Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego (FA) są specjalną formą pomocy dla rodziców, którzy mają problemy z egzekucją alimentów. Gmina, do której należy złożyć wniosek wraz z niezbędnymi dokumentami o ich przyznanie, oprócz wydania im decyzji w tej sprawie ma obowiązek wszcząć postępowanie wobec dłużnika alimentacyjnego. Celem jest odzyskanie od niego pieniędzy, które są wypłacane jego dzieciom.
Regina Politowicz, dyrektor wydziału zdrowia, świadczeń i polityki społecznej Urzędu Miasta w Bydgoszczy / Media / fot. materialy prasowe
Jednak rodzice, którzy nie spełniają warunków do otrzymywania świadczeń lub przestali je spełniać, np. z powodu osiągania wyższych dochodów niż ustawowe kryterium wynoszące 725 zł na osobę w rodzinie, też mogą zwrócić się o pomoc do gminy. Ta podejmie wobec niesolidnego rodzica większość tych działań, które są prowadzone w przypadku wypłacania świadczeń z FA.

Wywiad z dłużnikiem

Aby gmina, a właściwie ośrodek pomocy społecznej, któremu najczęściej to zadanie jest powierzane, mógł wszcząć postępowanie, konieczne jest złożenie przez rodzica nieotrzymującego alimentów wniosku w tej sprawie. Musi być do niego dołączone zaświadczenie organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne, czyli komornika sądowego, o jego bezskuteczności. Musi ono zawierać informacje o stanie egzekucji, przyczynach niepłacenia alimentów przez zobowiązanego do tego rodzica oraz podejmowanych działaniach, które służą egzekucji należności.
Zgodnie z ustawową definicją za bezskuteczną egzekucję alimentów uważa się sytuację, gdy w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie udało się uzyskać zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych W przypadku gdy rodzic nie dołączy do wniosku zaświadczenia to potwierdzającego, może o nie wystąpić do komornika gmina, a ten ma obowiązek przesłania takiego dokumentu w ciągu 14 dni od otrzymania wezwania.
Osoba uprawniona, która chce podjęcia działań wobec dłużnika, powinna złożyć wniosek do gminy, na terenie której mieszka. Jeżeli niesolidny rodzic przebywa na terenie innego samorządu, to wystąpi on do gminy dłużnika, aby ta wszczęła w jego sprawie postępowanie.
Pierwszym działaniem podejmowanym po złożeniu wniosku jest przeprowadzenie z niesolidnym rodzicem wywiadu alimentacyjnego. Jego celem jest ustalenie jego sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej, stanu zdrowia oraz przyczyn niełożenia na utrzymanie dzieci. Jednocześnie rodzic musi też wypełnić oświadczenie majątkowe, w którym powinien wykazać posiadane m.in. nieruchomości, samochody oraz zasoby pieniężne. Takie oświadczenie jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Jeśli z informacji zawartych w wywiadzie oraz oświadczeniu majątkowym wynika, że niesolidny rodzic nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, ponieważ nigdzie nie pracuje, to gmina wzywa go wówczas do zarejestrowania się w urzędzie pracy jako bezrobotny lub poszukujący pracy. Informuje też urząd o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika.

