Do sprawdzania podwładnych pracodawcy wykorzystują kamery wideo, alkomaty, oprogramowanie śledzące pracę w internecie oraz użytkowanie poczty elektronicznej przez pracownika. Kontrola poczynań podwładnego nie może jednak naruszać jego dóbr osobistych.

Czy pracodawca może przeszukać pracownika
Pracuję w hurtowni artykułów spożywczych. Po serii kradzieży pracodawca wyrywkowo rewiduje pracowników przed opuszczeniem miejsca pracy. Czy ma do tego prawo?
Tak
Stosowanie przeszukania pracowników w celu zapobieżenia wynoszeniu mienia pracodawcy jest zgodne z prawem i nie narusza dóbr osobistych pracowników, jeśli zostali oni uprzedzeni o możliwości stosowania tego rodzaju kontroli, a pracodawca nie nadużywa swego prawa (wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1972 r., I PR 153/72, OSNC 1972/10/184). Możliwość przeszukania pracowników powinna być przewidziana w wewnętrznych przepisach regulujących porządek i organizację pracy w zakładzie, tj. w regulaminie pracy lub - jeżeli pracodawca nie jest obowiązany do tworzenia takiego regulaminu - w wewnętrznym zarządzeniu. W przeciwnym razie podwładni będą mogli oskarżyć pracodawcę, który przeprowadzi rewizję osobistą, o naruszenie dóbr osobistych i na tej podstawie żądać od niego zapłaty zadośćuczynienia.
Podstawa prawna
■ Art. 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
■ Art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy szef może zmusić do badania alkomatem
Prowadzę firmę usługową i zatrudniam dziesięciu pracowników. Podejrzewam, że jeden z nich stawia się do pracy pod wpływem alkoholu. Czy mogę zmusić go do poddania się badaniu alkomatem?
Nie
Pracodawca nie może przeprowadzić badania stanu trzeźwości bez zgody podwładnego. Przepisy zobowiązują jednak pracodawcę do niedopuszczenia do pracy pracownika, wobec którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się w zakładzie w stanie nietrzeźwym albo spożywał alkohol w czasie pracy. Ponadto pracodawca jest uprawniony do zastosowania wobec takiego pracownika sankcji - nałożenia kary porządkowej (w tym kary pieniężnej), a nawet rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym. W razie podejrzenia podwładnego o spożycie alkoholu szef może także wezwać policję, która ma prawo przeprowadzić badanie trzeźwości. Alternatywnie pracodawca może sporządzić protokół, wskazując w nim powody podejrzenia pracownika o spożycie alkoholu (np. charakterystyczne zachowanie) oraz świadków, którzy mogą potwierdzić podejrzenia pracodawcy. Z orzecznictwa SN (por. wyrok SN z 11 kwietnia 2000 r., I PKN 89/599, OSNP 2001/18/57) wynika, że pracodawca, który nie dopuścił pracownika do pracy, ma obowiązek umożliwić mu wykazanie trzeźwości przez badanie krwi.
Podstawa prawna
■ Art. 17 ust. 3 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 z późn. zm.).
Czy podwładnego można badać wariografem
Prowadzę sieć jednostek zajmujących się serwisem samochodowym. W firmie często dochodzi nie tylko do kradzieży, ale również zamieniania części samochodowych. Wiem, że inne firmy z mojej branży poddają swoich pracowników badaniom na wykrywaczu kłamstw. Czy zgodnie z prawem można przeprowadzić takie badania w zakładzie pracy?
Tak
Poddanie się badaniom na wykrywaczu kłamstw nie może jednak wynikać z polecenia służbowego. Wydaje się natomiast, że można je przeprowadzać, jeśli pracownicy wyrażą na nie zgodę przed rozpoczęciem badania, znają jego cel i wiedzą, na czym będzie ono polegało. Żaden przepis nie zakazuje bowiem przeprowadzenia takich badań w miejscu pracy po spełnieniu wspomnianych warunków. Jednak zdaniem części prawników poddanie podwładnych takim testom jest nielegalne, gdyż kodeks pracy jasno wskazuje, jakich informacji może żądać pracodawca od pracownika. W katalogu tym nie ma danych, jakie uzyska szef po przeprowadzeniu badań na wykrywaczu kłamstw. Dlatego stosując taką metodę kontroli, pracodawcy powinni zachować szczególne środki ostrożności, aby nie naruszać dóbr osobistych pracownika. W ich trakcie prowadzący badanie nie może więc pracownikowi zadawać np. pytań dotyczących ich prywatnego życia, konfliktów z prawem czy stosunku do innych pracowników. W ten sposób może uniknąć także zarzutu, że narusza przepisy kodeksu pracy, które nakazują mu chronić godność swoich podwładnych.
Podstawa prawna
■ Art. 111 i 221 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy można żądać danych biometrycznych
Mój pracodawca chce wprowadzić ewidencję czasu pracy na podstawie czytników odcisków palców lub tęczówki oka. W ten sposób chce również kontrolować dostęp pracowników do szczególnie ważnych informacji. Czy szef może żądać ode mnie, abym przekazał mu swoje dane biometryczne?
