Kobiety prowadzące firmy po urodzeniu dziecka otrzymają zasiłek macierzyński zależny od uśrednionej składki z całego roku. Ma to ograniczyć nadużycia.
Zasady przyznawania zasiłku macierzyńskiego / Dziennik Gazeta Prawna
Magdalena Zwolińska adwokat DLA Piper Wiater sp. k. / Media / Materialy prasowe
Rządowe Centrum Legislacji pracuje nad projektem ustawy, który ma ograniczyć możliwość wyłudzania wysokich zasiłków macierzyńskich przez kobiety, które rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej krótko przed porodem. Dla przykładu osoba, która przez miesiąc opłaci maksymalną stawkę ubezpieczenia chorobowego, po zmianach otrzyma trzy razy niższy zasiłek niż obecnie.
Nowe zasady wypłaty takiego świadczenia ma wprowadzić ustawa o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Rozwiązania te mają dostosować okresy odprowadzania składek do dłuższej, płatnej opieki nad dziećmi.

Nowy mechanizm

– Przyjęte przez rząd rozwiązania racjonalizują sposób ustalania wysokości zasiłku macierzyńskiego osób ubezpieczonych dobrowolnie. Po zmianach wysokość wypłacanego zasiłku macierzyńskiego będzie zależeć od czasu opłacania dobrowolnych składek – wyjaśnia Marek Bucior, wiceminister pracy i polityki społecznej.
O zasiłek macierzyński może bowiem wystąpić matka lub ojciec objęty ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa na podstawie przepisów ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.). O ile jednak w przypadku pracowników to ubezpieczenie jest obowiązkowe, to osoby prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące mogą się dobrowolnie ubezpieczyć. Wtedy z tego tytułu co miesiąc terminowo muszą opłacać składkę w wysokości 2,45 proc. podstawy wymiaru. Jej maksymalna wysokość nie może jednak przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Nie ma w tym przypadku zastosowania ograniczenie rocznej podstawy wymiaru składek do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
– Osoba prowadząca własną firmę, która opłacała dobrowolne składki chorobowe przez miesiąc w wysokości 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia, otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 60 proc. średniego prognozowanego wynagrodzenia powiększonego o jedną dwunastą nadwyżki ponad 60 proc. podstawy wymiaru – wylicza Marek Bucior.
Wyjaśnia, że osoba ubezpieczona, płacąc składki przez dwa miesiące, otrzyma zasiłek powiększony o 2/12 nadwyżki.
– Dopiero po 12 miesiącach opłacania dobrowolnych składek wysokość zasiłku macierzyńskiego będzie wynosić 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia, czyli tyle, ile wynosiła podstawa oskładkowania – dodaje Marek Bucior.
Przygotowane przez rząd nowe zasady ustalania wysokości zasiłków realizują wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 maja 2012 r. (sygn. akt P 12/10). Sędziowie uznali, że prowadzący firmy powinni być tak samo traktowani jak pracownicy.
– To spowoduje ujednolicenie systemu ubezpieczeniowego – dodaje Jeremi Mordasewicz, ekspert ubezpieczeniowy PKPP Lewiatan, członek Rady Nadzorczej ZUS.

Dłuższe przywileje

Nowe zasady wypłaty zasiłków mają być dostosowane do wydłużenia płatnego okresu opieki nad dzieckiem. Rodzice będą mieli 52 tygodnie wolnego, na jakie złożą się różne rodzaje płatnych urlopów. Zmiany, nad którymi aktualnie pracuje Senat, przewidują, że opiekunowie będzie przysługiwać prawo do 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, 6 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego i 26 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Jednocześnie z wydłużeniem okresów płatnej opieki nad nowo narodzonym dzieckiem powiązane zostały zmiany dotyczące wysokości świadczeń wypłacanych rodzicom w czasie urlopów i sposobu wnioskowania o nie. Zgodnie z nimi rodzic, który zdecyduje się na półroczny pobyt z dzieckiem, otrzyma świadczenie odpowiadające 100 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Będzie mógł go jednak przedłużyć o kolejne pół roku i wtedy jego świadczenie wyniesie 60 proc. wynagrodzenia. Z kolei rodzic, który chciałby od razu skorzystać z rocznego urlopu, będzie otrzymywał zasiłek w wysokości 80 proc. wynagrodzenia.
W czasie prac w Senacie Jan Maria Jackowski (PiS) zgłosił poprawkę, zgodnie z którą rodzice w przypadku narodzin trzeciego i kolejnych dzieci otrzymywaliby świadczenie w wysokości 100 proc. podstawy przez cały okres korzystania z urlopu macierzyńskiego (w tym dodatkowego) i urlopu rodzicielskiego.