Dodatkowa decyzja

Rodzicowi, który będzie odmawiał lub uchylał się od współpracy z gminą, grożą sankcje podobne do tych, które są stosowane w przypadku wypłacania świadczeń z FA. Należy do nich skierowanie wniosku do starosty o zatrzymanie mu prawa jazdy oraz do prokuratury o ściganie za przestępstwo uporczywej niealimentacji określone w art. 209 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny (t.j. Dz.U. nr 88 poz. 553 z późn. zm.). Takie działanie zostanie podjęte, jeżeli dłużnik:
uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego,
odmawia złożenia oświadczenia majątkowego,
nie zarejestrował się jako bezrobotny lub poszukujący pracy,
bez uzasadnionej przyczyny w rozumieniu przepisów ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.) odmówił przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłym.
Zanim jednak gmina wystąpi o zatrzymanie prawa jazdy oraz do prokuratury, musi wobec dłużnika wszcząć dodatkowe postępowanie o uznanie go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Rodzic zostanie potraktowany za takiego, gdy okaże się, że przez okres każdego z ostatnich sześciu miesięcy płacił mniej niż 50 proc. kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Jeżeli więc przekazywał osobie uprawnionej alimenty w wymaganej wysokości, gmina nie wyda wobec niego decyzji o uznaniu za uchylającego się od zobowiązań. W przypadku gdy we wskazanym okresie nie płacił nic lub były to kwoty niższe niż połowa należności, decyzja zostanie wydana. Wówczas po jej uprawomocnieniu (bo dłużnik może skorzystać z możliwości odwołania) jej odpis jest dołączany do wniosku kierowanego do starosty o zatrzymanie prawa jazdy. Drugi jest wysyłany do prokuratury.

