Odprawę pośmiertną wypłaca się w częściach równych uprawnionym członkom rodziny zmarłego. Gdy do odprawy uprawniona jest tylko jedna osoba, otrzyma połowę kwoty, która wynika z kodeksu pracy.

Odprawę pośmiertną wypłaca się członkom rodziny pracownika, który zmarł w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Zatem obowiązek wypłaty odprawy pośmiertnej obciąża pracodawcę nie tylko w razie śmierci jego aktualnego pracownika, ale także i w przypadku zgonu byłego pracownika, który po rozwiązaniu stosunku pracy korzystał z zasiłku chorobowego. Stanowi to istotne rozszerzenie zakresu odpowiedzialności pracodawcy. Pracodawca musi też wiedzieć, że jest on zobowiązany do wypłaty odprawy także wówczas gdy śmierć pracownika nastąpiła z powodu jego winy lub przyczynienia się (np. w razie naruszenia zasad bhp czy zawinionego wypadku drogowego).
Wypłata bez wniosku
Pracodawca ma obowiązek wypłaty odprawy pośmiertnej z własnej inicjatywy. Nie musi on czekać na wniosek osoby uprawnionej, ale samodzielnie powinien ustalić komu i w jakiej wysokości ta odprawa przysługuje. W przeciwnym bowiem razie popada w zwłokę, co może wiązać się z obowiązkiem wypłaty uprawnionym odsetek ustawowych za opóźnienie. Roszczenie o wypłatę odprawy pośmiertnej staje się bowiem wymagalne od dnia śmierci pracownika.
Osoby uprawnione
Odprawę pośmiertną wypłaca się małżonkowi oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Małżonek zmarłego pracownika albo byłego pracownika jest uprawniony do odprawy jeżeli tylko pozostawali oni w związku małżeńskim w chwili śmierci. Pozostali członkowie rodziny (zwykle chodzi tu o dzieci zmarłego) mają prawo do odprawy pośmiertnej tylko wówczas, gdy spełniają warunki do otrzymania po nim renty rodzinnej. Pracodawca, chcąc sprawdzić te warunki, musi sięgnąć do art. 65-71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
Na przykład dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, które ukończyły 16 lat, mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, ma prawo do renty do zakończenia tego roku studiów.
Wysokość odprawy
Wysokość odprawy pośmiertnej uzależniona jest od tzw. zakładowego stażu pracy zmarłego pracownika. Im dłużej pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy, tym wyższa będzie odprawa pośmiertna dla członków jego rodziny.
Przez pojęcie zakładowego stażu pracy należy rozumieć łączny okres pozostawania w stosunku pracy u tego samego pracodawcy. Bez znaczenia są tu podstawa prawna tego stosunku, wymiar czasu pracy czy przerwy między kolejnymi okresami zatrudnienia.
Należy jednak pamiętać, że do zakładowego stażu pracy wlicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 k.p. (przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę), a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika.
Odprawę wypłaca się w częściach równych uprawnionym członkom rodziny zmarłego. Gdy do odprawy uprawniona jest tylko jedna osoba, np. tylko żona zmarłego pracownika, to wówczas odprawę wypłaca się w wysokości połowy kwoty, która wynika z kodeksu pracy.
Szczegółowe zasady obliczania wysokości odprawy określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.). Stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Kiedy nie przysługuje
Odprawa pośmiertna nie przysługuje uprawnionym członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z kodeksem pracy (wysokość odprawy podaliśmy w tabeli).
Jeżeli zaś odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie tylko różnicę między tymi świadczeniami.
PRZYKŁAD: ODPRAWA PO ZWOLNIONYM Z PRACY
Pracodawca wypowiedział Adamowi Z. umowę o pracę z powodu jego częstej absencji chorobowej. Po upływie miesiąca od rozwiązania umowy o pracę Adam Z. zmarł z powodu zawału serca. Jego zgon nastąpił w czasie, gdy korzystał z zasiłku chorobowego. Adam Z. był żonaty i bezdzietny. Jego żona zgłosiła się do pracodawcy męża o wypłatę na jej rzecz odprawy pośmiertnej. Pracodawca odmówił, uzasadniając, że Adam Z. nie był już jego pracownikiem. Żona Adama Z. wniosła pozew do sądu pracy o zasądzenie odprawy pośmiertnej. Sąd uwzględnił jej powództwo, gdyż śmierć Adama Z. nastąpiła w czasie pobierania zasiłku chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy.
PRZYKŁAD: LICZY SIĘ DŁUGOŚĆ ZAKŁADOWEGO STAŻU
Jolanta J. była od 1 lutego 1974 r. zatrudniona na podstawie umowy o pracę w przedsiębiorstwie, które w marcu 2004 r. zostało przejęte przez spółkę. Wskutek tego przejęcia Jolanta J. stała się z mocy art. 231 k.p. pracownikiem tej spółki. W wyniku wypadku, który miał miejsce 12 maja 2004 r., Jolanta J. zmarła. Do spółki zgłosił się jej mąż wraz z dwojgiem małoletnich dzieci z wnioskiem o wypłatę odprawy pośmiertnej. Spółka wypłaciła im odprawę w kwocie jednomiesięcznego wynagrodzenia Jolanty J. Mąż zmarłej, nie godząc się z tym, złożył do sądu pozew, domagając się odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Sąd uwzględnił jego powództwo, gdyż do stażu pracy Jolanty J. należało doliczyć okres jej pracy w przedsiębiorstwie, co łącznie dawało ponad 15 lat zatrudnienia.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach
Podstawa prawna
■ Art. 93 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Odprawa pośmiertna / DGP
Ryszard Sadlik / DGP