Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego. Powinien otrzymać go w każdym roku. Za czas urlopu musi dostać wynagrodzenie.

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do urlopu. Nie może się on go zrzec albo zrezygnować z niego w zamian za określoną kwotę wypłaconą przez pracodawcę. Prawa do urlopu nie może również przekazać na rzecz innego pracownika. W okresie urlopu pracownik podlega szczególnej ochronie przed zwolnieniem. Pracodawca nie może mu wręczyć wypowiedzenia. Gdyby jednak zdecydował się to zrobić, to wówczas pracownik ma prawo odwołać się do sądu pracy i domagać się np. przywrócenia do pracy albo odszkodowania.
Wymiar urlopu
Wymiar urlopu wynosi 20 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat lub 26 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Nie oznacza to jednak, że każdy pracownik otrzyma urlop w takim wymiarze nawet wówczas, gdy ma wymagany staż pracy.
Wymiar urlopu zależy również m.in. od tego, w jakim wymiarze czasu pracy ktoś jest zatrudniony oraz czy przepracował cały rok kalendarzowy. Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy (np. na połowie lub innej części etatu) urlop wypoczynkowy ustala się proporcjonalnie do tego wymiaru. Prawo do tzw. urlopu proporcjonalnego ma też pracownik, który w firmie nie przepracował całego roku.
Osoby
z tytułem licencjata traktowane są tak jak absolwenci szkoły wyższej i z tytułu nauki zalicza się im osiem lat do stażu urlopowego
Uprzywilejowani są też pracownicy z krótkim stażem pracy. Osoba, która zatrudniła się po raz pierwszy, prawo do pierwszego urlopu uzyskuje już w tym roku kalendarzowym, w którym podjęła pracę. Po każdym przepracowanym miesiącu nabędzie prawo do urlopu w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego po przepracowaniu roku. Natomiast już w następnym roku kalendarzowym będzie miała prawo do kolejnych urlopów na zasadach ogólnych, tak jak pozostali pracownicy.
Staż pracy i nauki
Wymiar urlopu konkretnego pracownika zależy od okresu pracy i nauki w szkole kontynuowanej po zakończeniu szkoły podstawowej. Okres nauki wlicza się do okresu zatrudnienia, na następujących zasadach:
  •  przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, ale nie więcej niż trzy lata - z tytułu ukończenia zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej,
  •  przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, ale nie więcej niż 5 lat - z tytułu ukończenia średniej szkoły zawodowej,
  •  5 lat - osobom, które ukończyły średnią szkołę zawodową dla absolwentów zasadniczych lub równorzędnych szkół zawodowych,
  •  4 lata - osobom, które ukończyły średnią szkołę ogólnokształcącą,
  •  6 lat - w razie ukończenia szkoły policealnej,
  •  8 lat - z tytułu ukończenia szkoły wyższej.
Po zaliczeniu okresu nauki nie mają żadnego znaczenia przerwy w nauce, a także to, jaki czas upłynął od zakończenia nauki do podjęcia pracy. Nie musi też istnieć żaden związek między rodzajem wykonywanej pracy a zdobytym wykształceniem.
Zalicza się tylko okresy nauki zakończone, tzn. potwierdzone świadectwem, dyplomem lub uzyskaniem tytułu zawodowego.
Zdarza się, że uczeń powtarzał klasę lub rok studiów, czyli uczył się dłużej niż przewiduje program. Do stażu pracy nie wlicza się mu wówczas faktycznie pobieranego okresu nauki, ale tylko ten, który przewiduje program.
Na nieco innych zasadach ustala się okres pracy, od którego zależy wymiar urlopu wówczas, gdy ktoś w tym samym czasie pracował i uczył się. Tego samego czasu nie można mu wliczyć podwójnie, tzn. zarówno z tytułu nauki, jak i zatrudnienia. Wlicza się więc mu tylko jeden z nich, w zależności od tego, co jest bardziej korzystne dla pracownika.
Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu, wlicza się też okresy poprzedniego zatrudnienia. Nie ma żadnego znaczenia, jak długie przerwy pracownik miał w zatrudnieniu, a także, w jaki sposób ustał stosunek pracy. Chodzi o to, czy pracownik zwolnił się sam, czy pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem czy bez wypowiedzenia.
Na część etatu
Pracownik, który jest zatrudniony na część etatu, ma prawo do urlopu proporcjonalnego do wymiaru czasu pracy. Proporcję ustala się na podstawie tego wymiaru urlopu, do jakiego miałby on prawo wówczas, gdyby pracował na całym etacie, czyli 20 lub 26 dni. Natomiast niepełny dzień urlopu przy tych obliczeniach zaokrągla się do pełnego dnia.
U dwóch pracodawców
Zdarza się, że ten sam pracownik pozostaje w dwóch lub więcej stosunkach pracy. Wtedy do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar jego urlopu, wlicza się okres również jego poprzedniego niezakończonego zatrudnienia. Zalicza się jednak tylko tę część, która przypadała przed zawiązaniem drugiego albo kolejnego stosunku pracy. Oznacza to, że nie wlicza się całego okresu zatrudnienia pracownika w tzw. dodatkowym miejscu pracy. Natomiast wlicza się tylko tę część tego dodatkowego zatrudnienia, która nie pokrywa się z okresem zatrudnienia w pierwszej firmie.
ZASADY ZAOKRĄGLEŃ
Przy udzielaniu pracownikowi urlopu trudności może stwarzać właściwy sposób zaokrąglania przepracowanego niepełnego miesiąca lub niepełnego dnia urlopu, jaki powstanie w wyniku wyliczeń. Obowiązują następujące zasady:
  •  niepełny miesiąc kalendarzowy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca,
  •  niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia,
  •  wymiar urlopu kalendarzowego w danym roku łącznie u wszystkich pracodawców z zastosowaniem zasady zaokrąglania wymiaru do pełnego dnia, nie może przekroczyć odpowiednio 20 lub 26 dni urlopu należnego pracownikowi przy uwzględnieniu jego stażu pracy i wykształcenia.
PRZYKŁAD: DWA FAKULTETY
Pracownik ukończył dwie szkoły tego samego typu: dwa fakultety na uniwersytecie. Do stażu pracy z tytułu nauki wlicza się mu tylko 8 lat, ponieważ nauki na dwóch fakultetach nie sumuje się. Natomiast przy zaliczaniu okresów nauki nie ma żadnego znaczenia, czy pracownik ukończył je w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym czy eksternistycznym.
PRZYKŁAD: TRZY CZWARTE ETATU
Pracownicy A i B są zatrudnieni w wymiarze trzech czwartych etatu. Pracownik A ma 6-letni czas pracy, a pracownik B - 11-letni czas pracy.
Wymiar urlopu dla pracownika A oblicza się w następujący sposób:
3/4 x 20 = 15 dni
Wymiar urlopu dla pracownika B oblicza się w następujący sposób:
3/4 x 26 = 19 i 1/2 dnia, a po zaokrągleniu wynosi 20 dni.
PRZYKŁAD: DODATKOWE ZATRUDNIENIE
Pracownik rozpoczął pracę 1 września 2007 r. w niepełnym wymiarze czasu pracy na trzech czwartych etatu. 1 grudnia 2007 r. pracownik dostarczył pracodawcy świadectwo pracy z innej firmy, w której był zatrudniony w okresie od 1 lutego 2005 r. do 30 listopada 2007 r.
W tej sytuacji pracodawca ma obowiązek wliczyć pracownikowi do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia urlopowe w jego firmie, część dodatkowego okresu zatrudnienia od 1 lutego 2005 r. do 31 sierpnia 2007 r.