Zwrot prawa jazdy

Zabrany w tym trybie dokument uprawniający do kierowania pojazdami rodzic może pod określonymi warunkami odzyskać. Są one takie same niezależnie od tego, czy podstawę do jego zatrzymania stanowiło postępowanie prowadzone z urzędu czy na wniosek osoby uprawnionej. Przede wszystkim musi ustać bezpośrednia przyczyna odebrania prawa jazdy. Jeżeli było nią niezarejestrowanie się w urzędzie pracy jako bezrobotny, to musi on dopełnić formalności z tym związanych. Jednak dodatkowo gmina sprawdzi, jak dłużnik w ciągu ostatnich sześciu miesięcy wywiązywał się ze zobowiązań alimentacyjnych. Jeżeli okaże się, że w dalszym ciągu płaci on mniej niż połowę zasądzonych alimentów, to gmina nie złoży do starosty wniosku o zwrot prawa jazdy.
Ponadto taki wniosek powinien być przez samorząd wysłany w przypadku, gdy rodzic utraci status dłużnika alimentacyjnego. Może to nastąpić, jeżeli np. spłacił cały swój dług lub sąd zwolnił go z obowiązku.
Do wniosku musi być dołączone zaświadczenie od komornika
PRZYKŁADY
1Przepisy nie określają wzoru wniosku o wszczęcie postępowania wobec dłużnika
Pani Katarzyna wychowuje samotnie dwójkę dzieci. Przez ostatni rok była uprawniona do świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego (FA). Straciła do nich prawo po tym, gdy jej dochody przekroczyły ustawowe kryterium. Chce wystąpić do gminy o prowadzenie postępowania wobec niepłacącego rodzica. Czy obowiązuje jednolity wzór takiego dokumentu?
Ani ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ani wydane do niej przez ministra pracy i polityki społecznej rozporządzenia nie określają wzoru takiego wniosku. Dlatego rodzic powinien sam go napisać i wskazać w nim podstawowe dane dotyczące osoby, w stosunku do której zwraca się o wszczęcie postępowania. Może też dodać krótkie uzasadnienie. Niektóre ośrodki pomocy społecznej mogą zaś mieć przygotowany na własne potrzeby taki wzór wniosku.
2 Zaległości niesolidnego rodzica trafią do biura informacji gospodarczej
Pan Adam składał wniosek o przyznanie świadczenia z FA na pięcioletnią córkę, ale nie otrzymał pomocy ze względu na zarobki przekraczające kryterium dochodowe. Mimo to chce, aby gmina podjęła próbę zmobilizowania matki do tego, aby zaczęła łożyć na utrzymanie dziecka. Czy w ramach podjętego postępowania zostanie ona zgłoszona na czarną listę dłużników?
Rodzic uchylający się od obowiązku alimentacyjnego może zostać zgłoszony do jednego z ogólnopolskich biur informacji gospodarczej. W efekcie będzie miał problemy z uzyskaniem kredytu lub dokonywaniem zakupów na raty. Sankcja ta może być zastosowana tylko w przypadku, gdy gmina wypłaca osobie uprawnionej świadczenia z FA. Jest to związane z tym, że gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela ma obowiązek podania informacji gospodarczej o zaległościach niesolidnego rodzica, które wynikają z wypłacanych świadczeń z FA lub obowiązującej wcześniej zaliczki alimentacyjnej. Dodatkowo dług ten musi dotyczyć okresu dłuższego niż pół roku. Taki obowiązek nie dotyczy więc sytuacji, gdy dług obejmuje same świadczenia alimentacyjne nawet wtedy, gdy gmina prowadzi postępowanie wobec dłużnika.
3 Interwencja gminy nie wstrzymuje przeprowadzenie egzekucji komorniczej
Czytelniczka rozważa zwrócenie się do gminy, aby ta podjęła działania wobec rodzica, który mimo sądowego wyroku uchyla się od płacenia na dzieci. Czy złożenie wniosku w tej sprawie może spowodować, że egzekucji alimentów nie będzie już prowadził komornik sądowy?
Niezależnie od tego, czy wszczęcie postępowania wobec niesolidnego rodzica jest spowodowane wypłacaniem osobie uprawnionej świadczeń z FA, czy złożonym przez nią wnioskiem, komornik sądowy nie jest zwolniony z prowadzenia czynności egzekucyjnych. Każdą uzyskaną od dłużnika kwotę przekazuje więc albo do gminy, gdy rodzic otrzymuje pomoc z funduszu, albo bezpośrednio wierzycielowi.
W trakcie prowadzonego postępowania zarówno ośrodek pomocy społecznej, jak i komornik mają obowiązek przekazywać sobie informacje, które zostały ustalone w trakcie podejmowanych działań i mogą mieć istotny wpływ na skuteczność odzyskiwania alimentacyjnego długu. W przypadku gminy mogą to być, np. dane pochodzące z oświadczenia majątkowego lub wywiadu przeprowadzanego z niesolidnym rodzicem.
Nie będzie egzekucji skarbowej, gdy nie są wypłacane świadczenia
Jedną z sankcji, która grozi rodzicowi niepłacącemu alimentów na dzieci, jest poddanie go egzekucji w trybie administracyjnym. Takie postępowanie jest jednak wszczynane tylko wtedy, gdy samorząd wypłaca osobie uprawnionej do świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego (FA), a przewidziane w ustawie z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów działania wobec dłużnika są podejmowane z urzędu. Jeżeli zaś samorząd prowadzi postępowanie wobec dłużnika alimentacyjnego, które zostało wszczęte na wniosek osoby uprawnionej niekorzystającej ze świadczeń z funduszu, nie grozi mu egzekucja prowadzona przez komornika skarbowego. Jest to związane z tym, że osoba uprawniona nie otrzymuje finansowanej przez budżet państwa pomocy, która podlegałaby ściągnięciu od uchylającego się od obowiązku alimentacyjnego rodzica.
W przypadku wypłacania świadczeń z FA po zakończeniu okresu świadczeniowego (trwającego od 1 października do 30 września następnego roku kalendarzowego) lub zaprzestania przekazywania wsparcia z innego powodu dłużnik otrzymuje decyzję w sprawie zwrotu należności w wysokości wypłaconych jego dzieciom świadczeń z FA. Jeżeli we wskazanym terminie nie spłaci swojego zadłużenia lub samorząd nie wyrazi zgody na odroczenie terminu płatności, umorzenie lub rozłożenie długu na raty, wystawi on tytuł wykonawczy, który potem jest przekazywany do urzędu skarbowego. Ten podejmuje działania służące odzyskaniu należności.
Podstawa prawna
Art. 3–8a ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1228 z późn. zm.).