Po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego emeryci mogą dorabiać bez ograniczeń. Gdy jednak wiek ten, 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, ukończyli w 2007 roku, muszą rozliczyć przychody uzyskane w okresie, w którym nie korzystali z takiego uprawnienia.

Zasadą jest, że dokonując rozliczenia przychodu emerytów w stosunku rocznym albo miesięcznym ZUS porównuje kwotę przychodu z całego roku albo z poszczególnych miesięcy tego roku do rocznej wyższej oraz niższej kwoty granicznej albo do miesięcznych progów zarobkowych z kolejnych miesięcy roku podlegającego rozliczeniu. Od zasady tej są jednak wyjątki - jeden z nich dotyczy emerytów, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny.
Dorabianie bez ograniczeń
Przypomnieć trzeba, że osoby mające ustalone prawo do emerytury, które ukończyły powszechny wiek emerytalny, bez względu na to, jakie świadczenie aktualnie pobierają (tj. czy emeryturę czy też rentę), mogą dorabiać bez ograniczeń. W razie przekroczenia progów zarobkowych ZUS nie dokonuje więc zawieszenia ani zmniejszenia przysługującego im świadczenia od miesiąca, w którym osiągnęli wiek 60 albo 65 lat.
Warto wiedzieć, że są emeryci, którzy nie mają obowiązku dokonania rozliczenia z ZUS przychodu osiągniętego w 2007 roku. Chodzi o osoby, które:
  •  przed 1 stycznia 2007 r. miały ustalone prawo do emerytury oraz przed tą datą ukończyły wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn bądź
  •  wymienione wyżej warunki spełniły w 2007 roku, ale przed podjęciem działalności zarobkowej.
Wybór sposobu rozliczenia
Jeśli przez część roku uprawniony do świadczeń z ZUS (np. wcześniejszej emerytury) osiągał przychód z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, nie będąc emerytem, który ukończył powszechny wiek emerytalny, musi się z tego przychodu rozliczyć, przedstawiając odpowiednie zaświadczenie wystawione przez płatnika składek. ZUS może dokonać rozliczenia jego przychodu na dwa sposoby.
Pierwszym z nich jest rozliczenie przychodu uzyskanego tylko w tym okresie, w którym świadczeniobiorca nie spełniał wspomnianych warunków umożliwiających dorabianie bez ograniczeń. W przypadku rozliczenia w stosunku miesięcznym ZUS porównuje przychód osiągnięty w poszczególnych miesiącach tego okresu do wyższych i niższych miesięcznych kwot granicznych. Natomiast w przypadku rozliczenia w wariancie rocznym porównywana jest kwota przychodu ze wspomnianego okresu do rocznych kwot granicznych (niższej i wyższej) ustalonych dla tego skróconego okresu rozliczeniowego.
PRZYKŁAD
BRAK KONIECZNOŚCI ROZLICZANIA PRZYCHODÓW ZA 2007 ROK
Paweł K. ukończył powszechny wiek emerytalny (65 lat) 10 listopada 2006 r., rozwiązując jednocześnie stosunek pracy. ZUS przyznał mu emeryturę od miesiąca zgłoszenia wniosku o to świadczenie, tj. od grudnia 2006 r. Od 15 grudnia 2006 r. Paweł K. ponownie podjął zatrudnienie, osiągając aż do końca 2007 r. miesięczne przychody w wysokości 4,3 tys. zł. Pomimo osiągnięcia tych przychodów nie musi dostarczać zaświadczenia płatnika składek do ZUS celem dokonania rocznego rozliczenia. Przez cały 2007 rok miał bowiem status emeryta, który ukończył powszechny wiek emerytalny.
PRZYKŁAD
SKRÓCENIE OKRESU ROZLICZENIOWEGO
Barbara P. od 1 stycznia 2007 r. była uprawniona do wcześniejszej emerytury. Z uwagi że była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, ZUS wypłacał jej świadczenie w zmniejszonej maksymalnie wysokości. W październiku 2007 r. ukończyła powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, tj. 60 lat, w związku z czym od tego miesiąca emerytura była wypłacana w pełnej wysokości. W lutym 2008 r. uprawniona przesłała do ZUS zaświadczenie pracodawcy, w którym podał on przychód za okres styczeń - wrzesień 2007 r. (łącznie 22 600 zł). Okazało się, że korzystniejsze dla zainteresowanej jest rozliczenie w stosunku rocznym. W związku z tym ZUS ustalił roczne graniczne kwoty dla tego skróconego okresu, które wyniosły: 16 582,30 zł (niższa kwota graniczna) oraz 30 795,50 zł (wyższa kwota graniczna). Ponieważ przychód z tego okresu przekroczył niższy próg zarobkowy o 6017,7 zł, ZUS stwierdził, że świadczenie za miesiące styczeń - wrzesień podlega zmniejszeniu o roczną maksymalna kwotę, tj. 3720,33 zł (413,37 x 9 miesięcy).
Rozliczenie na zasadach ogólnych
Drugim sposobem rozliczenia emerytów, którzy dopiero w trakcie poprzedniego roku uzyskali możliwość dorabiania bez ograniczeń, jest rozliczenie na zasadach ogólnych, przewidzianych dla wszystkich świadczeniobiorców. Takie rozliczenie może nastąpić na wniosek emeryta. ZUS bierze wówczas pod uwagę przychód ze wszystkich miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego, porównując go do ustalonych dla tego roku kwot granicznych (wyższej i niższej).