PRZYKŁAD: NABYCIE UPRAWNIEŃ
Pracownik rozpoczął pierwszą pracę w życiu w firmie A. Był tam zatrudniony od 1 września 2007 r. do 14 września 2007 r. Następnie zatrudnił się w firmie B od 5 listopada 2007 r. Prawo do pierwszego urlopu nabył dopiero w firmie B, 20 listopada, czyli po miesiącu pracy łącznie w dwóch firmach. Przy tych obliczeniach przyjmuje się, że miesiąc ma 30 dni. Natomiast pracownik nabywa prawo do urlopu nie po przepracowaniu 30 dni, ale w 30 dniu faktycznie świadczonej pracy, pod warunkiem pozostawania w zatrudnieniu.
Nie ma natomiast znaczenia, że w ciągu tego miesiąca pracownik był przez kilka dni nieobecny, bo np. chorował, korzystał z urlopu okolicznościowego lub z 2 dni wolnych od pracy z tytułu wychowywania dziecka w wieku do 14 lat.
Natomiast w każdym następnym roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego.
Pierwszy urlop
Pierwszy urlop w karierze zawodowej pracownika przysługuje już w tym roku kalendarzowym, w którym podjął on pracę. Po przepracowaniu każdego miesiąca nabywa on prawo do urlopu w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego po przepracowaniu roku.
Ważne!
Okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Dlatego do stażu pracy osobie, która ukończyła studia wyższe, wlicza się tylko osiem lat, a nie osiem lat plus cztery lata, skoro wcześniej ukończyła również liceum ogólnokształcące
Zdarza się, że młodzi pracownicy często zmieniają firmy w pierwszym roku zatrudnienia. Zawierają umowy na krótki okres próbny, a po zakończeniu go nie dochodzi już do zawarcia kolejnej umowy. Może się więc zdarzyć, że pracownik u pierwszego pracodawcy nie przepracuje pełnego miesiąca. Nie może się więc wówczas domagać od niego urlopu. Natomiast za ten miesiąc nabędzie prawo do urlopu u kolejnego pracodawcy, u którego rozpocznie pracę. Dopiero kolejny pracodawca udzieli mu urlopu, również za ten czas, który przepracował w poprzedniej firmie.
Nieobecność
pracownika trwająca krócej niż miesiąc nie ma wpływu na wymiar urlopu w roku kalendarzowym
Zmiana pracodawcy
Pracownikowi, który w ciągu roku kalendarzowego zmienia pracodawcę, przysługuje urlop proporcjonalny w dotychczasowym miejscu zatrudnienia oraz w nowej firmie. U dotychczasowego pracodawcy nabywa prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym do okresu, który tam przepracował w tym roku, w którym ustał jego stosunek pracy. Za każdy miesiąc ma prawo do urlopu w wymiarze 1/12 należnego urlopu.
Może się zdarzyć, że stosunek pracy ustanie w ciągu miesiąca. Wtedy do celów obliczania urlopu niepełny miesiąc zaokrągla się do pełnego miesiąca. Gdyby więc pracownik odszedł z firmy 15 marca 2008 rok, to wówczas za 2008 rok przysługiwałby mu urlop za trzy miesiące.
Zdarza się jednak, że w ciągu tego samego miesiąca zatrudnienie pracownika ustanie w jednej firmie i rozpocznie on pracę w drugiej. W tym przypadku zaokrąglenia do pełnego miesiąca dokonuje tylko dotychczasowy pracodawca.
Urlop proporcjonalny w tym roku kalendarzowym, gdy nastąpiła zmiana pracodawcy, przysługuje pracownikowi również w kolejnej firmie, w której zatrudnił się. Oblicza się go w zależności od tego, na jaki czas został tam zatrudniony. W razie zatrudnienia co najmniej do końca roku kalendarzowego u kolejnego pracodawcy przysługuje urlop w wymiarze za czas proporcjonalny do danego roku kalendarzowego.
Pracownik może jednak zostać zatrudniony w kolejnej firmie na okres krótszy niż do końca roku kalendarzowego. Wtedy ma prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym do zatrudnienia go w tej firmie w danym roku kalendarzowym.
