Rezygnacja z części urlopu rodzicielskiego
Załóżmy, że pan Zygmunt (pracownik) 8 lipca 2013 r. przyjmie dwoje rodzeństwa na wychowanie i wystąpi do sądu opiekuńczego o ich przysposobienie. Zgłosi pracodawcy 22 lipca 2013 r. podanie o pełny dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego i pełny urlop rodzicielski. Nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego na poziomie 80 proc. podstawy wymiaru za czas podstawowego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Podstawowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego będzie trwał od 8 lipca 2013 r. do 9 lutego 2014 r., a dodatkowy od 10 lutego do 6 kwietnia 2014 r. Mężczyzna 22 lutego 2014 r. wystąpi do pracodawcy z wnioskiem o rezygnację z ostatnich 4 tygodni tego urlopu, załączając oświadczenie o zamiarze wzięcia ich i pełnego urlopu rodzicielskiego przez żonę. Żona odbierze resztę dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego od 10 marca do 6 kwietnia 2014 r., za co otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Pełny urlop rodzicielski (26 tygodni) powinien trwać od 7 kwietnia do 5 października 2014 r., jednak w połowie kwietnia 2014 r. kobieta wystąpi o rezygnację po 9 tygodniach urlopu rodzicielskiego. Nie należy się wyrównanie zasiłków macierzyńskich za podstawowy i dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego ani za skonsumowany odcinek urlopu rodzicielskiego. Kodeks pracy pozwala opiekunom adopcyjnym zrezygnować z części urlopu rodzicielskiego, ale wyrównanie pobranych zasiłków macierzyńskich przysługuje jedynie po odstąpieniu od urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.

Przykład 3

Ubezpieczeni inni niż pracownicy
Przyjmijmy, że pani Irena (zleceniobiorczyni) urodzi syna 11 lipca 2013 r. Złoży zleceniodawcy 19 lipca 2013 r. wniosek o wypłatę zasiłku za pełny okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego w kwocie 80 proc. podstawy wymiaru za pełny okres podstawowego i dodatkowego urlopów macierzyńskich oraz urlopu rodzicielskiego. Podstawowy zasiłek macierzyński wykorzysta od 11 lipca do 27 listopada 2013 r. Na początku listopada 2013 r. wystąpi do płatnika z podaniem o rezygnację z części dodatkowego zasiłku macierzyńskiego po 10 dniach jego pobierania. Zatrudniający odmówi, ponieważ od dodatkowego urlopu macierzyńskiego można odstąpić pod warunkiem odbioru tygodnia lub jego wielokrotności. Wyrównanie nie należy się. Kobieta powinna skorygować wniosek, prosząc np. o rezygnację z dodatkowego zasiłku macierzyńskiego po tygodniu czy 2 tygodniach przebywania na nim. Wtedy dostanie wyrównanie.

Przykład 4

Jeszcze przed porodem
Pani Ewa (pracownica) od 24 grudnia 2012 r. do 6 stycznia 2013 r. odbierała 2 tygodnie podstawowego urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu (7 stycznia 2013 r.). Syna urodziła 9 stycznia 2013 r., podstawowy urlop macierzyński minął 12 maja 2013 r., a dodatkowy urlop macierzyński – 9 czerwca 2013 r. Złożyła pracodawcy 20 czerwca 2013 r. wniosek o uzupełniające 2 tygodnie dodatkowego urlopu macierzyńskiego w okresie od 24 czerwca do 7 lipca 2013 r. oraz o 26 tygodni urlopu macierzyńskiego. Pracodawca ocenił wniosek jako poprawny. Kobiecie przysługuje uzupełniający dodatkowy urlop macierzyński od 24 czerwca do 17 lipca 2013 r., zasiłek macierzyński z tego tytułu o wartości 100 proc. podstawy wymiaru oraz urlop rodzicielski od 18 lipca 2013 r. do 15 stycznia 2014 r. i zasiłek macierzyński za jego czas, w kwocie 60 proc. podstawy wymiaru.

Przykład 5

Indywidualny przedsiębiorca
Pani Hanna, prowadząca jednoosobową firmę, urodziła córkę 3 stycznia 2013 r. Podstawowy zasiłek macierzyński w wymiarze 20 tygodni zaczęła pobierać na 2 tygodnie przed planowaną datą porodu (1 stycznia 2013 r.), czyli 18 grudnia 2012 r., a skończyła 6 maja 2013 r. Dodatkowy zasiłek macierzyński za 4 tygodnie dostała za okres od 7 maja do 3 czerwca 2013 r. Zgłosiła w oddziale ZUS 24 czerwca 2013 r. pisemne wnioski o wypłatę uzupełniającego dodatkowego zasiłku macierzyńskiego za 2 tygodnie, począwszy od 28 czerwca do 11 lipca 2013 r. (100 proc. podstawy wymiaru) oraz za czas odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu (60 proc. podstawy wymiaru). Od 15 czerwca 2012 r. wyrejestrowała z ewidencji działalność gospodarczą. Mimo tego podanie jest prawidłowe. Wnioski złożyła nie później niż w ciągu 7 dni od wejścia nowelizacji w życie, a wypłata zasiłku macierzyńskiego zaczęła się nie wcześniej niż 24 czerwca i nie później niż 1 lipca 2013 r. Zaprzestanie prowadzenia firmy nie stoi temu na przeszkodzie, bo pozwala na to nowelizacja.

Podstawa prawna

Art. 29–31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.). Ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 675). Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 2 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. poz. 444).