Kobiety powinny mieć więcej czasu na zebranie składek

Przyszłe matki są zainteresowane uzyskaniem środków na utrzymanie w czasie ciąży i macierzyństwa. Mówi się o patologiach i nadużyciach w tym zakresie. Czy zaproponowane przez rząd rozwiązania, które je ograniczą, mają jakieś słabe strony?

Generalnie omawiana propozycja zasługuje na aprobatę. Głównie z uwagi na swój cel, jakim jest wyeliminowanie sytuacji, w których dochodzi do nadużyć i rejestrowania działalności gospodarczej przez kobiety będące w ciąży tylko po to, aby następnie zgłosić się do ubezpieczenia na miesiąc przed porodem i uzyskać zasiłek w najwyższej wysokości. Moje wątpliwości budzi jednak zbyt krótki okres vacatio legis. Proponuje się, aby nowe zasady weszły w życie 4 miesiące od dnia ich ogłoszenia. W mojej ocenie czas ten jest za krótki. Okres, po którym zmiana weszłaby w życie, powinien wynosić 12 miesięcy, tak aby kobiety prowadzące działalność gospodarczą będące w ciąży w chwili ogłoszenia ustawy objęte zostały dotychczasowymi zasadami. Natomiast te, które planują posiadanie dziecka, mogły przez ten okres odprowadzić składki w wybranej przez siebie wysokości.

Jak w chwili obecnej wygląda kwestia ubezpieczenia chorobowego i prawa do zasiłków macierzyńskich dla kobiet prowadzących działalność gospodarczą?

W przypadku osób prowadzących własną działalność gospodarczą ubezpieczenie chorobowe, które jest tytułem do wypłaty zasiłku macierzyńskiego, jest dobrowolne. Oznacza to, że kobieta prowadząca własną firmę może samodzielnie podjąć decyzję, kiedy chce się do ubezpieczenia zgłosić i zadeklarować podstawę, od której chce opłacać składkę. Jeśli zgłosi tę najwyższą podstawę i dokona wpłat w najwyższej wysokości, będzie mieć też zasiłek w najwyższej wysokości.

Czy możliwe jest zgłoszenie się do ubezpieczenia chorobowego na krótki okres, np. miesiąc, i uzyskanie zasiłku macierzyńskiego w najwyższej wysokości?

Przy obecnym brzmieniu przepisów jest to możliwe. ZUS ustalając wysokość zasiłku, liczy ją od zadeklarowanej podstawy wymiaru składek z ostatnich 12 miesięcy ubezpieczenia. Jednak jeśli ubezpieczenie trwało krócej niż 12 miesięcy, ZUS bierze pod uwagę tylko pełne miesiące ubezpieczenia. W praktyce jeśli trwało ono tylko jeden pełny miesiąc kalendarzowy, za który zadeklarowano najwyższą podstawę wymiaru składek i zapłacono najwyższą składkę, to ZUS wyliczy zasiłek od tej najwyższej składki zapłaconej tylko za ten miesiąc. Przykładowo, wystarczy, że kobieta prowadząca działalność gospodarczą, której termin porodu przypada na połowę września, zgłosi się do ubezpieczenia na początku sierpnia i opłaci składkę w najwyższej wysokości, będzie miała prawo do zasiłku macierzyńskiego w najwyższej wysokości.