Zdarza się, że jeszcze pracując u dotychczasowego pracodawcy, ktoś wykorzysta cały urlop albo w wymiarze wyższym niż przysługiwałby mu z wyliczenia urlopu proporcjonalnego. Wówczas w kolejnej firmie w danym roku kalendarzowym nabywa prawo do urlopu w odpowiednio niższym wymiarze. Przy tych wyliczeniach związanych z urlopem proporcjonalnym obowiązuje zasada, że w roku kalendarzowym zatrudniony kolejno w różnych firmach pracownik łącznie nie może otrzymać urlopu wypoczynkowego w wymiarze wyższym niż odpowiednio w wymiarze 20 lub 26 dni.
Zasady dotyczące urlopu proporcjonalnego stosuje się również wówczas, gdy pracownik powraca do firmy po okresie niewykonywania pracy - np. po urlopie bezpłatnym, wychowawczym, wojsku, tymczasowym aresztowaniu, odbywaniu kary pozbawienia wolności lub nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy, a jego nieobecność trwała co najmniej miesiąc. Wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu. Natomiast nie stosuje się tego obniżenia wówczas, gdyby przed rozpoczęciem nieobecności w firmie (np. przed urlopem bezpłatnym) urlop został wykorzystany w przysługującym lub w wyższym wymiarze.
PRZYKŁAD: PO URLOPIE BEZPŁATNYM
W 2008 roku pracownik ma prawo do 26 dni urlopu wypoczynkowego i otrzymał urlop bezpłatny od 1 stycznia do 31 marca. Po trzech miesiącach wróci do pracy od 1 kwietnia. W 2008 roku ma prawo do urlopu w wymiarze obliczonym w następujący sposób:
9/12 (czyli przepracowana część roku) x 26 = 19,5 (czyli po zaokrągleniu do 20 dni urlopu).
PRZYKŁAD: WYMIAR PROPORCJONALNY
Pracownik ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni. W 2007 roku był zatrudniony w trzech firmach:
1) w firmie A - na umowę o pracę na okres próbny od 1 stycznia do 31 marca
2) w firmie B - na umowę o pracę na czas określony od 1 czerwca do 30 września 2007 r.
3) w firmie C - na umowę o pracę na czas nieokreślony od 1 października 2007 r. (do tej pory nadal w niej pracuje).
Natomiast w kwietniu i maju 2007 r. pracownik nigdzie nie był zatrudniony, więc za te miesiące urlop mu nie przysługuje.
W firmie A nabył prawo do 3/12 urlopu wypoczynkowego (czyli do 5 dni urlopu), w firmie B do 4/12 urlopu wypoczynkowego (czyli po zaokrągleniu do 9 dni urlopu), a w firmie C do 3/12 urlopu wypoczynkowego (czyli do 5 dni urlopu). Łącznie w kolejnych firmach pracownik nabył prawo do 19 dni urlopu, natomiast gdyby przepracował cały rok, to wówczas miałby prawo do 20 dni urlopu.
WYNAGRODZENIE ZA URLOP
Za czas przebywania na urlopie wypoczynkowym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Gdyby jego pensja obejmowała również zmienne składniki wynagrodzenia, to również uwzględnia się je przy ustalaniu podstawy wymiaru wynagrodzenia za urlop. Oblicza się ją na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Gdyby zaś występowały znaczne wahania wysokości wynagrodzenia pracownika, to okres obliczeniowy może zostać przedłużony do 12 miesięcy.
Natomiast przy obliczaniu wysokości podstawy wymiaru wynagrodzenia urlopowego nie uwzględnia się:
  •  jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
  •  wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
  •  wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
  •  ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
  •  dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
  •  wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
  •  nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
  •  odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
  •  wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Ważne!
Na takich samych zasadach oblicza się urlop proporcjonalny dla pracownika, którego stosunek pracy ustał w poprzednim roku kalendarzowym, a nową pracę u kolejnego pracodawcy rozpoczął dopiero w następnym roku kalendarzowym
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
Podstawa prawna
Art. 152-1553 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 93 z późn. zm.).