Sędziowie mają obowiązek oceniać, czy przepis rozporządzenia jest zgodny z ustawą i czy nie wykracza poza upoważnienie, na podstawie którego został wydany.
Tak orzekł Sąd Najwyższy w sprawie, w której funkcjonariusze domagali się od izby celnej wypłaty równoważnika pieniężnego za nieprzyznanie im lokalu mieszkalnego w związku z przeniesieniem do pełnienia służby w innej miejscowości.
Powodowie w okresie 2001–2002 r. zostali przeniesieni do innego urzędu celnego i żaden z nich nie otrzymał lokalu lub kwatery tymczasowej. Mieli zapewniony bezpłatny dojazd służbowym autokarem z miejsca zamieszkania do miejsca służby. Od 1 marca 2005 r. zobowiązano ich, by dopłacali do kosztów dowozu, na co wyrazili zgodę. W latach 2007–2008 złożyli oświadczenia, w których zwrócili się o przydział lokalu, zaprzestanie potrąceń kosztów dojazdu oraz o zwrot tych dotychczas pobranych.
Sąd rejonowy nie uwzględnił żądania wypłaty równoważnika, natomiast zasądził częściowo zwrot potrąconych kwot. Uznał, że zgodnie z ustawą z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 156, poz. 1641 z późn. zm.) przeniesienie funkcjonariusza do innej miejscowości, z której dojazd jest utrudniony, wymaga zapewnienia mu warunków lokalowych.
Od 1 maja 2004 r. zmiana ustawy wprowadziła równoważnik pieniężny w przypadku niemożności ich zapewnienia. Zasady jego przyznawania określił minister finansów w rozporządzeniu z 18 maja 2004 r. (Dz.U. nr 120, poz. 1254 z późn. zm.), stanowiąc, że celnik przeniesiony po 31 października 2003 r. do służby w innej miejscowości powinien otrzymać lokal albo pieniądze.
Sąd stwierdził, że przepis ustawy z 1999 r. miał zastosowanie tylko do tych funkcjonariuszy, którzy zostali przeniesieni po 31 października 2003 r.
W przypadku powodów stało się to przed tym dniem, wobec czego nie mają prawa do równoważnika. Sąd uznał też, że potrącenia na opłacenie kosztów eksploatacji autobusu były zgodne z prawem, bo zatrudnieni wyrazili na nie zgodę. Powodowie zaskarżyli wyrok, jednak sąd okręgowy nie uwzględnił apelacji. W tej sytuacji wnieśli skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, stwierdzając, że równoważnik pieniężny przysługuje także funkcjonariuszom przeniesionym przed 31 października 2003 r., jeżeli nadal spełniają warunki do jego otrzymania. SN uznał, że po zmianie miejsca świadczenia obowiązków niezapewnienie warunków lokalowych ma charakter ciągły i trwa nadal, więc do powodów należy stosować przepisy nowe.
Sąd stwierdził też, że rozporządzenie z 2004 r. wykracza poza granice upoważnienia ustawowego. Orzekające sądy powinny to zbadać i odmówić zastosowania wadliwego przepisu, który przewidywał, że równoważnik pieniężny ma zastosowanie do celników przeniesionych po 31 października 2003 r. Rozporządzenie zmieniło więc określony w ustawie krąg podmiotów uprawnionych, co jest sprzeczne z Konstytucją RP.
ORZECZNICTWO
Wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2013 r., sygn. akt II PK 168/12.