Emeryt, który chciałby sprawdzić, czy korzystniejsze będzie dla niego rozliczenie ze skróconego okresu czy też na ogólnych zasadach, powinien zażądać od płatnika składek wystawienia zaświadczenia o uzyskanym przychodzie we wszystkich miesiącach poprzedniego roku. Jeśli dostarczy do ZUS zaświadczenie, z którego będzie wynikała kwota przychodu tylko w tych miesiącach, w których ubezpieczony nie miał statusu emeryta z ukończonym powszechnym wiekiem emerytalnym, ZUS dokona rozliczenia ze skróconego okresu, ale w decyzji rozliczającej poinformuje o możliwości dokonania rozliczenia na zasadach ogólnych. Będzie ono możliwe, jeśli świadczeniobiorca przedłoży zaświadczenie o przychodach z pełnego okresu rozliczeniowego przed uprawomocnieniem się decyzji rozliczającej. Również w takim przypadku możliwe jest zarówno rozliczenie w stosunku rocznym, jak i przy zastosowaniu wariantu miesięcznego.
Należy podkreślić, że rozliczenie na ogólnych zasadach może okazać się korzystniejsze od rozliczenia ze skróconego okresu szczególnie wtedy, gdy świadczeniobiorca w ogóle już nie pracował po przyznaniu emerytury albo niedługo po nabyciu uprawnień jego stosunek pracy ustał. W takim przypadku ZUS porównuje bowiem przychód do pełnych kwot granicznych, a nie do kwot ze skróconego okresu.
PRZYKŁAD
OSIĄGANIE PRZYCHODÓW PO UKOŃCZENIU 60 LAT I NABYCIU PRAWA DO EMERYTURY
Janina F. ukończyła powszechny wiek emerytalny (60 lat) 20 marca 2007 r. Na początku kwietnia 2007 r. złożyła wniosek o emeryturę i od tego miesiąca ZUS przyznał jej świadczenie. W okresie od 1 stycznia do 31 maja 2007 r. nie wykonywała żadnej działalności zarobkowej. Dopiero od 1 czerwca 2007 r. podjęła zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, osiągając z tego tytułu miesięczne przychody przekraczające wyższy próg zarobkowy, tj. 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Mimo że warunek posiadania statusu emeryta i ukończenia powszechnego wieku emerytalnego spełniła w 2007 roku, przychód za okres od czerwca do grudnia 2007 r. nie podlega rozliczeniu, gdyż został uzyskany po osiągnięciu przez nią 60 lat i nabyciu prawa do emerytury.
PRZYKŁAD
KORZYSTNE ROZLICZENIE NA ZASADACH OGÓLNYCH
Adam W. od 2004 roku uprawniony był do wcześniejszej emerytury (wysokość świadczenia od 1 marca 2006 r. wynosi 1250 zł). Od 1 stycznia 2006 r. pozostawał w stosunku pracy. Ponieważ osiągał z tego tytułu dosyć wysoki przychód (3550 zł miesięcznie), świadczenie było przez cały czas zawieszone. 15 lipca 2007 r. ukończył powszechny wiek emerytalny - 65 lat. Od tego miesiąca ZUS zaczął mu wypłacać emeryturę. Z dniem 31 sierpnia 2007 r. rozwiązał stosunek pracy i do końca 2007 r. nie wykonywał już żadnej działalności zarobkowej. W lutym 2008 r. nadesłał do ZUS zaświadczenie wystawione przez płatnika składek, z którego wynikało, że w okresie od stycznia do czerwca 2007 r. osiągnął przychód w łącznej wysokości 29 520 zł, a w okresie od stycznia do sierpnia 2007 r. - 39 360 zł. Jednocześnie uprawniony wnioskował o dokonanie rozliczenia w stosunku rocznym i wybranie wariantu rozliczenia ze skróconego okresu lub na zasadach ogólnych, w zależności od tego, co będzie korzystniejsze. W wyniku dokonania rozliczenia ze skróconego okresu okazało się, że przychód osiągnięty w miesiącach styczeń - czerwiec 2007 r. przekroczył wyższą kwotę graniczną ustaloną dla tego okresu, tj. 20 314 zł. W związku z tym świadczenie za ten okres podlegałoby zawieszeniu na łączną kwotę 7500 zł (1250 zł x 6 miesięcy). Natomiast dokonując rozliczenia na zasadach ogólnych ZUS stwierdził, że przychód z całego roku (39 360 zł) był niższy od wyższej rocznej granicznej kwoty dla całego 2007 r., która wynosi 41 185,40 zł, a znacznie przekroczył niższą kwotę graniczną dla 2007 r., tj. 22 176, 90 zł. Stwierdził tym samym, że świadczenie za cały rok podlegało zmniejszeniu o maksymalną roczną kwotę zmniejszenia, tj. 4960,44 zł (413,37 zł x 12 miesięcy). Ponieważ rozliczenie na zasadach ogólnych jest korzystniejsze, ZUS dokonał takiego właśnie rozliczenia.
MAREK OPOLSKI
PODSTAWA PRAWNA
Art. 103, 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).