Nie
Kodeks pracy jasno wskazuje, jakich informacji od pracownika może żądać pracodawca. Zawarty w kodeksie katalog takich danych nie przewiduje obowiązku przekazania szefowi danych biometrycznych, czyli np. odcisków palców czy struktury tęczówki oka. Sam pracownik, na prośbę przełożonego, może jednak podać mu wspomniane informacje, a ten za zgodą pracownika może je wykorzystywać, np. do ewidencji czasu pracy lub wprowadzenia zabezpieczeń w dostępie do tajnych informacji firmy. Jeśli pracodawca będzie żądał od pracownika przekazania danych biometrycznych, podwładny może złożyć skargę na jego działanie do Państwowej Inspekcji Pracy, Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz pozwać go do sądu z tytułu naruszenia dóbr osobistych.
Podstawa prawna
■ Art. 221 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy można sprawdzać prywatną pocztę
W pracy bardzo często korzystam ze służbowej poczty elektronicznej. Pracodawca uniemożliwił wszystkim pracownikom korzystanie z prywatnych skrzynek pocztowych. Czy szef może zapoznać się z treścią prywatnych wiadomości, które wysyłam z poczty służbowej?
Nie
Treść wszelkich e-maili oznaczonych jako prywatne, nawet jeśli zostały one wysłane na lub ze służbowego adresu pracownika, powinna pozostać poza zainteresowaniem pracodawcy. Tajemnica korespondencji jest bowiem dobrem osobistym pracownika i podlega ochronie na mocy kodeksu cywilnego. Ze względu na brak regulacji dotyczących wprost dopuszczalności monitorowania przez pracodawcę poczty elektronicznej pracowników, trudno jest określić pozostały zakres kontroli takiej korespondencji. Wydaje się, że co do zasady, pracodawca ma prawo wglądu do służbowej poczty elektronicznej pracownika. Wynika to z podległości pracownika pracodawcy, w zakres której wchodzi m.in. kontrola i ocena jego działalności. Dodatkowo komputer i skrzynka służbowa to mienie pracodawcy, które pracownikowi zostało jedynie oddane w użytkowanie w miejscu pracy. Szef ma więc prawo do sprawdzenia, jak podwładny z nich korzysta. Wydaje się także, że choć pracodawca nie może zapoznać się z treścią prywatnej poczty pracownika, to jednak może on kontrolować samą liczbę prywatnych e-maili wysłanych z i na służbową skrzynkę pocztową. Kwestia dopuszczalnego zakresu sprawdzania elektronicznej korespondencji pracownika może być wkrótce uregulowana w kodeksie pracy. Rzecznik praw obywatelskich wystosował bowiem pismo w tej sprawie do ministra pracy i polityki społecznej. Podkreśla w nim, że każdy pracownik powinien być uprzedzony o kontroli poczty elektronicznej. Warto także przypomnieć, że pracownicy, którzy uznają, że ich szef nie powinien sprawdzać pracowniczej poczty elektronicznej, mogą powoływać się na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z kwietnia ubiegłego roku w sprawie Lynette Copland przeciwko Wielkiej Brytanii (sygn. 62617/00). Trybunał orzekł, że ze względu na konieczność poszanowania życia prywatnego i tajemnicy korespondencji podwładnych pracodawca nie może czytać prywatnej korespondencji pracownika i podsłuchiwać jego prywatnych rozmów telefonicznych.
Podstawa prawna
■ Art. 23 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
■ Art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można śledzić pracę na komputerze
Prowadzę firmę konsultingową i zatrudniam 15 pracowników. Każdy z nich pracuje na stanowisku komputerowym. Podejrzewam, że wielu z nich czas pracy poświęca np. na surfowanie po internecie lub prowadzenie prywatnej korespondencji elektronicznej. Czy mogę zainstalować oprogramowanie śledzące ich pracę na służbowych komputerach?
Tak
Komputer udostępniony pracownikowi stanowi własność pracodawcy, jest narzędziem pracy i powinien być do niej wykorzystywany. Dotyczy to także służbowej poczty elektronicznej. Pracodawca ma prawo kontrolować wykorzystanie komputerów do celów służbowych. Powinien jednak uprzedzić pracownika o tym, że nie może on korzystać z nich w celach prywatnych, oraz że taka kontrola będzie dokonywana. Dodatkowo jeśli zainstalowane oprogramowanie śledzi pocztę elektroniczną lub komunikatory internetowe, szef nie może naruszyć zasady tajemnicy korespondencji. Nie powinien więc czytać prywatnej poczty pracownika. W razie niedochowania wspomnianych warunków kontroli pracownik może pozwać szefa do sądu z tytułu naruszenia dóbr osobistych lub złożyć skargę do głównego inspektora ochrony danych osobowych.
Podstawa prawna
■ Art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Opracował Łukasz Guza